„Zazielenianie” prawa cywilnego – ochrona dóbr osobistych a zielony konstytucjonalizm i prawa środowiskowe
Abstrakt
Związki między ochroną środowiska a ustrojem współczesnego państwa demokratycznego można opisać za pomocą koncepcji zielonego konstytucjonalizmu, która obrazuje obowiązki władz publicznych i skorelowane z nimi prawa podmiotów indywidualnych na tle transformacji życia społeczno-ekonomicznego w kierunku zrównoważonego rozwoju. System prawny nie może pozostawać neutralny wobec tego procesu, szczególnie gdy wyzwania w tym zakresie wynikają z zobowiązań międzynarodowych i unijnych przyjętych przez państwo polskie, zwłaszcza w ramach konwencji z Aarhus i prawa praw człowieka. W ich świetle można obecnie uznać,
że ochrona środowiska jako zadanie państwa stanowi tzw. pozytywny obowiązek i w relacji do niego ocenia się możliwość korzystania przez członków społeczeństwa z praw indywidualnych, wśród których należy wyodrębnić prawa środowiskowe (materialne i proceduralne). Gdy państwo narusza wymóg ustanowienia właściwych ram prawnych i ich egzekwowania, może to narażać członków społeczeństwa na kontakt ze zdegradowanym środowiskiem (np. na ekspozycję na powietrze złej jakości, czyli smog). Z uwagi na gwarancje wynikające ze zobowiązań państwa polskiego powinni oni móc uzyskać ochronę prawną także w obszarze prawa prywatnego. Na tym tle uchwała Sądu Najwyższego z 2021 r. w sprawie o sygnaturze III CZP 27/20 obrazuje aktualny stopień „zazielenienia” koncepcji dóbr osobistych w prawie polskim. Artykuł ma na celu nakreślenie kontekstu owego rozstrzygnięcia SN z perspektywy prawa ochrony środowiska i ocenę odnośnej argumentacji – zarówno tej wyłaniającej się z uzasadnienia uchwały, jak i prezentowanej przez glosatorów. W rezultacie nasuwa się postulat stosowania interdyscyplinarnego podejścia badawczego, by nadać debacie nad „zazielenianiem” art. 23–24 k.c. bardziej konstruktywny charakter.
Słowa kluczowe
zielony konstytucjonalizm; partycypacja społeczna w ochronie środowiska; konwencja z Aarhus; dobro osobiste; prawo do czystego środowiska
Bibliografia
Blanco E., Razzaque J., Ecosystem services and human well-being in a globalized world: Assessing the role of law, „Human Rights Quarterly” 2009, vol. 31, no. 3, s. 692–720.
Bosselmann K., Property rights and sustainability: Can they be reconciled?, w: Property rights and sustainability: The evolution of property rights to meet ecological challenges, eds. D. Grinlinton, P. Taylor, Brill Nijhoff, Leiden–Boston 2011, s. 23–42, https://doi.org/10.1163/ej.9789004182646.i-415.13.
Boyle A., Human rights and the environment: Where next?, „European Journal of International Law” 2012, vol. 23, issue 3, s. 613–642, https://doi.org/10.1093/ejil/chs054.
Ciechanowicz-McLean J., Trzcińska D., Zasada zrównoważonego rozwoju w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., dwadzieścia lat później, w: Aktualne problemy konstytucji. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej Profesora Bogusława Banaszaka, red. H. Babiuch, P. Kapusta, J. Michalska, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona, Legnica 2017, s. 79–90.
Ciućkowska K., Smog a dobra osobiste. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, „Orzecznictwo Sądów Powszechnych” 2022, nr 11, C94, s. 30–40.
Costanza R., Ecosystem services in theory and practice, w: Routledge handbook of ecosystem services, eds. M. Potschin et al., Routledge, New York 2016, s. 15–24.
Ecosystems and human well-being: Policy responses, vol. 3, eds. K. Chopra et al., Millennium Ecosystem Assessment, Island Press, Washington–London 2005.
Galicka I., Prawo dostępu do wody w systemie Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej, „Zeszyt Prawniczy UAM” 2022, nr 12, s. 59–69, https://doi.org/10.14746/zpuam.2022.12.5.
Gellers J.C., Jeffords C., Toward environmental democracy? Procedural environmental rights and environmental justice, „Global Environmental Politics” 2018, vol. 18, issue 1, s. 99–121, https://doi.org/10.1162/GLEP_a_00445.
