Kształtowanie postaw proekologicznych na zajęciach ze studentami polonistyki
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest opisem podejmowanych prób odpowiedzi na wyzwania współczesności w związku z niekorzystnymi dla środowiska ziemskiego zmianami klimatycznymi i koniecznością kształtowania postaw odpowiedzialności za jakość wspólnego dobra. Przedstawiono możliwości wprowadzania różnorodnych treści proekologicznych do programu kształcenia przyszłych polonistów. Zwrócono uwagę na podstawy teoretyczne ekokrytyki, wskazujące możliwe kierunki interpretacji wybranych tekstów literackich oraz przybliżono projekty społeczne, których celem jest działalność na rzecz zmiany dotychczasowego stylu życia ludzi.
Słowa kluczowe
edukacja polonistyczna; ekokrytyczne czytanie; ekologia w szkole; projekty ekologiczne
Bibliografia
Adams M., 2016, Ecological crisis, sustainability and the psychosocial subject, Palgrave Macmillan, London.
Agamben G., 2008, Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, przeł. M. Salwa, Wydawnictwo Prószyński i Spółka, Warszawa.
Arendt H., 1989, Korzenie totalitaryzmu, przeł. D. Grinberg, M. Szawiel, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
Arendt H., 2010, Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, przeł. A. Szostkiewicz, Znak, Kraków.
Bałka M., 2003, Winterreise, [szkic filmowy], YouTube, klaas a. mulder, 25.11.2011, http://youtube.com/watch?v=7XfbDaB0yx8 [dostęp: 17.02.2020].
Barcz A., 2016, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice.
Baudrillard J., 2009, Przejrzystość zła: esej o zjawiskach skrajnych, przeł. S. Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
Bednarek J.B., 2017, „Na początku…”, czyli węzły relacji. Opisy stworzenia w Księdze Rodzaju, w: P. Czapliński, J.B. Bednarek, D. Gostyński, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Rys, Poznań, s. 51–54.
Biblia, wBiblii.pl, https://wbiblii.pl/odkrywaj/biblia [dostęp: 23.02.2022].
Broswimmer F.J., 2002, Ecocide. A short history of the mass extinction of species, Pluto Press, London.
Co to jest ekologia?, Ulica Ekologiczna, https://ulicaekologiczna.pl/co-to-jest-ekologia [dostęp: 30.01.2022].
Czapliński P., 2017, Maszyny znikania, albo jak istnieje to, co nie istnieje, w: P. Czapliński, J.B. Bednarek, D. Gostyński, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Rys, Poznań, s. 4–22.
Deklaracja Sztokholmska, 1972, [uchwała Konferencji Sztokholmskiej z dnia 14.06.1972 roku, dotycząca naturalnego środowiska człowieka], Wolfpunk / Biblioteka Praw Zwierząt i Ludzi, http://www.wolfpunk.most.org.pl/deksztok.htm [dostęp: 12.12.2021].
Dereniowska M., 2009, Ujęcie człowieka w koncepcji homo ecologicu, w: Odrodzenie człowieczeństwa, red. H. Romanowska-Łakomy, Wydawnictwo Psychologii i Kultury Eneteia, Warszawa, s. 199–206.
Didi-Huberman G., 2013, Kora, przeł. T. Swoboda, Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–32.
Domańska E., 2017, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Fiedorczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe „Katedra”, Gdańsk.
Fiut A., 1998, Moment wieczny. Poezja Czesława Miłosza, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Franciszek [papież], 2015, Encyklika Laudato si’. W trosce o wspólny dom, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław.
Frankowski M.T., 1996, Socjologiczne aspekty funkcjonowania hitlerowskich obozów koncentracyjnych 1939–1945, Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa.
Frankowski M.T., 2001, Człowiek w warunkach ekstremalnych. (Szkice z socjologii wojny i wojska), Ulmak, Warszawa.
Friedlaender S., 1992, Introduction, w: Probing the limits of representation. Nazism and the „final solution”, ed. S. Friedlander, Harvard University Press, Cambridge, s. 5–8.
The Global Risks Report 2020, 2020, World Economic Forum, pobrano z: http://www3.weforum.org/docs/WEF_Global_Risk_Report_2020.pdf [2.02.2022].
The Global Risks Report 2021. 16th Edition, 2021, World Economic Forum, pobrano z: http://www3.weforum.org/docs/WEF_The_Global_Risks_Report_2021.pdf [2.02.2022].
Hintz J.G., 2003, [rev.:] Environmental culture: The ecological crisis of reason, by Val Plumwood. New York: Routledge, „Human Ecology Review”, vol. 10, no. 1, s. 77–78.
Jaromi S., Sporniak A., 2015, Czyńcie sobie ziemię kochaną, Tygodnik Powszechny, 22.06.2015, https://www.tygodnikpowszechny.pl/czyncie-sobie-ziemie-kochana-28857 [dostęp: 20.02.2022].
