O motywacji zmian językowych w zakresie fleksji mówionego języka łemkowskiego
Abstrakt
The fact that the Lemko language is placed in the ethnolinguistic Western Slavic area next to the Polish language, which is dominant from the sociolinguistic point of view, has had and continues to have a significant impact on its development. Consequently, the Lemko language, similarly to other (Slavic) micro-languages, should be considered susceptible to changes resulting from the impact of exogenous factors, which can be observed even on a morphological level, which is generally perceived as particularly resistant to external influences. However, research conducted on the basis of material from the spoken corpus of the Lemko language shows that not all linguistic changes currently taking place in that language have been caused by the impact of Polish.
Słowa kluczowe
Lemko language; micro-language; inflectional morphology; linguistic change; ethnolinguistics
Bibliografia
Bailey G., 2004, Real and Apparent Time, in: Chambers J.K., ed., The Handbook of Language Variation und Change, Malden.
Breu W., 2017, Moliseslavische Texte aus Acquaviva Collecroce, Montemitro und San Felice del Molise, in: Breu W. et al., Hrsg., Slavische Mikrosprachen im absoluten Sprachkontakt. Glossierte und interpretierte Sprachaufnahmen aus Italien, Deutschland, Österreich und Griechenland, Bd. 1, Wiesbaden (Slavistische Beiträge 505).
Chomiak M., 1992, Gramatŷka lemkivskoho jazŷka, Legnica.
Duličenko A.D., 2009, Das Russinische, in: Rehder P., Hrsg., Einführung in die slavischen Sprachen, 6. Aufl., Darmstadt.
Fontański H., 2008, Aktualne problemy języka łemkowskiego (normalizacja pisowni), w: Pljiškova A., red., Rusyns’kŷj jazŷk medži dvoma kongresamy. Zbornik referativ z III. Medžinarodnoho kongresu rusyns’koho jazŷka, Krakiv, 13.–16.9.2007, Prjašiv.
Fontański H., Chomiak M., 2000, Gramatyka języka łemkowskiego. Ґраматыка лемківского языка, Katowice.
Hentschel G., 1992, Verwendungshäufigkeit und Innovation im Flexionssystem – Beobachtungen zum morphologischen Wandel im Russischen und Polnischen, „Zeitschrift für Slawistik“, Nr. 37.
Hentschel G., 2013, Belorusskij, russkij i belorussko-russkaja smešannaja reč, „Voprosy jazykoznanija”, nr 1, 53–76.
Hentschel G., 2018, Die weißrussische „Trasjanka“ und der ukrainische „Suržyk“: grundlegende quantitativ-qualitative soziolinguistische Ähnlichkeiten und Unterschiede, in: Kempgen S. et al., Hrsg., Deutsche Beiträge zum 16. Internationalen Slavistenkongress, Belgrad 2018, Wiesbaden (Die Welt der Slaven. Sammelbände. Sborniki 63).
Hooper J.B., 1976, An Introduction to Natural Generative Phonology, New York.
Káprály M., 2013, Sovremennye rusinskie literaturnye mikrojazyki, „Studia Slavica Hungarica”, nr 58(1).
Kerswill P., Trudgill P., 2005, The Birth of New Dialects, in: Auer P. et al, eds., Dialect Change: Convergence and Divergence in European Languages, Cambridge.
Klemensiewicz Z., 1985, Historia języka polskiego, cz.1., Warszawa.
Kloss H., 1976, Abstandsprachen und Ausbausprachen, „Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik. Beihefte. Neue Folge”, No. 16.
Kuraszkiewicz W., 1963, Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej z wyborem tekstów gwarowych, Warszawa.
Labov W., 1994, Principles ofLinguistic Change, vol. 1, Internal Factors, Oxford.
Magocsi P.R., 1996, The Rusyn Language Question Revisited, in: Magosci P.R., ed., A New Slavic Language is Born. The Rusyn Literary Language of Slovakia, New York.
Magocsi P.R., 2004, Etno-geografičnyj i istoričnyj perehljad, in: Magocsi P.R., ed., Rusinskyj jazyk, Opole.
Magocsi P.R., 2006, Rusinskij jazyk: dostiženija poslednego vremeni i predstojaščie zadači, in: Duličenko A.D., Gustavsson S., eds., Slavjanskie literaturnye mikrojazyki i jazykovye kontakty, Tartu.
Mańczak W., 1980, Frequenz und Sprachwandel, in: Lüdtke H., Hrsg., Kommunikationstheoretische Grundlagen des Sprachwandels, Berlin-New York.
Matras Y., 2015, Why is the Borrowing ofInflectional Morphology Dispreferred?, in: Gardani F., Arkadiev P., Amiridze N., eds., Borrowed Morphology, Berlin.
Mayerthaler W., 1981, Morphologische Natürlichkeit, Wiesbaden.
Menzel T., Hentschel G., 2015, Zum Einfluss des Russischen auf die Flexionsmorphologie der weißrussisch-russischen und ukrainisch-russischen gemischten Rede, „Wiener Slawistischer Almanach”, Nr. 75.
Menzel T., Hentschel G., 2016, Zu Pronominalparadigmen in Kontaktvarietäten. Demonstrativpronomen in der gemischten weißrussisch-russischen Rede in Weißrussland, in: Bittner A., Köpcke K.-M., Hrsg., Regularität und Irregularität in Phonologie und Morphologie. Diachron, kontrastiv, typologisch, Berlin.
Menzel T., Hentschel G., 2017, Flexionsmorphologische Irregularität im innerslavischen Sprachkontakt. Sprachinhärente Präferenzen oder politisch-soziale Dominanz: Russisch vs. Weißrussisch/ Ukrainisch – Polnisch vs. Kaschubisch/ Lemkisch, Frankfurt a.M.