Greening international law, ed. Ph. Sands, Routledge, New York 2014.
Grzeszak T., Dobro osobiste jako dobro zindywidualizowane, „Przegląd Sądowy” 2018, nr 4, s. 7–41.
Grzybowski S., Glosa do wyroku SN – Izba Cywilna z dnia 10 lipca 1975 r., I CR 356/75, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1976, nr 12, s. 540–542.
Howarth D., Environmental law and private law, w: The Oxford handbook of comparative environmental law, eds. E. Lees, J.E. Viñuales, Oxford University Press, Oxford 2019, s. 1091–1118.
Kingston S., Greening EU competition law and policy, Cambridge University Press, Cambridge 2011.
Kotzé L.J., The conceptual contours of environmental constitutionalism, „Widener Law Review” 2015, vol. 21, s. 187–200.
Kożuch M., Ochrona dóbr osobistych na płaszczyźnie międzynarodowej, w: Dobra osobiste i ich ochrona, red. M. Romańska, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2020, s. 9–20.
Krystman M., Prawo do oddychania czystym powietrzem jako dobro osobiste. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, „Orzecznictwo Sądów Powszechnych” 2022, nr 9, s. 38–46.
Le Moli G., The Human Rights Committee, environmental protection and the right to life, „International and Comparative Law Quarterly” 2020, vol. 69, issue 3, s. 735–752, https://doi.org/10.1017/S0020589320000123.
Lewis B., Environmental human rights and climate change, Springer, Singapore 2018, s. 15–39, https://doi.org/10.1007/978-981-13-1960-0.
May J.R., Daly E., Global environmental constitutionalism, Cambridge University Press, Cambridge 2015, https://doi.org/10.1017/CBO9781139135559.
Micklitz H.-W., Squaring the circle? Reconciling consumer law and the circular economy, w: Consumer protection in a circular economy, eds. B. Keirsbilck, E. Terryn, Intersentia, Cambridge 2019, s. 323–345.
Misonne D., The emergence of a right to clean air: Transforming European Union law through litigation and citizen science, „Review of European, Comparative and International Environmental Law” 2021, vol. 30, issue 1, s. 34–45, https://doi.org/10.1111/reel.12336.
Nowakowski T., Przekroczenie norm jakości powietrza a ochrona dóbr osobistych. Glosa do uchwały SN z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, „Orzecznictwo Sądów Powszechnych” 2022, nr 5, C40, s. 3–17.
Pallemaerts M., The human right to a healthy environment as a substantive right, w: M. Déjeant-Pons, M. Pallemaerts, Human rights and the environment: Compendium of instruments and other international texts on individual and collective rights relating to the environment in the international and European framework, Council of Europe Publishing, Strasbourg 2002, s. 11–21.
Parola G., Environmental democracy at the global level: Rights and duties for a new citizenship, Versita, London 2013, https://doi.org/10.2478/9788376560144.
Pepper R., Hobbs H., The environment is all rights: Human rights, constitutional rights and environmental rights, „Melbourne University Law Review” 2020, vol. 44, no. 2, s. 634–678.
Percival R.V., „Greening” the constitution – harmonizing environmental and constitutional values, „Environmental Law” 2002, vol. 32, no. 4, s. 809–871.
Shelton D., Human rights and the environment: What specific environmental rights have been recognized?, „Denver Journal of International Law and Policy” 2006, vol. 35, no. 1, s. 129–171.
Skorupka A., Prawo do życia w czystym środowisku. Glosa do uchwały SN z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, „Przegląd Sądowy” 2022, nr 5, s. 112–120.
Szczepaniak R., Odpowiedzialność odszkodowawcza władz publicznych za skutki zanieczyszczonego powietrza. Glosa do uchwały SN z dnia 28 maja 2021 r., III CZP 27/20, „Orzecznictwo Sądów Powszechnych” 2022, nr 6, C49, s. 3–23.
Szyprowski B., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2021 r., sygn. III CZP 27/20, „Prokuratura i Prawo” 2023, nr 7/8, s. 284–295.
Trzewik J., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 28 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 27/20, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 2, s. 389–397, https://doi.org/10.15804/ppk.2022.02.29.
Zoll F., Południak-Gierz K., Bańczyk W., Towards an environment-friendly law of obligations, w: The future of European private law, eds. A. Janssen, M. Lehmann, R. Schulze, Nomos, Baden-Baden 2023, s. 195–224, http://doi.org/10.5771/9783748913078-195.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-3575-7949
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
