Artykuł przedstawia sylwetkę i dorobek naukowy prof. Tomasza Pajora (1948-2012), wybitnego cywilisty, specjalisty prawa prywatnego międzynarodowego, europejskiego i konsumenckiego. Przez całą karierę był związany z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie pełnił m.in. funkcję kierownika Katedry Prawa Cywilnego. Jego prace, w tym rozprawa habilitacyjna o odpowiedzialności deliktowej , miały kluczowe znaczenie dla polskiej doktryny. Był członkiem prestiżowych międzynarodowych stowarzyszeń prawniczych i cenionym wykładowcą.

Komisja Europejska przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń i dokumentów urzędowych w sprawach spadkowych oraz utworzenia europejskiego certyfikatu spadkowego (COM 2009/154). Artykuł 1 ust. 3 lit. j) proponowanego rozporządzenia stanowi, że charakter praw rzeczowych dotyczących majątku i ich upublicznianie jest wyłączone z zakresu rozporządzenia. Ponadto motyw 10 proponowanego rozporządzenia stanowi, że rozporządzenie powinno obejmować metodę nabywania prawa rzeczowego w odniesieniu do majątku materialnego lub niematerialnego, zgodnie z prawem właściwym dla dziedziczenia, wyczerpujący wykaz („numerus clausus”) praw rzeczowych, które mogą istnieć na mocy prawa krajowego państw członkowskich, które jest zasadniczo regulowane przez lex rei sitae, powinien zostać uwzględniony w krajowych przepisach regulujących kolizję praw. Jednak publikacja tych praw i skutki wpisu lub braku wpisu do rejestru powinny być regulowane przez prawo państwa członkowskiego, w którym znajduje się przedmiot majątku. Przepis ten próbuje dokonać rozróżnienia między zakresem stosowania praw regulujących prawa rzeczowe i dziedziczenie. Proponowane rozporządzenie opiera się na założeniu, że prawo regulujące dziedziczenie będzie miało zastosowanie również do nabycia praw rzeczowych. Problem pojawia się, jeśli prawo państwa członkowskiego, w którym to prawo powinno zostać wpisane do rejestru, nie zna takiego prawa rzeczowego. Prezydencja belgijska zaproponowała, aby w takim przypadku państwo członkowskie nie było zobowiązane do uznania takiego prawa rzeczowego, ale prawo to mogłoby zostać przekształcone w inne, odpowiednie prawo rzeczowe, które jest znane prawu krajowemu tego państwa członkowskiego. Propozycja ta jest analizowana w artykule. Autor podaje kilka przykładów, które pokazują, że wspomniana transformacja prawa rzeczowego w inne nie zawsze jest łatwa i możliwa. Innym pytaniem jest, czy proponowane rozporządzenie będzie regulować, które prawo jest decydujące, jeśli skutek wpisu do rejestru jest inny w prawie państwa członkowskiego, które reguluje dziedziczenie, i w prawie państwa członkowskiego, w którym znajduje się przedmiot majątku. Parlament Europejski zaproponował rozwiązanie tego problemu poprzez dodanie nowego artykułu 20a do proponowanego rozporządzenia. Zgodnie z artykułem 20a prawo państwa członkowskiego, w którym znajduje się przedmiot nieruchomości, powinno być decydujące, jeśli wpis do rejestru jest konstytutywny. Ta propozycja może jednak nie być wystarczająca, aby rozwiązać wspomniany problem.

Gwarancja (w szczególności gwarancja bankowa) jest powszechnie wykorzystywana w handlu międzynarodowym jako zabezpieczenie osobiste roszczenia. Wiele praktycznych kwestii związanych z jej stosowaniem zostało uregulowanych w Jednolitych przepisach dotyczących gwarancji na żądanie (ostatnia wersja z 2010 r.) opracowanych przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu. Przepisy te są często stosowane w profesjonalnym, handlowym obrocie i pośrednio wskazują również prawo właściwe dla kwestii, których nie regulują. W innych przypadkach konieczne jest ustalenie prawa właściwego dla gwarancji. Obecnie odbywa się to najczęściej na podstawie rozporządzenia Rzym I. W Polsce prawo właściwe dotyczące zdolności stron do zawarcia umowy gwarancji określa ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z 2011 r. Zgodnie z rozporządzeniem Rzym I możliwe jest wybranie prawa właściwego dla umów gwarancji. Jeżeli nie dokonano wyboru, jest to na ogół prawo kraju, w którym gwarant ma miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli jednak gwarancja jest ściślej związana z prawem innego kraju, stosuje się to prawo. Niezależnie od prawa właściwego dla gwarancji konieczne jest również ustalenie prawa właściwego dla innych kwestii prawnych, które pojawiają się w tle gwarancji, np. potwierdzenia gwarancji, kontrgwarancji, gwarancji pośredniej. Prawo właściwe dla gwarancji decyduje o dopuszczalności, treści i charakterze prawnym umowy. Określa również dopuszczalność cesji praw wynikających z takiej umowy i wygaśnięcie stosunku prawnego utworzonego umową gwarancyjną.

