U siebie. Literacki obraz Górnego Śląska jako swojskiej, ale nieoswojonej przestrzeni pogranicza
Abstrakt
Experience of living in borderlands is the most important Upper Silesian experience. Complicated geopolitical situation affects on Silesian history, local inhabitants’ identity, specific character of this place (periphery complex, pressure of ideological and cultural centres versus everyday relations with the Other, who often is homely and who is different from stereotypes disseminated by ideological centres are experienced here). Upper Silesia had to – and still has to – struggle with typical borderlands’ problems such as: borders’ inconstancy, feeling of homeliness, everyday relations with the Others, extreme ideologization, danger, fear, multiculturalism, other culture’s remains even after a resettlements and emigrations. All these problems are a great theme in literature about Upper Silesia, which is trying to describe and understand inconstancy and tragedy of the borderland.
Słowa kluczowe
Upper Silesia; Borderlands; The Other; literature; 20th centure
Bibliografia
Ash T.G., 1990, Pomimo i wbrew. Eseje o Europie Środkowej, przeł. Husarska A., London: Polonia.
Besançon A., 1996, Granice Europy na wschodzie, przeł. Miszczak E., „Tygiel Kultury”, nr 1.
Bienek H., 1983, Pierwsza polka, przeł. Przybyłowska M., Warszawa: Czytelnik.
Bienek H., 1991, Brzozy i wielkie piece. Dzieciństwo na Górnym Śląsku, przeł. W. Szewczyk, Gliwice: Wokół Nas.
Bienek H., 1993, Podróż w krainę dzieciństwa. Spotkanie ze Śląskiem, przeł. M. PodlasekZiegler, Gliwice: Wokół Nas.
Bienek H., 1999, Czas bez dzwonów, przeł. PodlasekZiegler M., Gliwice: Wokół Nas.
Czapliński M., 2002, Dzieje Śląska od 1806 do 1945 roku, w: Czapliński M., Kaszuba E., Wąs G., Żerelik R., Historia Śląska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
DąbrowskaPartyka M., 2004, Literatura pogranicza, pogranicza literatury, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Filip O., 2005, Wniebowstąpienie Lojzka Lapaczka ze Śląskiej Ostrawy, przeł. Stachowski J., Warszawa: Świat Książki.
Gierlotka S., 2002, Piotrowice Śląskie. Monografia dzielnicy miasta Katowice, Katowice: „Śląsk”.
Gojawiczyńska P., 1957, Ziemia Elżbiety, Warszawa: Czytelnik.
Gojawiczyńska P., 1978, Powszedni dzień, Warszawa: Czytelnik.
Halecki O., 1994, Historia Europy – jej granice i podziały, Lublin: Instytut Europy ŚrodkowoWschodniej.
Janosch, 1990, Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny, przeł. Bielas L., Katowice: „Śląsk”.
Kadłubek Z., 2008, Listy z Rzymu, Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Kadłubek Z., Kunce A., 2007, Myśleć Śląsk, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kłoskowska A., 1992, Kontrola myśli i wolność symboliczna, w: Kostecki J., Brodzka A., red., Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, t. 1, Warszawa: Biblioteka Narodowa.
Kopeć E., 1986, „My i oni” na polskim Śląsku (1918–1939), Katowice: „Śląsk”.
Kosík K., 1992, Co je střední Evropa, „Literární noviny”, č. 43–47.
Kossak-Szczucka Z., 1981, W kraju pracy, w: Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym, wybór i wstęp: Janota W., Katowice: „Śląsk”.
Kossak-Szczucka Z., 1932, Śląsk a Polska, Przemówienie wygłoszone w Poznaniu dnia 17 października 1932 r. Na akademii z okazji tygodnia propagandy zagadnień polskoniemieckich, „Strażnica Zachodnia”, nr 3l.
Krahelska H., 1960, Zdrada Heńka Kubisza, Katowice: „Śląsk”.
Krawczyk-Wasilewska V., 1998, „My” czy „oni”? Z problematyki metodologicznej badań pogranicza, w: Staniszewski A., Tarnowska B., red., Folklor i pogranicza, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Kunce A., 2007, Diabeł tkwi w szczegółach, w: Krawczyk S., Majerski P., red., Dialog regionów: Śląsk – Zagłębie, CzerwionkaLeszczyny: Miejski Ośrodek Kultury.
Kundera M., 1993, Księga śmiechu i zapomnienia, przeł. Godlewski P., Jagodziński A., Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kurczewska J., 2008, Otwarcie czy separacja?, „Academia”, nr 1.
Kurkiewicz J., 2003, Don Kichot bez Sanczo Pansy, „Tygodnik Powszechny”, nr 32.
Kutz K., 2010, Piąta strona świata, Kraków: Znak.
Morcinek G., 1933, Śląsk, Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegner.