Jarzyna A., 2020, O czym myślę, kiedy myślę o zwierzętach w edukacji polonistycznej? Siedem odpowiedzi, „Polonistyka. Innowacje”, nr 11, s. 63–76, https://doi.org/10.14746/pi.2020.11.6.
Koziołek R., 2019, Wiele tytułów, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Kronenberg A., 2014, Geopoetyka jako przykład zielonego czytania i pisania, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 294–320.
Leńkowa A., 1961, Oskalpowana Ziemia, Zakład Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Leopold A., 2004, Zapiski z Piaszczystej Krainy, przeł. R. Kotlicki, J.P. Listwan, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Bystra.
Miłosz C., 1988, Czesława Miłosza autoportret przekorny. Rozmowy przeprowadził Aleksander Fiut, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Miłosz C., 1997, Piesek przydrożny, Znak, Kraków.
Miłosz C., 2003, Przygody młodego umysłu, Znak, Kraków.
Miłosz C., 2016, Sprzedać Wawel na cegłę, Tygodnik Powszechny, 13.06.2016, https://www.tygodnikpowszechny.pl/sprzedac-wawel-na-cegle-34202 [dostęp: 15.01.2022].
Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, [postulaty], http://www.msk.earth/ [dostęp: 26.11.2021].
Nowicki M., 1993, Strategia ekorozwoju Polski, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa.
Ochwat M., 2020, Edukacja polonistyczna wobec kryzysu klimatycznego – rozpoznania i rekomendacje dydaktyczne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio N”, vol. 5, s. 185–204, https://doi.org/10.17951/en.2020.5.185-204.
Papuziński A., 1998, Ekologia – polityka – kultura. Społeczne przesłanki i przejawy kryzysu ekologicznego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego i pięcioletniego technikum, PodstawaProgramowa.pl, https://podstawaprogramowa.pl/Liceum-technikum [dostęp: 20.02.2022].
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, PodstawaProgramowa.pl, https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII [dostęp: 20.02.2022].
Różycki T., 2021, 12 stacji, Znak, Kraków.
Rueckert W., 1978, Literature and ecology: an experiment in ecocriticism, „Iowa Review”, vol. 9, no. 1, s. 71–86.
Shallcross B., 2010, Rzeczy i Zagłada, Universitas, Kraków.
Skolimowski H., 1993, Filozofia żyjąca. Ekofilozofia jako Drzewo Życia, przeł. J. Wojciechowski, Pusty Obłok, Warszawa.
Skolimowski H., 1995, Technika a przeznaczenie człowieka, Ethos, Warszawa.
Skolimowski H., 1999, Wizje nowego Millenium, EJB, Kraków.
Tabaszewska J., 2018, Ekokrytyczna (samo)świadomość, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 7–16, https://doi.org/10.18318/td.2018.2.1.
Tomaszewska W., 2018, „Zielone pisanie”, „zielone czytanie”. Humanistyka ekologiczna jako projekt badań literaturoznawczych, „Studia Ecologiae et Bioethicae”, nr 16, s. 77–95, http://dx.doi.org/10.21697/seb.2018.4.08.
Traverso E., 2014, Historia jako pole bitwy. Interpretacja przemocy w XX wieku, przeł. Ś.F. Nowicki, Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”, Warszawa.
Turek J., Rogowski W., 2021, TOP 10 globalnych rodzajów ryzyka w najnowszym raporcie World Economic Forum, Gazeta SGH. Życie Uczelni, 15.06.2021, https://gazeta.sgh.waw.pl/en/node/1802 [dostęp: 19.10.2022].
„Tygodnik Powszechny” 2019, wydanie specjalne nr 4: Halo, tu Ziemia.
Ubertowska A., 2017, Krajobraz po Zagładzie. Pastoralne dystopie i wizje „terracydu”, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 132–146, https://doi.org/10.18318/td.2017.2.7.
U’Thant, 1969, Człowiek i jego środowisko / The problems of human environment, rezolucja ONZ nr 2398, https://digit.pism.pl/dlibra/show-content/publication/edition/456?id=456 [dostęp: 15.01.2022].
Wajrak A., 2016, Puszcza Białowieska dalej czeka na pełną ochronę, Tygodnik Powszechny, 13.06.2016, https://www.tygodnikpowszechny.pl/puszcza-bialowieska-dalej-czeka-na-pelna-ochrone-34203 [dostęp: 15.01.2022].
Werner A., 1971, Zwyczajna apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, Czytelnik, Warszawa.
White K., 2010, Poeta kosmograf, wybór, oprac. i przekł. K. Brakoniecki, wyd. 2, popr. i powiększ., Centrum Polsko-Francuskie Côtes d’Armor-Warmia i Mazury, Olsztyn.
Ziemianie atakują?, 2020, https://ziemianieatakuja.pl [dostęp: 17.02.2022].
Zięba S., 1995, Kryzys ekologiczny (realność czy urojenie), „Człowiek i Przyroda”, nr 3, s. 5–26.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
