Celem niniejszego artykułu jest zaproponowanie nowego podejścia do problemu rozszerzenia klauzuli arbitrażowej na niebędących jej sygnatariuszami członków grupy kapitałowej, a mianowicie podejścia głównie z perspektywy prawa korporacyjnego, a nie — zazwyczaj przyjmowanej — perspektywy prawa arbitrażowego. Problem określony w tytule leży na skrzyżowaniu obu dziedzin prawa i należy do każdej z nich. W prawie polskim art. 5 Kodeksu cywilnego określa zakres, w jakim korekty skutków zastosowania litery prawa są możliwe ze względu na słuszność i dobrą wiarę (a konkretnie społeczno‑gospodarczy cel danego prawa oraz zasady współżycia społecznego). Zazwyczaj przyjmuje się, że ścisła wykładnia art. 5 nie dopuszcza żadnego innego wykorzystania niż w obronie przed roszczeniami drugiej strony i że w konsekwencji nie może być podstawą jakiegokolwiek rozszerzenia klauzuli arbitrażowej na niebędącego sygnatariuszem pozwanego. Autor niniejszego artykułu podejmuje próbę wykazania, w jaki sposób wypracowanie odpowiednich reguł korygujących w zakresie prawa korporacyjnego (bardziej liberalna interpretacja art. 5 lub opracowanie odrębnego testu na nadużycie formy prawnej przedsiębiorstwa) może, w wyjątkowych przypadkach, stanowić podstawę do rozszerzenia klauzuli arbitrażowej na formalnie niezależnych członków grupy spółek.

Działalność transgraniczna spółki, której siedziba statutowa znajduje się w Polsce, musi być rozpatrywana zarówno w kontekście polskich przepisów prawa prywatnego międzynarodowego, jak i swobód prawa UE, w szczególności swobody przedsiębiorczości. Artykuł dotyczy w szczególności jednego z rodzajów takiej działalności — transgranicznego przeniesienia siedziby statutowej, które należy zakwalifikować jako transgraniczne przekształcenie spółki. W wyroku VALE (C‑378/10) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że transgraniczne przekształcenia spółek należą co do zasady do tych rodzajów działalności gospodarczej, w odniesieniu do których państwa członkowskie są zobowiązane do przestrzegania swobody przedsiębiorczości. W ustawie z 2011 r. prawo prywatne międzynarodowe polski ustawodawca wdrożył przepisy dotyczące transgranicznego przeniesienia siedziby (statutowej) osoby prawnej. Niemniej jednak dostosowanie tych przepisów do spółek kapitałowych utworzonych na podstawie prawa polskiego wydaje się niemożliwe. Kodeks spółek handlowych nie zawiera przepisów dotyczących przekształceń transgranicznych, choć zawiera kompleksowe regulacje dotyczące przekształceń „krajowych” polskich spółek osobowych i kapitałowych oraz transgranicznego łączenia się spółek w ramach UE (EOG). Dopuszczalność transgranicznego przekształcenia spółki mającej siedzibę statutową w Polsce w spółkę podlegającą prawu innego państwa UE (EOG) jest wątpliwa, gdyż zgodnie z art. 270 pkt 2 i art. 459 pkt 2 Kodeksu spółek handlowych uchwała o przeniesieniu siedziby spółki za granicę stanowi podstawę rozwiązania spółki. Taką regulację należy ocenić jako ograniczenie swobody przedsiębiorczości. Jednakże test proporcjonalności zastosowany do tego ograniczenia (konieczności rozwiązania spółki) prowadzi do wniosku, że jest ono uzasadnione i de lege lata na gruncie prawa polskiego transgraniczne przeniesienie siedziby statutowej polskiej spółki, nawet w ramach UE (EOG), jest niedopuszczalne.

