Dziecięce rozumienie wybranych nazw wartości
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony analizie rozumienia wybranych nazw wartości społecznych (takich jak: przyjaźń, odpowiedzialność, uczciwość, szacunek i tolerancja) przez dzieci pięcioletnie. Materiał badawczy został pozyskany dzięki rozmowom z dziećmi, które ukończyły pięć lat. W badaniach wykorzystano także narzędzie z obszaru semantyki kognitywnej (definicja kognitywna). Wyniki wskazują, że pięciolatkowie – uczestnicy edukacji przedszkolnej – w większości rozpoznają podane wartości, a ich konceptualizacja i rekonstrukcja znaczeń opiera się na konotacjach będących odbiciem określonych interakcji społecznych. Fenomeny aksjologiczne nie są zwykle zinterioryzowane, są postrzegane w kategoriach ukonkretnionych cech przedmiotu, osób lub jakości interakcji, co jest typowe dla przejściowego okresu pomiędzy etapem przedkonwencjonalnym a konwencjonalnym. Dzieci tłumaczą świat z subiektywnego punktu widzenia, skoncentrowane są na własnych potrzebach i korzyściach, choć już dość często odwołują się do powinności i potrzeby przestrzegania zasad.
Słowa kluczowe
nazwy wartości; dziecko; semantyka kognitywna; konceptualizacja
Bibliografia
Adelt J., 1992, Postawy społeczno-moralne (w ujęciu L. Kohlberga) jako uwarunkowania zachowań dewiacyjnych dziewcząt z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego, „Studia z Psychologii”, t. 4, s. 154–200.
Bartmiński J., 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, w: Konotacja, red. J. Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 169–183.
Bartmiński J., 2003, Miejsce wartości w językowym obrazie świata, w: Język w kręgu wartości, red. J. Bartmiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 59–86.
Borowiec H., 2014, Dziecięce rozumienie świata (studium lingwistyczne), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Brémond A., Couet J.-F., Davie A., 2008, Kompendium wiedzy o socjologii, przeł. K. Malaga, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Cieciuch M., 2013, Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości, Wydawnictwo Liberi Libri, Warszawa.
Dunaj S., red., 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ferenc K., 2009, Kody komunikacyjne w kulturze codzienności, w: Wartości w komunikacji różnych grup społecznych, red. M. Baryluk, M. Wawrzak-Chodaczek, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 10–25.
Filar D., 2013, Narracyjne aspekty językowego obrazu świata. Interpretacja marzenia we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Grzegorczyk A., 1983, Próba treściowego opisu świata wartości i jej etyczne konsekwencje, Ossolineum, Wrocław.
Gutowski P., 2001, Kilka uwag o zagadnieniu realizmu, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria”, nr 4 (40), s. 35–49.
Hałas K., 1981, Symboliczny interakcjonizm – wielość orientacji a podstawy jedności perspektywy, „Studia Socjologiczne”, nr 4 (83), s. 103–114.
Hrycyna E., 2017, Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej. Problemy teoretyczne, „Logopedia Silesiana”, nr 6, s. 73−88.
Jęczeń U., 2019, Definicja kognitywna w diagnozie logopedycznej dzieci w normie oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie, „Prace Językoznawcze”, 21/4, s. 77–95, https://doi.org/10.31648/pj.4691.
Kajtoch W., 2008, Językowe obrazy świata i człowieka w prasie młodzieżowej i alternatywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Kawula S., 1997, Młodzież wobec swej przyszłości i deklarowanych wartości – przesłanki do edukacji współczesnej, w: Aksjodeontologiczne aspekty relacji osobowych w procesach edukacyjnych, red. W.M. Wołoszyn, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Bydgoszcz.
Kluz T., 2010, Psychospołeczne uwarunkowania wyboru wartości przez młodzież, Wydawnictwo Edukacyjne „Akapit”, Toruń.
Kowalikowa J., 2008, Różne aspekty mówienia o wartościach i wartościowania w ramach kształcenia językowego w szkole, w: Wartościowanie a edukacja polonistyczna, red. A. Janus-Sitarz, Universitas, Kraków, s. 221–252.