Menzel T., Reis A., 2014, Regularität / Irregularität im Paradigma anaphorischer Pronomen: Zur Rolle des Sprachkontakts im Lemkischen, „Zeitschrift für slavische Philologie”, Nr. 70/1.
Michna E., 2004, Kwestie etniczno-narodowościowe na pograniczu Słowiańszczyzny wschodniej i zachodniej. Ruch rusiński na Słowacji, Ukrainie i w Polsce, Kraków.
Michna E., 2018, Ideologie językowe i ich wpływ na procesy emancypacji języka łemkowskiego, w: Tambor J., red., Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, t. 4., Pogranicza, mniejszości, regiony. Etnolingwistyka, Katowice.
Misiak M., 2006, Łemkowie. W kręgu badań nad mniejszościami etnolingwistycznymi w Europie, Wrocław.
Muysken P., 2000, Bilingual Speech. A Typology of Code-mixing, Cambridge.
Onyszkanycz-Kowalska M., 2002, Sytuacja gwary łemkowskiej i ukraińskiego języka literackiego w Rzepedzi, w: Rieger J., red., Język mniejszości w otoczeniu obcym, Warszawa.
Padjak V., 2006, Zakarpat’e (Podkarpatskaja Rus’): problemy i osobennosti funkcionirovanija rusinskogo literaturnogo jazyka v kontekste nacional’nogo vozroždenija, in: Duličenko A.D., Gustavsson S., eds., Slavjanskie literaturnyemikrojazyki i jazykovye kontakty, Tartu.
Reis A., 2013, Lemkovskie anaforičeskie mestoimenija: kodificirovannaja norma i razgovornyj uzus, „Linguistica Copernicana”, nr 1(9).
Reis A., 2014, Jazyk lemkov na granice meždu Vostočnoj i Zapadnoj Slaviej: osobennosti slovoizmenenija anaforičeskich mestoimenij v reči lemkov, in: Giger M. et al., eds., Slované mezi tradicí a modernitou, Praha.
Reis A., 2018a, Kontakt językowy a zmiana systemu fleksyjnego: wpływ polszczyzny na język łemkowski, w: Tambor J., red., Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, t. 4.,
Pogranicza, mniejszości, regiony. Etnolingwistyka, Katowice.
Reis A., 2018b, Zur Rolle von „Entlehnungen“ und „Kalkierungen“ in der lemkischen Flexionsmorphologie, in: Witzlack-Makarevich K., Hrsg., Kalkierungs- und Entlehnungssprachen in der Slavia: Boris Unbegaun zum 120. Geburtstag, Berlin.
Reis A., 2018c, Flexionsmorphologischer Wandel im Lemkischen: endogene und exogene Faktoren, in: Kempgen S. et al., Hrsg., Deutsche Beiträge zum 16. Internationalen Slavistenkongress in Belgrad 2018, Wiesbaden.
Reis A., 2019, [nieopublikowana praca doktorska], Endogener und exogener flexionsmorphologischer Wandel in Kleinsprachen: Der Fall des Lemkischen zwischen Polnisch, Slovakisch und Ukrainisch, Oldenburg.
Rieger J., 1992, Typy kontaktów językowych w Karpatach, w: Siatkowski J., Doliński I., red., Słowiańsko-niesłowiańskie kontakty językowe, Warszawa.
Stieber Z., 1938, Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych, Kraków.
Stieber Z., 1974, Wpływ polski i słowacki na gwary Łemków, w: Stieber Z., Świat językowy Słowian, Warszawa.
Stieber Z., 1982, Dialekt Łemków. Fonetyka i fonologia, Wrocław.
Teutsch A., 2001, Das Rusinische der Ostslowakei im Kontext seiner Nachbarsprachen, Frankfurt. Thomason S.G., 2001, Language Contact. An Introduction, Edinburgh.
Thomason S.G., 2008, Social and Linguistic Factors as Predictors of Contact Induced Change, „Journal of Language Contact – THEMA”, no. 2.
Thomason S.G., 2015, When is the Diffusion of Inflectional Morphology Not Dispreferred?, in: Gardani F., Arkadiev P., Amiridze N., eds., Borrowed morphology, Berlin.
Thomason S.G., Kaufmann T., 1988, Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics, Berkeley. Trudgill P., 1986, Dialects in contact, Oxford.
Werner О., 1987, Natürlichkeit und Nutzen morphologischer Irregularität, in: Boretzky N. et al., Hrsg., Beiträge zum 3. Essener Kolloquium über Sprachwandel und seine bestimmenden Faktoren, Bochum.
Wurzel W.U., 2001, Flexionsmorphologie und Natürlichkeit. Ein Beitrag zur morphologischen Theoriebildung, 2. Aufl., Berlin.
Žylko F.T., 1958, Hovory ukrajins’koji movy, Kyjiv.
MA, Institut für Slavistik, Carl von Ossietzky Universität Oldenburg, Oldenburg, Niemcy. Niemcy
https://orcid.org/0000-0003-4163-4109
Urodziła się w Omsku (Rosja), studiowała filologię niemiecką na Omskim Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym oraz germanistykę i filologię słowiańską na Uniwersytecie im. Carla von Ossietzkiego w Oldenburgu (Niemcy), gdzie pracuje w Instytucie Slawistyki. Realizuje badania: „Endogenne i egzogenne zmiany językowe w mikrojęzykach w zakresie morfologii fleksyjnej: język łemkowski pomiędzy polszczyzną, słowacczyzną a ukraińszczyzną”. Jej zainteresowania naukowe to: słowiańskie językoznawstwo porównawcze, lingwistyka korpusowa, zmiany językowe, socjolingwistyka oraz lingwistyka kontaktowa, mikrojęzyki słowiańskie.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