Odpowiedzialność deliktowa za szkody wynikające z acta iure imperii jest wyraźnie wyłączona z zakresu Rozporządzenia nr 864/2007 o prawie właściwym dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II). Niektórzy autorzy wyrażają jednak pogląd, że roszczenia przeciwko władzy publicznej nie wchodzą w zakres Rozporządzenia Rzym II z uwagi na to, że nie są kwestią prawa cywilnego. Zgodnie z tym podejściem odpowiedzialność „organów zarządzających” jest uważana za domenę prawa publicznego. Niemniej jednak ostatnie zmiany zmierzają w kierunku odmiennej charakterystyki roszczeń wynikających z acta iure imperii. Dlatego w sytuacjach eksterytorialnych konieczne staje się ustalenie, które prawo ma zastosowanie na mocy krajowych norm kolizyjnych. Polska ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o prawie prywatnym międzynarodowym przewiduje szczególną regułę, która wyznacza prawo właściwe w sprawach odpowiedzialności deliktowej władz publicznych. Zgodnie z artykułem 35 odpowiedzialność cywilna za działania i zaniechania podmiotów, które są zaangażowane w działalność władzy publicznej w danym państwie, podlega prawu tego państwa. Zakres tej zasady ogranicza się wyłącznie do tych działań i zaniechań organów publicznych, które miały miejsce na terytorium organu, w imieniu którego te organy działały. Zatem transgraniczna działalność organów publicznych nie mieści się w zakresie art. 35. Niemniej jednak w pewnych sytuacjach może być konieczne ustalenie prawa właściwego. Polska ustawa z 2011 r. o prawie prywatnym międzynarodowym nie jest w tej kwestii jasna. Istnieje kilka możliwych rozwiązań. Po pierwsze, działania i zaniechania organów publicznych poza terytorium państwa przyjmującego mogą być traktowane jako acta iure gestionis. Po drugie, czyny niedozwolone, które miały miejsce poza terytorium państwa przyjmującego, mogą być traktowane jako publiczne. Po trzecie, te czyny niedozwolone można określić jako „zobowiązania pozaumowne” w rozumieniu art. 33. Dlatego prawo właściwe należy wyznaczyć przepisami rozporządzenia Rzym II. Wreszcie można uznać, że sytuacje te nie mieszczą się w zakresie stosowania żadnej z krajowych norm kolizyjnych. Prowadziłoby to do wniosku, że istnieje luka regulacyjna, która musi zostać wypełniona uzupełniającą normą kolizyjną. W konsekwencji właściwe prawo zostanie określone zgodnie z art. 67. Uważa się, że konieczne jest ustalenie kraju najbardziej związanego z danym stosunkiem prawnym. Podobne podejście jest charakterystyczne dla niemieckiej i austriackiej doktryny prawa prywatnego międzynarodowego. To rozwiązanie prawdopodobnie zostanie przyjęte przez sądy polskie.

Transakcje nieruchomościami z udziałem cudzoziemców odgrywają nie tylko bardzo ważną rolę w biznesie, ale stanowią również istotny problem społeczny. Ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców wprowadzane są przede wszystkim w celu realizacji wielorakich celów politycznych występujących na terytorium państwa. Bardzo często zdarza się, że charakter i zakres wprowadzanych ograniczeń, a nawet siła gospodarcza kraju, stopień rozwoju i efektywny system polityczny nie mają bezpośredniego związku z ograniczeniami i w konsekwencji środki mogą być zbyt restrykcyjne i nieadekwatne do ich indywidualnej sytuacji. Artykuł poświęcony jest nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców w Republice Austrii. Przepisy obowiązujące na terytorium tego państwa zawierają szeroki wachlarz interesujących rozwiązań z punktu widzenia procesu nabywania nieruchomości przez cudzoziemca, co może być szczególnie przydatne z perspektywy prac nad nową polską ustawą poświęconą nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. W artykule poruszono również kwestie dotyczące zakresu podmiotowego ograniczeń w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, które wynikają z definicji cudzoziemca. Podniesiono również kwestie związane z ograniczeniami publicznymi, które zakładają w formie uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości oraz ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości, która jest np. gruntem rolnym i leśnym, domami lub domami letniskowymi. Ponadto, na podstawie analizy poszczególnych ustaw, dokonano oceny zwolnień z obowiązku uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca.