Tekst zajmuje się wysoce kontrowersyjnym problemem interfejsu między postępowaniami państwowymi a bardziej zorientowanym na autonomię stron obszarem arbitrażu. Po pierwsze, przedstawiono obecną sytuację ustawodawczą, w szczególności związek między jednolitymi aktami, takimi jak Bruksela I i Konwencją nowojorską o arbitrażu z 1958 r. W szczególności autor zajmuje się zakresem wykluczenia arbitrażu określonym w art. 1 ust. 2 lit. d) rozporządzenia Bruksela I. Podniesiono kwestię, czy sąd państwowy jest właściwy na mocy rozporządzenia do oceny ważności umowy arbitrażowej, a po uznaniu klauzuli za nieważną, do orzekania co do istoty w ramach rozporządzenia. Następnie omówiono problemy związane z wpływem, jaki sądy państwowe mają prawo wywierać na inne postępowania w celu „ochrony” arbitrażu toczącego się w ich własnym kraju, np. w formie nakazów antypozewowych. Na koniec omówiono możliwe rozwiązania na poziomie UE w celu rozwiązania przedstawionych problemów, w szczególności, czy należy wprowadzić zmiany do rozporządzenia Bruksela I, aby system działał skuteczniej, nie utrudniając rozwoju arbitrażu na naszym kontynencie.

Choć instytucja związku partnerskiego nie jest znana polskiemu prawu rodzinnemu, to jednak w obliczu rosnącej mobilności ludności należy wziąć pod uwagę, że sytuacja partnerów może zależeć od orzeczenia wydanego przez polski sąd lub od prawidłowego postępowania polskiego notariusza, adwokata, radcy prawnego lub pracownika banku. Dlatego też zasadne jest poszukiwanie w polskim prawie prywatnym międzynarodowym reguły kolizyjnej wskazującej prawo właściwe dla spraw majątkowych związanych ze związkiem partnerskim. Główna trudność związana z tym zadaniem wynika z faktu, że wśród obowiązujących w Polsce przepisów kolizyjnych nie ma jednoznacznej regulacji dotyczącej tego tematu. Na rozpatrzenie zasługują zatem następujące sposoby ustalenia prawa właściwego dla stosunków majątkowych między zarejestrowanymi partnerami: a) rozszerzenie — na gruncie prawa prywatnego międzynarodowego — pojęcia małżeństwa na związek partnerski, b) podział różnych rodzajów związków partnerskich między dwie kategorie znane polskiemu prawu prywatnemu międzynarodowemu, w szczególności: „małżeństwo” i „zobowiązanie umowne”, zgodnie z tym, że dany model związku partnerskiego charakteryzuje się dominacją elementu instytucjonalnego albo umownego, c) zastosowanie norm kolizyjnych dotyczących małżeństwa i małżonków w drodze analogii, d) zrównanie — na gruncie prawa prywatnego międzynarodowego — związku partnerskiego z konkubinatem. Jednakże uzasadnione racje przemawiają za odrzuceniem tych rozwiązań i zastosowaniem art. 67 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. — Prawo międzynarodowe prywatne, zgodnie z którym norma kolizyjna ustalająca prawo właściwe dla związku partnerskiego (w tym stosunków majątkowych między partnerami) zaczerpnięta z treści ww. przepisu powinna działać z kryterium wskazującym na państwo, w imieniu którego działał organ, który dokonał rejestracji związku. Niemniej jednak niektóre kwestie majątkowe, w szczególności sprawy spadkowe i kwestie alimentacyjne między partnerami, powinny być rozpatrywane według prawa wskazanego w przepisach kolizyjnych dotyczących tych kwestii.

