Role prefixoidů z klasických jazyků při obohacování slovní zásoby (nejen) češtiny na příkladu komponentů bio- a eko-
Abstrakt
Komponenty słowotwórcze z języków klasycznych są elastycznym i skutecznym narzędziem oznaczania nowych faktów będących wynikiem szybko postępujących zmian o zasięgu globalnym. Wymagania współczesnych systemów językowych co do wydajności, tj. funkcjonalności i internacjonalności, nowych słów są duże. Nowo powstające wyrazy muszą stanowić reakcję na zmieniające się realia życia i odpowiadać na potrzeby komunikacyjne użytkowników w rzeczywistości cechującej się szybkimi zmianami cywilizacyjnymi. Formanty słowotwórcze pochodzące zarówno z łaciny, jak i greki spełniają te warunki. Prefiksoidy łacińskie i greckie można łatwo łączyć z komponentami rodzimymi i obcymi, a jednocześnie są one bardzo produktywne. Z jednej strony to sytuacja korzystna z punktu widzenia użytkowników danego języka, z drugiej strony jednak pojawia się ryzyko nadużywania i stopniowego wyczerpywania znaczenia niektórych słów i konieczności zastępowania ich innymi. Rozmówcy, którzy stopniowo poszerzają swój zasób słów o nowe wyrazy i wyrażenia mogą w tym procesie wykorzystać swoją dotychczasową wiedzę i doświadczenia, które konceptualnie łączą się z wykorzystaniem komponentów słowotwórczych pochodzenia łacińskiego oraz greckiego. Autorka artykułu łączy wiedzę językową dotyczącą przedrostków i prefiksoidów pochodzenia łacińskiego i greckiego w języku czeskim z wiedzą z zakresu lingwodydaktyki, ukazuje przy tym zjawisko funkcjonowania w języku czeskim pewnych wpływów z języka angielskiego.
Słowa kluczowe
przedrostki i prefiksoidy łacińskie i greckie; neologizmy; wzbogacenie zasobu słownictwa; internacjonalizmy
Bibliografia
bio break, [2022], Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/bio-break [přístup: 11. 7. 2022].
bio I, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/bio/1/2260 [přístup: 11. 7. 2022].
bio-, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/bio-/0/627 [přístup: 11. 7. 2022].
Bowers P., Kirby J., Deacon H., 2010, The effects of morphological instruction on literacy skills: A systematic review of the literature, „Review of Educational Research“, vol. 80 (2), s. 144–179.
Bozděchová I., 2021, Kam se slovotvorbou – v teorii a ve výuce, „Český jazyk a literatura“, č. 71, s. 116–122.
Bozděchová I., 2022, Slovotvorba nejen, ale i hrou, „Český jazyk a literatura“, č. 72, s. 13–19.
Databáze excerpčního materiálu Neomat, verze 3.0, http://www.neologismy.cz/ [přístup: 15. 10. 2022].
eco, [2022], Dictionary.com, https://www.dictionary.com/browse/eco [přístup: 11. 7. 2022].
eko-, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/eko-/0/31865 [přístup: 11. 7. 2022].
eko, [2022], Akademický slovník současné češtiny, https://slovnikcestiny.cz/heslo/eko/0/37681 [přístup: 11. 7. 2022].
Hladká Z., 1990, Ekologie, „Naše řeč“, č. 73 (1), s. 54–56.
Holičová B., 2003, Kompozitá s prefixom bio-, v: Varia X: Zborník materiálov z X. kolokvia mladých jazykovedcov, eds. M. Nábělková, M. Šimková, Slovenská jazykovedná spoločnosť pri SAV – Jazykovedný ústav Ľ. Štúra SAV, Bratislava, s. 59–66.
Janovec L., [s.a.], Ještě k výuce slovotvorby [rukopis textu připravovaný k recenznímu řízení pro časopis „Český jazyk a literatura“].
Martincová O. et al., 1998, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 1, Academia, Praha.
Martincová O. et al., 2004, Nová slova v češtině. Slovník neologizmů 2, Academia, Praha.
Martincová O., Savický N., 1987, Hybridní slova a některé obecné otázky neologie, „Slovo a slovesnost“, č. 48 (2), s. 124–139.
Mejstřík V., 1965, Tzv. hybridní složeniny a jejich stylová platnost, „Naše řeč“, č. 48 (1), s. 1–15.
Mitter P., 2003, Složená hybridní substantiva s prvním komponentem cizího původu v současné češtině, Acta Universitatis Purkynianae, 95, Univerzita J.E. Purkyně, Ústí nad Labem.
Mitter P., 2004, Vymezení některých prefixoidů a radixoidů v české lingvistické literatuře. „Jazykovědné aktuality“, č. 41 (3), s. 31–36.
Mravinacová J., 2005, Neosémantismy vzniklé pod vlivem cizího jazyka, v: Neologizmy v dnešní češtině, eds. O. Martincová et al., ÚJČ AV ČR, Praha, s. 180–186.
Pešková Š., 2022, Co všechno se mohou žáci v učebnicích dozvědět aneb Hravá slovotvorba. „Český jazyk a literatura“, č. 72, s. 222–225.
Petráčková V., KrausJ., eds., 2005, Slovník cudzích slov (akademický), Slovenské pedagogické nakladateľstvo – Mladé letá, Bratislava.
Rasinski T.V. et al., 2011, The Latin-Greek connection: Building vocabulary through morphological study, „The Reading Teacher“, vol. 65 (2), s. 133–141.
Sixtová H., 2003, K otázce adjektiv ovlivněných angličtinou v češtině a bulharštině, v: Internacionalizmy v nové slovní zásobě, eds. A. Rangela, Z. Tichá, ÚJČ AV ČR, Praha, s. 99–105.
Sixtová H., 2007, Nové lexikální jednotky cizího původu v češtině, ruštině a bulharštině – srovnání, Univerzita Karlova, Filozofická fakulta, Praha.
Slovník cudzích slov (akademický). 2., [2022], doplnené a prepracované vyd. z roku 2005, https://slovnik.juls.savba.sk/?w=bio&s=exact&c=Ncbf&cs=&d=scs# [přístup: 11. 7. 2022].
What percent of English words are derived from Latin?, [2022], Dictionary.com, https://www.dictionary.com/e/word-origins/ [přístup: 11. 7. 2022].
White G. et al., 1989, Teaching elementary students to use word-part clues, „The Reading Teacher”, vol. 42 (4), s. 302–308.
Yurtbaşi M., 2015, Building English vocabulary through roots, prefixes and suffixes, „Global Journal of Foreign Language Teaching“, vol. 5 (1), s. 44–51.
Uniwersytet Karola w Pradze Czechia
https://orcid.org/0000-0002-2886-9328
Eliška Králová – doktorantka na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Karola w Pradze oraz wykładowczyni (lektorka) łaciny medycznej i języka czeskiego dla obcokrajowców na II Wydziale Medycznym Uniwersytetu Karola w Pradze. Zainteresowania naukowe: występowanie w języku czeskim elementów słowotwórczych z klasycznej łaciny i greki, przetwarzanie dydaktyczne tych elementów słowotwórczych oraz ich pozytywny wpływ na właściwe rozumienie znaczenia wyrazów zawierających prefiksoidy z greki i łaciny, które zawarte są w przedstawianej strukturze leksykalnej. Jako lektorka języka czeskiego dla obcokrajowców na Wydziale Medycznym skupia się na efektywnym nauczaniu języka czeskiego stosowanego w medycynie oraz na ćwiczeniach umiejętności komunikowania się z pacjentem.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