Nowy zestaw rumuńskich przepisów kolizyjnych wszedł w życie 1 października 2011 r. i został włączony do nowego Kodeksu cywilnego. Przepisy, o których mowa, znajdują się w Księdze VII Kodeksu. Wśród nich szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy dotyczące następujących kwestii: 1) w ramach ogólnej hierarchii częściowej źródeł prawa prywatnego międzynarodowego, kwalifikacji, odesłania, interpretacji i stosowania prawa obcego, polityki publicznej, korekty stosowalności prawa ze względu na ściślejszy związek rozpatrywanej sprawy z prawem innym niż prawo właściwe na mocy przepisów ustawy, przepisów bezwzględnie obowiązujących, ustalenia prawa, które powinno być traktowane jako prawo krajowe w przypadku obywatelstwa wielokrotnego oraz w przypadku osób bezpaństwowych i uchodźców; 2) w zakresie szczególnej ochrony częściowej małoletniego i ochrony osoby dojrzałej, przyrzeczenia zawarcia małżeństwa, stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami, rozwiązania małżeństwa, ustalenia pochodzenia dziecka, przysposobienia, prawa własności i posiadania, prawa spadkowego, zobowiązań umownych, aktów prawnych, zobowiązań pozaumownych, zobowiązań alimentacyjnych, a także powiernictwa; przy czym porównanie tych regulacji z regulacjami ustawy 105/1992 (dotychczas regulującej kwestie prawa prywatnego międzynarodowego) pozwala zauważyć, że: 1) w odniesieniu do niektórych kwestii powtórzono dotychczas obowiązujące rozwiązania, 2) znaczna liczba poprzednich dyspozycji została jednak zmodyfikowana, podczas gdy 3) niektóre zestawy norm wprowadzone w ramach nowej regulacji kwestii kolizyjnych stanowią absolutną nowość w rumuńskim prawie prywatnym międzynarodowym, nie mając odpowiednika w poprzednich przepisach.

W artykule przedstawiono opinię Katedry Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Międzynarodowego Uniwersytetu Śląskiego dotyczącą projektu rozporządzenia Rady w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich ustrojów majątkowych (z dnia 20 grudnia 2012 r.). Tekst koncentruje się na zagadnieniach kolizyjnych. Najważniejsze zmiany zaproponowano w art. 19, 20, 20b, 22. Najtrudniejszą do rozwiązania kwestią jest kwestia skutków małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich. Problem ten nie może zostać rozwiązany bez wprowadzenia europejskiego wspólnego rejestru małżeńskich ustrojów majątkowych. Krytycznie oceniono również propozycję wymogów formalnych małżeńskiej umowy majątkowej. Forma umowy powinna zostać uregulowana odrębnie w rozporządzeniu, bez odwoływania się do krajowych porządków prawnych. Powinna ona również zapewnić obiektywną informację o dacie zawarcia umowy (np. urzędowe poświadczenie daty).

Artykuł omawia Księgę VII rumuńskiego kodeksu cywilnego, skupiając się na przepisach prawa prywatnego międzynarodowego. Analizuje ogólne zasady, takie jak kwalifikacja, odesłanie, i jednolitość prawa, oraz szczegółowo przedstawia kolizje praw w różnych dziedzinach: osoby (fizyczne i prawne), rodzina (małżeństwo, pochodzenie, przysposobienie, władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny), dobra (materialne, niematerialne, środki transportu, papiery wartościowe, hipoteki), dziedziczenie, czynności prawne, zobowiązania (umowne i pozaumowne), weksle, czeki i trusty.

Mimo że prawo prywatne międzynarodowe było jedną z pierwszych dziedzin prawa cywilnego skodyfikowanych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. (odpowiednie prawo zostało ustanowione w 1926 r.), w wyniku losowych działań ustawodawczych podjętych w 1928 r., które nadały aktom niższego rzędu rangę aktów ustawowych, doszło do rozpadu jednolitych norm kolizyjnych na całym terytorium Polski. W rezultacie w obwodach wschodnich (gdzie obowiązywało rosyjskie prawo cywilne) obowiązywały szczególne przepisy hipoteczne, w tym własne przepisy dotyczące formy powództwa, znacznie różniące się od przepisów ustawy z 1926 r. Paradoksalnie, dopiero po II wojnie światowej przywrócono ujednolicenie norm prawa prywatnego międzynarodowego. Obwody wschodnie charakteryzujące się prawem szczególnym w tej dziedzinie zostały zaanektowane przez Związek Radziecki, a polskie przepisy dotyczące hipoteki przestały obowiązywać. Na obszarze pozostającym pod jurysdykcją komunistycznej Polski, do 1965 r. obowiązywały przepisy prawa prywatnego międzynarodowego z 1926 r.