Krzeszowski T., 1999, Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
Kurczab H., 2012, Z problemów wartości i wartościowania (wybrane zagadnienia), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna”, z. 72, s. 7–37.
Laskowska W., 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Michnik I., Szulta K., 2012, Uczciwość (Program edukacyjny „Wartości życia”) – scenariusze zajęć, „Bliżej Przedszkola”, nr 125, https://blizejprzedszkola.pl/uczciwosc-program-edukacyjny-wartosci-zycia-scenariusze-zajec,2,1627.html# [dostęp: 20.12.2023].
Najder Z., 1971, Zdania opisowe i wartościujące, „Studia Semiotyczne”, t. 2, s. 139–161.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2018, O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury”, vol. 30, s. 259–284.
Niesporek-Szamburska B., 2004, Językowy obraz pór roku i tradycji kulturowych w twórczości dzieci, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Odpowiedzialność, 2014, Wielki słownik języka polskiego, 03.02.2014, https://wsjp.pl/haslo/podglad/7035/odpowiedzialnosc [dostęp: 20.12.2023].
Ossowska M., 1970, Normy moralne. Próba systematyzacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ostasz L., 2009, Czym są wartości? Zarys aksjologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Ostrowska U., 2000, Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Pacewicz G., 2013, Czy można sensownie mówić o wartościach, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo”, nr 19, s. 329–339.
Pakuła M., 2021, Jak nie zabiłem swego ojca i jak bardzo tego żałuję, Wydawnictwo Nisza, Kraków.
Patrzałek T., 1996, Dydaktyka mówienia o wartościach i ocenach, „Polonistyka”, nr 4,
s. 219–224.
Piaget M.J., 2006, Jak sobie dziecko wyobraża świat, tłum. M. Gawlik, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Puzynina J., 1992, Język wartości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Puzynina J., 2014, Kłopoty z nazwami wartości (i wartościami), „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury”, vol. 26, s. 7–20.
Sadłocha A., 2019, Rozumienie wartości społecznych przez współczesnych pięciolatków, praca licencjacka napisana pod kierunkiem Anny Wileczek, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Saint-Exupéry A. de, 2017, Ziemia planeta ludzi, tłum. W. i Z. Bieńkowscy, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław.
Sikorski M., 2005, Język konfliktu. Kultura komunikacji społecznej w organizacji, C.H.Beck, Warszawa.
Świtała I.M., 2019, Wychowanie do wartości w zmieniającym się świecie, „Studia Edukacyjne”, nr 52, s. 159–172.
Tolerancja, 2014, Wielki słownik języka polskiego, 11.03.2014, https://wsjp.pl/haslo/podglad/35734/tolerancja/5089584/religijna [dostęp: 20.12.2023].
Wieczorek U., 1999, Wartościowanie, perswazja, język, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Wiśniewska-Kin M., 2007, „Chcieć, pragnąć, myśleć, wiedzieć” – rozumienie pojęć przez dzieci, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Wójtowicz M., 2013, Definicja kognitywna jako sposób opisu semantyki symbolu. Na przykładzie liczby siedem, „Roczniki Kulturoznawcze”, t. 4, nr 4, s. 71−87.
Żuk G., 2016, Edukacja aksjologiczna. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Polska
https://orcid.org/0000-0002-9851-6114
Anna Wileczek – dr hab., językoznawczyni, profesorka Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, wicedyrektorka ds. naukowych Instytutu Literaturoznawstwa i Językoznawstwa, kierowniczka Zakładu Badań nad Dyskursem oraz Uniwersytetu Otwartego UJK. Prowadzi badania w zakresie socjolingwistyki (juwentololingwistyka), lingwistyki edukacyjnej, dyskursu internetowego. Autorka m.in. monografii: Szkolna (nie)komunikacja (Warszawa 2015), Kod młodości. Młodomowa w kontekstach społeczno-kulturowych (Warszawa 2018), Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów (Warszawa 2020).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
