Principles and perspectives of the ethnogeographical method in Polish ethnology
Abstract
The article is an attempt at collecting and discussing the procedures of the ethnogeographical method which have been used in Polish ethnology from the beginning of the twentieth century until today. The most important discussions of this method in the Polish scientific literature have been compiled, and on their basis a list synthesising its principles and heuristics has been created. The subsequent part of the article discusses how the ethnogeographic method as practised in Poland so far presents itself from the perspective of contemporary cartographic and statistical methods, especially from the viewpoint of research within the framework of cultural evolution and digital humanities.
Keywords
ethnogeographical method; ethnocartography; Polski atlas etnograficzny [Polish Ethnographic Atlas]; history of Polish ethnology
References
Berezkin Y.E., 2015, Folklore and mythology catalogue: Its lay-out and potential for research, „The Retrospective Methods Network”, no. 10, s. 58–70.
Blanke T., Prescott A., 2016, Dealing with big data, in: G. Griffin, M. Hayler, eds., Research methods for reading digital data in the Digital Humanities. Series: Research methods for the arts and humanities, Edynburg, Edinburgh University Press, s. 184–205, https://doi.org/10.1515/9781474409629-012.
Bohdanowicz J., 1993, Polski Atlas Etnograficzny – wykładnia zadań i metod pracy, w: J. Bohdanowicz, red., Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1: Rolnictwo i hodowla – część 1, Wrocław, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 7–32.
Bruner E., 2011, Etnografia jako narracja, w: V.W. Turner, E.M. Bruner, red., Antropologia doświadczenia. Z epilogiem Clifforda Geertza, tłum. E. Klekot, A. Szurek, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 150–167.
Buckley C.D., 2012, Investigating cultural evolution using phylogenetic analysis: The origins and descent of the Southeast Asian tradition of Warp Ikat weaving, „PLOS ONE”, vol. 7, no. 12, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0052064.
Diakowska-Kohut E., 2012, Polski Atlas Etnograficzny – wyzwania wobec współczesności, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 12, s. 241–253.
Drożdż A., 2013, Mapy etnogeograficzne a pamięć zbiorowa. Znaczenie materiałów Polskiego Atlasu Etnograficznego w interpretowaniu przeszłości, „Ethnologia Europae Centralis”, nr 11, s. 55–63.
Drożdż A., 2016, Poza marginesem. Pamięć i reprezentacje przeszłości w materiałach źródłowych Polskiego Alasu Etnograficznego, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 16, s. 215–237.
Drożdż A., 2018, Re/konstrukcje codzienności. Przeszłość w materiałach źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego, Gdańsk, Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Drożdż A., Caputa Z., 2003, Studnie w krajobrazie kulturowym Polski na podstawie Polskiego atlasu etnograficznego, w: U. Myga-Piątek, red., Woda w przestrzeni przyrodniczej i kulturowej. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, t. 2, Sosnowiec, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Oddział Katowicki PTG, s. 353–366.
Drożdż A., Pieńczak A., 2007, Wybrane elementy obrzędu zaślubin na pograniczu polsko-słowackim, w: I. Nowakowska-Kempna, red., Uczeń na pograniczu polsko-słowackim, Bielsko-Biała, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, s. 193–205.
Fischer A., 1932, Metoda etnogeograficzna w zastosowaniu do kultury społecznej i duchowej, in: Zbornik radova na III Kongresu slovenskih geografa i etnografa u Jugoslaviji 1930, Beograd, s. 15–17.
Frog E., 2013, Revisiting the historical-geographic method(s), „The Retrospective Methods Network Newsletter”, no. 7, s. 18–34.
Gajek J., 1947, Polski Atlas Etnograficzny, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F”, suplement 1, s. 1–69.
Gajek J., 1959, Zadania i metody Polskiego Atlasu Etnograficznego, „Lud”, nr 44, s. 153–204.
