Jak to jest być nietoperzem? Refleksje przy lekturze eseju Thomasa Nagela
Abstrakt
The article asks questions about the human cognitive abilities – how it is to be an animal of a species
different from one’s own. Using as a basis the doubts of the philosopher Thomas Nagel, the author proceeds to discuss the standpoint of ethnologists Frans de Waal and Konrad Lorenz, who accept the limitations of the human cognitive apparatus and language, with the help of which we describe what we call the “animal.” The author suggests that the problem of contemporary humanities and animal studies lies not in anthropodenial, but in anthropomorphism, rooted in the centrism typical of our species, which seems impossible to overcome. The author also proposes a thesis that the way to overcome this issue is for people to gain knowledge about these limitations. This knowledge, supported by interspecies empathy, developed in the process of coevolution of animal species (humans being one of them), is the most effective tool of heuristics.
Słowa kluczowe
Nagel; bat; anthropodenial; anthropomorphism; language; cognition
Bibliografia
Allen Elizabeth i inni. 1991. Przeciwko Sociobiology. W Człowiek, zwierzę społeczne, 439 – 446. Tłum. Jakub Szacki. Warszawa: Czytelnik.
Bakke Monika. 2010. Bio-transfiguracje: sztuka i estetyka posthumanizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM
Bakke Monika, 2007. „Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami”. Teksty Drugie 1–2: 222-235
Bakke Monika, 2011. „Studia nad zwierzętami; od aktywizmu do akademii i z powrotem?”. Teksty Drugie 3: 193-205
Berghe van den Pierre L. 1991. Łączenie paradygmatów: biologia i nauki społeczne. W Człowiek, zwierzę społeczne, 321-346. Tłum. Barbara Szacka. Warszawa: Czytelnik
Cailois Roger. 1967. Modliszka. W Odpowiedzialność i styl, 123-167. Tłum. Krystyna Dolatowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Carter Gerald G, Gerald S Wilkinson, 2013. “Food sharing in vampire bats: reciprocal help predicts donations more than relatedness or harassmen”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, v280 n1753 (2013 02 01 )
Dawkins Richard. 1996. Samolubny gen. Tłum. Marek Skoneczny. Warszawa: Proszyński i S-ka.
Domańska Ewa, 2013. „Humanistyka ekologiczna”. Teksty Drugie 1–2: 13-33
Domańska Ewa, 2008. „Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami”. Kultura Współczesna 3 (57): 9-22
Domańska Ewa, 2010. Wprowadzenie. W Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki, 7-20, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie
Futuyma Douglas, Scott V Edwards, John R True. 2008. Ewolucja. Tłum. zbior. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Gould Stephen J. 1991. Socjobiologia a natura ludzka. W Człowiek, zwierzę społeczne, 452–458. Tłum. Jakub Szacki. Warszawa: Czytelnik
Lejman Jacek. 2008. Ewolucja ludzkiej samowiedzy gatunkowej. Dzieje prób zdefiniowania relacji człowiek – zwierzę. Lublin: Wydawnictwo UMCS
Lewontin Richard C. 1991. Socjobiologia: jeszcze jeden determinizm biologiczny. W Człowiek, zwierzę społeczne, 408–429. Tłum. Jakub Szacki. Warszawa: Czytelnik
Lorenz Konrad. 1977. Odwrotna strona zwierciadła: próba historii naturalnej ludzkiego poznania. Tłum. Krzysztof Wolicki, Hanna Buczyńska-Garewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Lorenz Konrad. 1972. Tak zwane zło. Tłum. Anna Danuta Tauszyńska, Zuzanna Stromenger. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Morin Edgar. 1977. Zagubiony paradygmat – natura ludzka. Tłum. Roman Zimand. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy
Morris Desmond. 1995. Dlaczego pies merda ogonem: o czym mówi nam zachowanie psa. Tłum. Krystyna Chmiel. Warszawa: Książka i Wiedza
Morris Desmond. 1995. Nasza umowa ze zwierzętami. Tłum. Krystyna Chmiel. Warszawa: Książka i Wiedza
Morris Desmond. 1997. Ludzkie zoo. Tłum. Paweł Pretkiel. Warszawa: Prima
Morris Desmond. 1998. Zachowania intymne. Tłum. Paweł Pretkiel. Warszawa: Prima
Morris Desmond. 1997. Zwierzę zwane człowiekiem. Tłum. Zofia Uhrynowska-Hanasz. Warszawa: Świat Książki
Morris Desmond. 2000. Naga małpa. Tłum. Tadeusz Bielicki, Jan Koniarek, Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Prima
Morris Desmond. 2000. Dlaczego pies szczeka, czyli Jak zrozumieć przyjaciela. Tłum. Tadeusz Kaleta. Warszawa: Amber
Morris Desmond. 2003. Dlaczego koń rży: o czym mówi nam zachowanie konia. Tłum. Krystyna Chmiel, Małgorzata Paździora. Warszawa: Książka i Wiedza
Morris Desmond. 2005. Dlaczego kot mruczy: o czym mówi nam zachowanie kota. Tłum. Krystyna Chmiel. Warszawa: Książka i Wiedza
Morris Desmond. 2006. Naga kobieta. Tłum. Piotr Amsterdamski. Warszawa: Wydawn. A.A. Kuryłowicz
Nagel Thomas. 1997. Pytania ostateczne. Tłum. Andrzej Romaniuk. Warszawa : Fundacja Aletheia
Nagel Thomas. 2012. Mind and cosmos : why the materialist neo-Darwinian conception of nature is almost certainly false. New York : Oxford University Press
Nagel Thomas. 1997. What Is It Like to Be a Bat? The nature of consciousness : philosophical debats / edited by Ned Block, Owen
Flanagan, and Güven Güzeldere. Publisher: [S. l.] : [s. n.]
Palczewski Wojciech. 2013. „O naturalnej autonomii poznawczej gatunków biologicznych. Kwestia centryzmów w biologii zachowań”. Poznańskie Studia z Filozofii Nauki, 23 (2): 79–88.
Waal de Frans. 2009. The age of empathy: nature's lessons for a kinder society. New York : Harmony Books
Waal de Frans S. 2013. Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność? Tłum. Bartosz Brożek, Michał Furman. Kraków: Copernicus Center Press
Waal de Frans. 2014. Bonobo i ateista: w poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych. Tłum. Krzysztof Kornas. Kraków: Copernicus Center Press
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0001-8423-9198
Dr hab. prof. UŚ, pracownik Instytutu Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Śląskiego; antropolog i teoretyk kultury, memetyk. Autorka monografii autorskich (Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku. Wrocław 1991; Moc narrativum. Idee biologii we współczesnym dyskursie humanistycznym. Katowice 2008), oraz wieloautorskich, np. Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologii (Katowice 2014), Ukąszenia, wirusy, memy. Kulturowe obrazy praktyk fizjologicznych (Katowice 2013), Infosfera. Memetyczne koncepcje kultury i komunikacji (Katowice 2009). Redaktor naczelna czasopisma „Teksty z Ulicy. Zeszyt Memetyczny”, redaktor serii naukowej Studia o Kulturze Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego, członek Laboratorium Animal Studies – Trzecia Kultura, prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego (oddział Katowice). Skupiona na ontologii idei i metodologii badań nad ich szerzeniem się w kontekście teorii systemów i nowej biologii, w tym memetyki.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
