Ptasi świat utrwalony w fitonimach
Abstrakt
Fitonimy są niezwykle interesującą kategorią leksykalną i zawierają w sobie istotne właściwości semantyczne języka polskiego. Próbując odtworzyć proces nominacji poszczególnych gatunków widzimy, jak wiele zależy tu od percepcji człowieka i obserwacji otaczającej go rzeczywistości. Znaczenia zawarte w potocznych, gwarowych i botanicznych nazwach roślin ujawniają nam niezwykle bogaty i barwny świat widziany z perspektywy antropocentrycznej. Szczegółowa analiza semantyczna nazw takich jak jaskółcze ziele, kaczeniec, kurzyślad, kacze pyski, rdest ptasi, ptasie oczko i inne, prowadzi do ciekawych wniosków – nazwy roślin często niosą ze sobą treści metaforyczne, oparte na percepcji zmysłowej i doświadczeniu, a także niejednokrotnie na skojarzeniach z bliskim światowi fauny światem ptaków. W swoim artykule autorka pokaże, że system nominowania roślin w dużej mierze opiera się na konceptualizacji świata i kategoryzacji rzeczywistości.
Słowa kluczowe
nazwy roślin; gwarowe nazwy roślin; semantyka; etymologia
Bibliografia
Belcarzowa, Elżbieta. “Czarne jagody, borówki i ich synonimy.” Język Polski, vol. 40, no. 4 (1960): 281–291.
Belcarzowa, Elżbieta. “Rubus idaeus L. ‘Malina właściwa’.” Język Polski, vol. 46, no. 1 (1966): 45–51.
Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
Budziszewska, Wanda. “O pochodzeniu nazwy modrzew Larix.” Rocznik Slawistyczny, vol. 35, no. 1 (1974): 21–23.
Budziszewska, Wanda. “Wokół nazw lilii wodnych.” Prace Filologiczne, vol. 25 (1974): 281–301.
Budziszewska, Wanda. “Wybrane nazwy roślin ze Szczawnicy i okolic.” Język Polski, vol. 65, no. 1–2 (1985): 158–162.
Chamovitz, Daniel. Zmysłowe życie roślin. Co wiedzą rośliny? Translated by Dariusz Wójtowicz. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2012.
Dubisz, Stanisław. “Nazwy jodły w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich.” Poradnik Językowy, no. 9 (1972): 526–531.
Dubisz, Stanisław. “O nazwach czeremchy (Prunus padus) na Warmii i Mazurach.” Prace Filologiczne, vol. 25 (1975): 301–313.
Dubisz, Stanisław. Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
Gentner, Dedre. “Analogy.” In A Companion to Cognitive Science, edited by William Bechtel and George Graham, 107–113. Oxford: Blackwell, 1998.
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, edited by Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski and Henryk Wróbel. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
Lakoff, George. “The Contemporary Theory of Metaphor.” In Metaphor and Thought, edited by Andrew Ortony, 202–251. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Machek, Václav. Česká a slovenská jména rostlin. Praha: Nakladatelství Ceskoslovenské Akademie, 1954.
Marcin z Urzędowa. Herbarz Polski to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych i inszych rzeczy do lekarstw należących księgi dwoje. Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1595.
Mazerant-Leszkowska, Anna. Mała księga ziół. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990.
Mowszowicz, Jakub. Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986.
Mowszowicz, Jakub. Flora letnia. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących letnich pospolitych roślin zielnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987.
Mowszowicz, Jakub. Flora wiosenna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących wiosennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987.
Pawłowski, Edward. “Polskie nazwy roślin (próba klasyfikacji semantycznej).” In Studia indoeuropejskie, edited by Jerzy Kuryłowicz, 163–169. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974.
Piekarczyk, Dorota. Kwiaty we współczesnym językowym obrazie świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2004.
Rogowska, Ewa. Kaszubskie nazwy roślin uprawnych. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1998.
Rogowska-Cybulska, Ewa. Gwarowy obraz roślin w świetle aktywności nominacyjnej ich nazw. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2005.
Różański, Henryk Stanisław. “Chelidonium maius (majus) L. – glistnik jaskółcze ziele.” Accessed August 8, 2020. http://luskiewnik.strefa.pl/chelidonium.html.
Spólnik, Anna. Nazwy polskich roślin do XVIII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1990.
Stec, Wanda. “Metafora w nazewnictwie roślinnym: polskie i rosyjskie nazwy roślin leczniczych motywowane nazwami ze świata zwierząt.” Acta Polono-Ruthenica, vol. 21 (2016): 99–115.
Wajda-Adamczykowa, Ludwika. Polskie nazwy drzew. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1989.
Waniakowa, Jadwiga. Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
Waniakowa, Jadwiga. “Nazwy zwierząt w nazwach roślin.” In Dialog pokoleń w języku potocznym, w języku wsi i miasta, w literaturze, w publicystyce, w tekstach kultury, edited by Elżbieta Wierzbicka-Piotrowska, 187–194. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2015.
Wierzbicka, Agnieszka. “Świat człowieka odzwierciedlony w fitonimach.” In Świat ukryty w znaczeniu, czyli o znaczeniu gramatycznym, leksykalnym i etymologicznym w językach słowiańskich, edited by Ilona Generowicz, Elżbieta Kaczmarska and Ignacy M. Doliński, 415–426. Warszawa: Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