Gajek J., 1971, Znaczenie Polskiego Atlasu Etnograficznego dla etnografii Polski, „Etnografia Polska”, t. 15, z. 2, s. 17–36.
Gajek J., 1976, Etnograficzne zróżnicowanie obszaru Polski, w: M. Biernacka, B. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka, red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 143–177.
Hägerstrand T., 1965, A Monte Carlo approach to diffusion, „European Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologie / Europäisches Archiv für Soziologie”, t. 6, nr 1, s. 43–67, https://doi.org/10.1017/S0003975600001132.
Hawkins A., 2022, Archives, linked data and the digital humanities: increasing access to digitised and born-digital archives via the semantic web, „Archival Science”, no. 22, s. 319–344, https://doi.org/10.1007/s10502-021-09381-0.
Kirby K.R., Gray R.D., Greenhill S.J., Jordan F.M. et al., 2016, D-PLACE: A global database of cultural, linguistic and environmental diversity, „PLOS ONE”, vol. 11, no. 7, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0158391.
Kłodnicki Z., 1994, Tak zwana rubież etnogeograficzna, a problem genezy przestrzennego zróżnicowania kultury ludowej w Polsce, „Lud”, nr 77, s. 47–68.
Kłodnicki Z., 2001, Metody geograficzna i retrogresywna w badaniach nad genezą tradycyjnej kultury, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, nr 5, s. 153–166.
Kłodnicki Z., 2021a, Dawne narzędzia, zwyczaje i wierzenia na mapach Polskiego Atlasu Etnograficznego, „Kultura Wsi”, t. 13, nr 2, s. 84–94.
Kłodnicki Z., 2021b, Etnograficzne atlasy Polski. Prolegomena, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 113–132, https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.07.
Kłodnicki Z., Pieńczak A., Koźmińska J., 2017, „Polski atlas etnograficzny”. Historia, osiągnięcia, perspektywy badawcze, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Księżnik K., 2022a, Metoda etnogeograficzna w ukazywaniu zróżnicowania kulturowego w mikroskali. Przykład pożywienia wigilijnego na Śląsku Cieszyńskim, „Zeszyty Wiejskie”, z. 28, nr 2, s. 125–161, https://doi.org/10.18778/1506-6541.28.16.
Księżnik K., 2022b, Możliwości wykorzystania materiałów źródłowych Polskiego Atlasu Etnograficznego – na przykładzie Pomorza Zachodniego, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. 37, nr 66, s. 315–338, https://doi.org/10.18276/pz.2022.37-14.
Kutrzeba-Pojnarowa A., 1961, Atlas kultury ludowej Polski jako jedna z form pracy etnograficznej, „Etnografia Polska”, t. 4, s. 153–171.
Lipo C., 2001, Science, style and the study of community structure: An example from the Central Mississippi River Valley. BAR International Series 918, Oksford, Archaeopress.
Lycett S.J., 2015, Cultural evolutionary approaches to artifact variation over time and space: basis, progress, and prospects, „Journal of Archaeological Science”, t. 56, s. 21–31, https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.01.004.
Mesoudi A., 2011, Cultural evolution: how darwinian theory can explain human culture and synthesize the social sciences, Chicago–London, University of Chicago Press.
Moszyński K., 1925a, Niektóre wyniki etnogeograficznych badań Polski, „Ziemia. Miesięcznik Krajoznawczy Ilustrowany”, R. 10, nr 3, s. 40–45.
Moszyński K., 1925b, W sprawie zbierania wiadomości, dotyczących ludowej kultury materialnej w Polsce, „Polska Oświata Pozaszkolna”, r. 2, nr 1, s. 28–36.
Moszyński K., 1929, Kultura ludowa Słowian, cz. I: Kultura materialna, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Moszyński K., 1937, Z zagadnień systematyki wytworów ludowej kultury, „Ziemia. Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy”, R. 22, nr 4–6, s. 92–98.