Artykuł mówi o przedawnieniu roszczeń wynikających z przewozu zgodnie z regulacją Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) [dalej zwanej CMR lub Konwencją]. Przepisy CMR mają bezpośrednie zastosowanie w każdym z 55 krajów — części Konwencji i charakter cywilny. Konwencja została podpisana w dwóch autentycznych językach — angielskim i francuskim, ale istnieją oficjalne tłumaczenia na języki części Konwencji. Jak wskazuje autor, istnieją różne zasady interpretacji międzynarodowych przepisów prawnych i krajowych przepisów prawnych. Konwencję należy interpretować zgodnie z zasadami interpretacji określonymi w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Stąd interpretacja powinna być dokonywana w dobrej wierze, zgodnie z typowym znaczeniem słów i z uwzględnieniem kontekstu i celu interpretowanego aktu prawnego. Konwencja powinna być stosowana jednorodnie w każdym kraju. Przedawnienie roszczenia powoduje negatywny skutek dla osób fizycznych i prawnych, które nie skorzystały ze swoich praw przez określony czas. Chociaż przedawnienie powództwa jest znane w większości systemów prawnych, nie jest to identyczna instytucja prawna. W większości systemów prawnych jest to instytucja prawa materialnego, ale w niektórych systemach jest regulowana przez przepisy proceduralne. Istnieją trzy różne rodzaje skutków spowodowanych przedawnieniem powództwa, a mianowicie: wygaśnięcie prawa i powództwa, wygaśnięcie tylko powództwa i prawo do skorzystania z zarzutu przedawnienia prawa do powództwa. Zabrania się stosowania krajowych przepisów prawnych do aspektów regulowanych przez Konwencję. Instytucja przedawnienia powództwa jest uregulowana w art. 32 CMR, ale nie jest to wyczerpująca zasada. Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia powództw są regulowane przez prawo miejsca postępowania. Inne aspekty przedawnienia powództw, które nie są określone w CMR, są regulowane przez krajowe przepisy prawne. Katalog sytuacji, w których można zastosować Konwencję, nie jest zamknięty. Autor zauważa, że Konwencja jest stosowana do szerokiego zakresu przypadków, nawet w niewielkim stopniu związanych z międzynarodowym przewozem drogowym towarów i możliwe jest, że wystąpi kolizja prawa. Okres przedawnienia roszczeń wynikających z przewozu na podstawie Konwencji wynosi jeden rok, ale w przypadku umyślnego wykroczenia okres przedawnienia wynosi trzy lata. Istnieją trzy różne momenty, od których ten okres zaczyna biec, w zależności od tego, co się wydarzyło. Dzień, w którym okres przedawnienia zaczyna biec, nie jest wliczany do okresu. Wlicza się w niego niedziele i święta państwowe. Pozostałe aspekty są regulowane przepisami krajowymi. Pisemne roszczenie jest dobrowolne i zawiesza okres przedawnienia do dnia, w którym przewoźnik odrzuci roszczenie w drodze pisemnego powiadomienia i zwróci załączone do niego dokumenty. Istnieje problem ze zrozumieniem znaczenia „formy pisemnej”, ponieważ nie ma jej jednolitego znaczenia. Autor sugeruje, że Konwencja zawiera autonomiczne znaczenie formy pisemnej. Kolejnym problemem jest ustalenie momentu otrzymania roszczenia. Nie ma jednolitej praktyki. Z tego powodu istnieje potrzeba wykorzystania odpowiednich, obowiązujących przepisów krajowych. Autor wskazuje, że Konwencja ma inną treść w języku angielskim i francuskim. Znaczenie art. 32 pkt 4 CMR w języku francuskim prowadzi do wniosku, że prawo do powództwa wygasa. Jednak ten sam artykuł w języku angielskim mówi, że prawo do powództwa, które uległo przedawnieniu z powodu upływu czasu, nie może być wykonywane w drodze powództwa wzajemnego lub potrącenia. Wniosek z wersji angielskiej jest taki, że przedawnienie powództwa nie może być wykorzystane jako środek obrony, ale nie ma barier dla powództw o ograniczone roszczenia w innych postępowaniach prawnych. Interpretacja art. 32 pkt 4 CMR zgodnie z zasadami interpretacji międzynarodowej prowadzi do wniosku, że przedawnionych roszczeń nie można dochodzić przymusowo.

