Literacki matecznik – o ekopoetyce i aktywnym czytaniu
About eco-poetics and active reading
Abstrakt
Współczesna humanistyka stoi w obliczu kolejnego kryzysu, w związku z tym musi sprostać istotnemu wyzwaniu. Poprzez edukację i krytyczną lekturę tekstów powinna dookreślić rozumienie kategorii takich jak: „antropocen”, „kapitałocen”, „ekopoetyka” czy „ekokrytyka”, ale także kreować aktywną zmianę myślenia oraz działania. W artykule podjęto próbę odczytania wątków ekologicznych we współczesnej literaturze i zaproponowano rozwiązania pozwalające uwrażliwić uczniów na treści przyrodnicze. Omówiono strategie lekturowe i modele interpretacyjne, obejmujące taki mechanizm czytania tekstów literackich, w którym literatura zaangażowana ekologicznie wpływa na postrzeganie i rozumienie otaczającego nas świata, przez co staje się literaturą uczestniczącą w procesach społecznych.
Słowa kluczowe
ekopoetyka; poezja; antropocen; krytyczna lektura; strategia lekturowa w edukacji
Bibliografia
Balcerzan E., 1978, Strategie i czytelnicy, „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1 (37), s. 1–16.
Bińczyk E., 2018a, Idea wspaniałego antropocenu: wrogie przejęcie czy antropodycea?, „Prace Kulturoznawcze”, T. 22, nr 1–2: Klimat kultury, s. 31–44, https://doi.org/10.19195/0860-6668.22.1-2.3.
Bińczyk E., 2018b, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bourdieu P., Passeron J.C., 2006, Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, przeł. E. Neyman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Budnik A., 2021, Przed burzą, „Czas Kultury”, nr 5, https://czaskultury.pl/artykul/przed-burza/ [dostęp: 30.03.2022].
Calarco M., 2022, Zoografie. Kwestia zwierzęca od Heideggera do Derridy, przekł. P. Sadzik, P. Szaj, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań.
Czapliński P., 2012, Literatura i życie. Perspektywa biopoetyki, w: Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej, red. A. Legeżyńska, R. Nycz, Instytut Badań Literackich, Warszawa, s. 63–95.
Eagleton T., 2014, Jak czytać literaturę, przeł. A. Kunicka, Aletheia, Warszawa.
Głowiński M., 1964, Leśmian, czyli poeta jako człowiek pierwotny, „Pamiętnik Literacki”, nr 55, s. 385–417.
Głowiński M., 1998, Zaświat przedstawiony. Szkice o poezji Bolesława Leśmiana, Universitas, Kraków.
Gurowska M., Rosińska M., Szydłowska A., 2020, ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa.
Lebda M., 2020, Sprawy ziemi, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań.
Lebda M., 2021, Mer de Glace, Warstwy, Wrocław.
Leśmian B., 2010, Poezje zebrane, oprac. J. Trznadel, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Miłosz C., 2011, Wiersze wszystkie, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Moore J.W., 2021, Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, przeł. K. Hoffmann, P. Szaj, W. Szwebs, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań.
Nycz R., 2012, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Rembowska-Płuciennik M., 2015, Emocje w odbiorze literatury – perspektywy kognitywistyczne, w: Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Instytut Badań Literackich, Kraków, s. 563–575.
Sławek T., 2011, Zwierzę, człowiek i wspólnota losu. O wężach, drozdach i tym, co jest nami, w: Zwierzęta i ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Miejski Dom Kultury „Batory” w Chorzowie, Chorzów, s. 19–30.
Sławek T., 2020, Śladem zwierząt. O dochodzeniu do siebie, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk.
Słowik D., 2021, Ślady, dziury, działki, „Znak”, nr 12, s. 30–35.
Szaj P., 2017, Śledzenie (śladów) sensu. Tekst i lektura w hermeneutyce ponowoczesnej, „Forum Poetyki”, nr 8–9, s. 80–93.
Szaj P., 2021, Czas, który wypadł z ram. Antropocen i ekokrytyczna lektura tekstów literackich, „Forum Poetyki”, nr 24, s. 6–23.
Szamot S., 2021, Leśne donaty, Pismo, 3.08.2021, https://magazynpismo.pl/kultura/poezja/sara-szamot-lesne-donaty/ [dostęp: 22.03.2022].
Szawerna-Dyrszka A., 2011, Leśne tropy Czesława Miłosza, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 7, s. 53–62, pobrano z: https://journals.us.edu.pl/index.php/PPol/article/view/10747 [2.11.2022].
Śniedziewska M., 2018, Miłosz i ptaki, „Teksty Drugie”, nr 2, s. 235–254, https://doi.org/10.18318/td.2018.2.15.
Zabużko O., 2022, Planeta piołun, przeł. K. Kotyńska, J. Majewska, A. Łazar, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Zajączkowska U., 2017, Minimum, Wrocławskie Wydawnictwo Warstwy, Wrocław.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-2058-9628
Magdalena Piotrowska-Grot – doktorka nauk humanistycznych, literaturoznawczyni i krytyczka literacka. Autorka recenzji (publikowanych między innymi w „ArtPapierze”, „Opcjach”, „Twórczości”), artykułów (zamieszczanych w książkach wieloautorskich oraz czasopismach naukowych, między innymi w „Forum Poetyki” i „Poznańskich Studiach Polonistycznych”) oraz dwóch książek autorskich: W głąb. Szkice o współczesnej poezji Śląska i Zagłębia oraz Przemeblowanie (w) wieczności. Wizje zaświatów w polskiej poezji współczesnej. Redaktorka działu Prezentacje oraz sekretarzyni redakcji dwutygodnika kulturalnego „ArtPapier”. Interesuje się współczesną polską poezją, kategorią zaangażowania, zwrotem przestrzennym w literaturze, a także literaturą i kulturą żydowską. Jako koordynatorka Centrum Dydaktyki przy Uniwersytecie Otwartym w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach zajmuje się innowacjami w dydaktyce akademickiej i szkolnej. Popołudniami, podczas spacerów w psim towarzystwie, rozmyśla o tym, co ostatnio przeczytała.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
