„Zdychanie” czy „umieranie”? – estetyczny i etyczny wymiar śmierci we współczesnej twórczości dramaturgicznej
Abstrakt
Niezwykle interesującym zagadnieniem na polu literatury okazują się estetyczne i etyczne wymiary śmierci zwierząt. Czy śmierć spokojna, we śnie, w przyjaznym otoczeniu, bez lejącej się krwi, przez to, że jest estetycznie „ładniejsza”, to jest też bardziej etyczna? Jak te dwie kategorie mają się do siebie w perspektywie śmierci zwierząt? Mówi się, że zwierzę „zdycha”, a człowiek „umiera”. Czy mamy poczucie wspólnoty losu ludzkiego i zwierzęcego w obliczu śmierci? Próby odpowiedzi na postawione pytania można znaleźć we współczesnych dramatach, wśród których jednym z najciekawszych z punktu widzenia poruszanego tutaj problemu jest Pawi tren Iwony Korszańskiej. W tekście autorki zwierzęta i ludzie ulegają zrównaniu we wspólnym losie, a ich śmierć nie ulega waloryzacji na zdychanie i umieranie, tylko jest równoważna i równoprawna. W przedstawionych w dramacie performansach społecznych nieodłączna para Eros i Thanatos naznacza życie człowieka i zwierzęcia w tym samym stopniu.
Słowa kluczowe
umieranie zwierząt; umieranie ludzi; dramat; estetyka; etyka
Bibliografia
Agamben Giorgio. 2008. Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Przeł. S. Królak. Warszawa: Sic!.
Agamben Giorgio. 2008. Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie. Przeł. M. Salwa. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Agamben Giorgio. 2008. Stan wyjątkowy. Przeł. M. Surma-Gawłowska. Kraków: Ha!art.
Bekoff Marc. Manifest zwierząt. Przeł. Marzena Kotyczka, 15-20. W Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie Red. Marzena Kotyczka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bekoff Marc. 2010. The Animal Manifesto: Six Reasons for Expanding Our Compassion Footprint. Novato: New World Library.
Braidotti Rosi. 2014. Po człowieku. Przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Braidotti Rosi. 2012. Wbrew czasom. Zwrot postsekularny w feminizmie. Przeł. M. Glosowitz. Przekł. przejrzała A. Mitek-Dziemba, 284-314. W Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach. Red. P. Bogalecki, A. Mitek-Dziemba, Katowice: Wydawnictwo FA-art, Uniwersytet Śląski.
Buber Martin. 1992. Ja i Ty, 39-125. W Idem. Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych. Przeł. J. Doktór. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Czaja Dariusz. 2009. „Zwierzęta w klatce (języków)”. Konteksty 4 (287) : 2-9.
Czapliński Jan. 2015. Łysek z pokładu Idy, 387-407. W Transfer! Teksty dla teatru. Antologia. Red. Joanna Krakowska, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
DeMello Margo. 2012. Animals and Society. An Introduction to Human-Animal Studies. New York: Columbia University Press.
Domańska Ewa. 2017. Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dröscher Vitus B.. 1969. Instynkt czy doświadczenie. Zachowanie się zwierząt. Przeł. K. Kowalska. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Dröscher Vitus B..1997. Rodzinne gniazdo. Jak zwierzęta rozwiązują swoje problemy rodzinne. Przeł. A. Czapik. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady .
Dröscher Vitus B.. 1971. Świat zmysłów. Przeł. B. Witkowska. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Freud Zygmunt. 2010. Wstęp do psychoanalizy. Przeł. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki. Przedmowa i opracowanie K. Obuchowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Goffman Erving. 2009. Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Datner-Śpiewak, P. Śpiewak, Warszawa: Aletheia.
Haraway Donna. 2012. Manifest gatunków stowarzyszonych. Przeł. J. Bednarek, 241-260. W Teorie wywrotowe. Antologia przekładów. Red. A. Gajewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
http://slowacki.krakow.pl/pl/spektakle/aktualne_spektakle/_get/spektakl/1436 (dostęp: 06.09.2017).
http://www.polskieradio.pl/17/76/Artykul/1720442,Pawi-tren-na-falach-Trojki-Recenzja-sluchowiska (dostęp: 06.09.2017).
Kłocińska Agata. 2014. Relacja ja – Ty z bytami nieosobowymi. Filozofia Martina Bubera jako myśl prekursorska wobec posthumanizm, 269-280. W Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze, Tom 2. Od humanizmu do posthumanizmu. Red. Nauk. Justyna Tymieniecka-Suchanek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Korszańska Iwona. 2016. „Pawi tren”. Dialog 6 : 59-77.
Korszańska Iwona. Pawi tren. pdf, http://www.gnd.art.pl/wp-content/uploads/2016/04/Pawi-tren-Iwona-Korszanska.pdf (10.05.2017).
Kotyczka Marzena. 2014. Słowo wstępne, 7-14. W Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie. Red. Marzena Kotyczka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym. 2015. Red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Lorenz Konrad. 1975. Opowiadania o zwierzętach. Przeł. W. Kragen. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ożóg Maciej. 2014. Oblicza zoe-filii. Nowe interpretacje dychotomii bios/zoe we współczesnej humanistyce, 79-90. W: Człowiek w relacji do zwierząt, roślin i maszyn w kulturze. Tom 1. Aspekt posthumanistyczny i transhumanistyczny. Red. Nauk. Justyna Tymieniecka-Suchanek. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Powalisz Monika. 2005. Córka myśliwego albo polakożerczyni, 185-219. W Echa, repliki fantazmaty. Antologia nowego dramatu polskiego. Red. Małgorzata Sugiera, Anna Wierzchowska-Woźniak. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Remane Adolf. 1965. Życie społeczne zwierząt. Przeł. W. Serafiński. Warszawa: PWN.
Sikorska-Miszczuk Małgorzata. 2007. „Śmierć człowieka-wiewiórki”. Dialog 5 : 18-40.
Singer Peter. 2004. Wyzwolenie zwierząt. Przeł. A . Alichniewicz, A. Szczęsna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Weil Kari. 2012. A Report on the Animal Turn. W Eadem. Thinking Animals. Why Animal Studies Now?. New York: Columbia University Press.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-3942-8026
Doktor, adiunkt w Zakładzie Estetyki Literackiej Instytutu Filologii Polskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Literaturoznawca, kulturoznawca i teatrolog. Autorka monografii Ekrany i lustra w polskim dramacie współczesnym (Poznań 2009) oraz współautorka książki Estetyka. Między działaniem a emocją (Poznań 2016) wraz z dr hab. Ireną Górską i dr Ewą Szkudlarek. Autorka artykułów naukowych i recenzji wydarzeń kulturalnych. Do jej najnowszych publikacji należą artykuły Dyskurs teatralno-filmowo-literacki – o „Dyskretnym uroku burżuazji” Marcina Libera w: Dyskursy sztuki. Dyskursy o sztuce, (red. Teresa Pękala, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2018) oraz Chory znaczy inny – studium przypadku całkowitej inności / obcości na przykładzie dramatu „Psychosis 4:48” Sarah Kane i spektaklu Grzegorza Jarzyny w: Studia nad odmiennością na przestrzeni dziejów, (red. Justyna Żychlińska i Anetta Głowacka-Penczyńska, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2018). Należy do Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych i Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