Tematem artykułów jest ustalenie prawa właściwego dla umowy o współpracy przemysłowej według Konwencji Rzymskiej i Rozporządzenia Rzym I w przypadku braku uzgodnionego wyboru prawa. Zagadnienie to ma duże znaczenie w praktyce, ponieważ tego typu umowy są często zawierane w handlu międzynarodowym. Niniejszy artykuł dotyczy umów o współpracy przemysłowej i najczęściej występujących w praktyce jej podtypów, takich jak umowa o kooperacyjnej produkcji na zlecenie, umowy o dostawę komponentów na wcześniejsze świadczenie partnera kooperacyjnego, umowy o rafinacji produktów, umowy o koprodukcji, spółdzielnia. W celu ustalenia prawa właściwego, na wstępie dokonano krótkiej charakterystyki każdej z tych umów. Przeanalizowano również możliwość zastosowania do każdej z umów Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów. Przeanalizowano również, które umowy można zakwalifikować jako umowę sprzedaży według Rozporządzenia Rzym I. W przypadku umów mieszanych, łączących elementy umów typowych i nietypowych, do ustalenia prawa właściwego zastosowano metodę absorpcji kolizji lub koncepcję fragmentacji umowy w taki sposób, że jej poszczególne strony podlegają innemu prawu. Dla każdej z umów podjęto próbę ustalenia, aby oddzielić charakterystyczne wykonanie. Jeśli nie było to możliwe, stosowano zasadę najbliższego związku.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu 10 stycznia 2006 r. (I ACa 1063/05) rozpatrywał sprawę cesji wierzytelności. Stwierdzono, że przelew wierzytelności podlega prawu właściwemu dla tej wierzytelności. W sporze dotyczącym sprzedaży sadzy technicznej między polską spółką Konimpex sp. z o.o. a rosyjską OAO Techuglerod, oraz polską Chemical Worldwide Business sp. z o.o., kluczowe było ustalenie skuteczności cesji. Umowa sprzedaży z 2003 r. zawierała klauzulę zakazującą cesji bez pisemnej zgody drugiej strony. Sąd uznał, że właściwe jest prawo rosyjskie, zgodnie z Umową między RP a FR o pomocy prawnej. Prawo rosyjskie wymaga zgody dłużnika na cesję, jeśli umowa to przewiduje. Pozwana spółka nie wyraziła pisemnej zgody na cesję. Sąd Apelacyjny potwierdził, że powódka nie nabyła skutecznie wierzytelności.

Glosa opisuje kwestię skuteczności przelewu wobec dłużnika na tle polskiego prawa prywatnego międzynarodowego. Polska ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym z 1965 r. nie zawierała normy kolizyjnej dotyczącej przelewu dobrowolnego. Sąd Apelacyjny w Poznaniu włączył kwestię skuteczności przelewu do innej kwestii, tj. przelewu wierzytelności, podczas gdy art. 12 (2) Konwencji Rzymskiej, podobnie jak art. 14 (2) rozporządzenia Rzym I, odróżnia jedną kwestię od drugiej. Artykuł 12 (2) Konwencji Rzymskiej stanowił: „prawo właściwe dla prawa, którego dotyczy przelew, rozstrzyga o jego zbywalności, stosunku między cesjonariuszem a dłużnikiem, warunkach, na jakich przelew może być powołany wobec dłużnika, a także o tym, czy zobowiązania dłużnika zostały wykonane”. W takich sytuacjach oczywiste jest, że taka kwestia nie jest równoznaczna z przelewem wierzytelności, a kwestia skuteczności przelewu wobec dłużnika może być regulowana przez inne prawo.

This article presents the Polish Private International Law of February 4, 2011, which governs the applicability of law to private legal relationships connected with more than one state. It outlines general provisions including the determination of applicable law for individuals with multiple nationalities or unknown nationality. The law also covers legal capacity, representation, contractual and non-contractual obligations, property law, intellectual property, family matters (marriage, parent-child relations, adoption, guardianship), and inheritance. Key principles include the closest connection rule and public policy exceptions. The text also details amendments to various existing Polish laws.