Moszyński K., 1948, Ewolucjonizm krytyczny na tle innych kierunków w etnologii. Odczyt wygłoszony 9 IV 1948 na Walnym Zgromadzeniu PTL, „Lud”, nr 38, s. 3–27.
Moszyński K., 1956, Na marginesie dyskusji o Polskim Atlasie Etnograficznym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 4, z. 3, s. 491–518.
Moszyński K., 1958, Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii. Wrocław, Kraków–Warszawa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Moszyński K., 1962, O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Moszyński K., Klimaszewska J., 1934, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt I, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Moszyński K., Klimaszewska J., 1936, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt III, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Moszyński K., Klimaszewska J., Bytnarówna M., 1935, Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt II, Kraków, Polska Akademia Umiejętności.
Murdock G., 1967, Ethnographic atlas, Pittsburgh, University of Pittsburgh Press.
Niebrzegowska S., 2000, O kartografowaniu faktów etnolingwistycznych, „Etnolingwistyka”, nr 12, s. 279–296.
Pieńczak A., 2011, Metoda etnograficzna w badaniach atlasowych ośrodka wrocławskiego i cieszyńskiego – kontynuacja i zmiany, „Zeszyty Wiejskie”, nr 16, s. 154–167.
Pieńczak A., 2016, Obrzędowość narodzinowa na Górnym Śląsku (izolacja położnicy). Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde w perspektywie porównawczej, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pieńczak A., 2019, Cyfrowe Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego. Możliwości wyszukiwawcze, „Lud”, nr 103, s. 207–229, https://doi.org/10.12775/lud103.2019.11.
Pieńczak A., Povetkina P., 2021, Mapowanie motywów mitologicznych. Zmora jako istota szkodząca ludziom i zwierzętom gospodarskim, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, nr 60, s. 267–294, https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.14.
Pokropek M., 1981, Metoda etnogeograficzna, w: E.Z. Szulc, red., Metody etnologii. Część I, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Sokolewicz Z., 1979, Teoria kultury Kazimierza Moszyńsiego jako punkt wyjścia dla badań etnogenetycznych, „Etnografia Polska”, nr 23, z. 2, s. 83–110.
Staszczak Z., 1987, Metoda etnogeograficzna, w: Z. Staszczak, red., Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa–Poznań, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 232–233.
Stęszewski J., 1992, The credibility of Oskar Kolberg’s ethnomusicological collection. A contribution to the problem of historical criticism, in: M.P. Baumann, ed., World music, musics of the world: aspects of documentation, mass media and acculturation (Intercultural Music Studies 3), Wilhelmshavn, Florian Noetzel Verlag, s. 102–119.
Tehrani J., Collard M., 2002, Investigating cultural evolution through biological phylogenetic analyses of Turkmen textiles, „Journal of Anthropological Archeology”, vol. 21, no. 4, s. 443–463, https://doi.org/10.1016/S0278-4165(02)00002-8.
Tehrani J., 2013, The phylogeny of Little Red Riding Hood, „PLOS ONE”, vol. 8, nr 11, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0078871.
Tëmkin I., 2004, Evolution of the Baltic psaltery: a case for phyloorganology?, „The Galpin Society Journal”, no. 57, s. 219–230, https://doi.org/10.2307/25163802.
Thuillard M., Le Quellec J.-L., d’Huy J., Berezkin Y., 2018, A large scale study of world myths, „Trames”, vol. 22, no. 4, s. 407–424.
University of Warsaw Poland
https://orcid.org/0000-0002-7309-6352
Rafał Miśta absolwent informatyki i ekonometrii na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz studiów doktoranckich w Instytucie Studiów Społecznych UW. Zwolennik starodawnych „nauk antropologicznych” obejmujących całokształt naukowych badań nad człowiekiem i jego kulturą w szerokiej perspektywie czasowej i geograficznej. Kieruje własnym projektem badawczym „Przestrzenny wymiar transmisji kulturowej melodii ludowych – analiza statystyczna i obliczeniowa melodii ze zbiorów Oskara Kolberga”
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