Nawarecki A., 2010, Lajerman, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Netz F., 2004, Dysharmonia cælestis, Katowice–Warszawa: „Śląsk”.
Nowicka E., 1990, Swojskość i obcość jako kategorie socjologicznej analizy, w: taż, red., Swoi i obcy, Warszawa: Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Ostroch A.J., 1998, Warkocz pokoleń. Saga śląska, Warszawa: Twój Styl.
Piskor S., 1994, Na moście Europy: alternatywa górnośląska, w: Szczepański M.S., red., Górny Śląsk – na moście Europy, Katowice: Ośrodek Badań SpołecznoKulturowych Towarzystwa Zachęty Kultury.
Rezzori von G., 2003, Gronostaj z Czernopola, przeł. E. Bielicka, Warszawa: Czytelnik.
Sekuła E.A., 2009, Po co Ślązakom potrzebny jest naród? Niebezpieczne związki między autonomią i nacjonalizmem, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Skrzek J., 2001, O mój Śląsku, w: tegoż: Nowy świat blues, Metal Mind Productions [nośnik: CD].
Staniczkowa Ł., 2009, Herosi i „chachary”. Portret Górnoślązaka w litertaurze i publicystyce dwudziestolecia międzywojennego, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Implus”.
Szczepański M.S., LipokBierwiaczonek M., Nawrocki T., 1994, Górny Śląsk jako region pogranicza – atuty i obciążenia, w: Szczepański M.S., red., Górny Śląsk – na moście Europy, Katowice: Ośrodek Badań SpołecznoKulturowych Towarzystwa Zachęty Kultury.
Szejnert M., 2007, Czarny ogród, Kraków: Znak.
Szewczyk W., 1963, Hanys, Katowice: „Śląsk”.
Szramek E., 1934, Śląsk jako problem socjologiczny, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”, t. IV.
Szymutko S., 2001, Nagrobek ciotki Cili, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Tambor J., 2008, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wanatowicz M.W., 1994, Górny Śląsk jako obszar styku i transferu cywilizacji zachodnio- i wschodnioeuropejskiej w XIX i XX wieku (do 1939 roku), w: Szczepański M.S., red., Górny Śląsk – na moście Europy, Katowice: Ośrodek Badań SpołecznoKulturowych Towarzystwa Zachęty Kultury.
Wandycz P., 2002, Cena wolności. Historia Europy Środkowej od średniowiecza do współczesności, przeł. Wyrozumski T., Kraków: Znak.
Waniek H., 2003, Finis Silesiae, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Waniek H., 2010, Katowiceblues czyli Kattowitzerpolka, Katowice: „Śląsk”.
Wierzbiński M., 1923, Pękły okowy. Powieść z czasu plebiscytu śląskiego, Katowice: Śląskie Zakłady Graficzne i Wydawnicze „Polonia”.
Witkowski L., 2000, Uniwersalizm pogranicza. O semiotyce kultury Michaiła Bachtina w kontekście edukacji, Toruń: Adam Marszałek.
Wódz J., 2010, Górny Śląsk jako problem polityczny – spojrzenie socjologiczne, „Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa”, nr 1.
Žáček R., 2005, Slezsko. Stručná historie státu, Praha: Nakladatelství Libri.
Żerelik R., 2002, Dzieje Śląska do 1526 roku, w: Czapliński M., Kaszuba E., Wąs G., Żerelik R., Historia Śląska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
dr, Katedra Literatury Porównawczej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. Polska
https://orcid.org/0000-0001-7622-5394
Badaczka kultury Europy Środkowej; interesuje się także problematyką pogranicza kulturowego, geokrytyką, regionalizmem, intermedialnością oraz literaturą współczesną. Napisała pracę doktorską pt. Swojskość i utrata. Obraz Górnego Śląska w literaturze polskiej i czeskiej po 1989 roku. Autorka artykułów naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz w tomach zbiorowych, redaktorka książek naukowych i beletrystycznych, tłumaczka z języka czeskiego. Najważniejsze publikacje: W głąb. Rozważania o górnośląskim ruchu, (Anthropos?” 2014, nr 22-23), „Ke slovu je potřeba se doposlouchat“. Audio art a tekstowo-dźwiękowa twórczość Jaromíra Typlta („Bohemistyka” 2013, nr 2), „Widziałem uśmiechnięte twarze”, czyli puste marginesy mowy. Słów kilka o podróżach Tadeusza Różewicza po Chinach (w: Różewicz: dodawanie, red. E. Bartos, M. Cuber, Katowice 2012), U siebie. Literacki obraz Górnego Śląska jako swojskiej, ale nieoswojonej przestrzeni pogranicza („Postscriptum Polonistyczne” 2012, nr 1), Prawdziwy bohater śpiewa piosenki. Przyczynek do dyskusji nad genologią „wierszy bohaterskich” Rafała Wojaczka („Studia Slavica” 2011, nr XV).
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
