Ekologiczne podejście w edukacji – dyscyplinarna aporia
Abstrakt
W artykule podjęto problematykę teoretycznego zaplecza ekologicznego podejścia do edukacji i skonceptualizowano tzw. dyscyplinarną aporię edukacji ekologicznej. W dobie antropocenu i związanego z nim kryzysu klimatycznego oraz możliwej zapaści w obrębie systemu Ziemi ta aporia zyskuje na znaczeniu. Grozi nam bowiem albo utrata perspektyw dialektycznej i metakomunikacyjnej, pozwalających na teoretyczne zaawansowanie (pod presją ekologicznego zaangażowania), albo przeoczenie powagi klimatycznego alarmu (w przepastności ekologicznego paradygmatu humanistyki). W artykule autor najpierw charakteryzuje dwa warianty ekologii: bioenergetyczny i cybernetyczny, a także filozoficzną koncepcję oikologii. Następnie śledzi sposoby reprezentowania ekologii w myśli pedagogicznej, zarówno
historycznej, jak i współczesnej. Taka hermeneutyka tradycji oraz analiza idei pedagogicznych pozwalają na deskrypcję i pojęciowe opracowanie podstawowej aporii ekologicznego podejścia do edukacji wynikającej z teoretycznego (dyscyplinarnego) zaplecza ekopedagogicznej interpretacji. Uwypuklone przy tym zostają pułapki, na jakie narażone jest zarówno tradycyjne podejście biologicznie ugruntowanej ekologii/edukacji ekologicznej, jak i cybernetyczny paradygmat humanistyki ekologicznej. Aby podkreślić synergię obydwu podejść, autor wykorzystuje w zakończeniu kategorie humanistyki służebnej i edukacyjnej ekologii. Badanie to osadzone jest w tradycji charakteryzującej pedagogikę jako aporetykę doświadczenia edukacyjnego.
Słowa kluczowe
edukacja ekologiczna; ekologia umysłu; oikologia; antropocen
Bibliografia
Bartosch R., 2021, Toward an Educational Ecology, in: Cultivating Sustainability in Language and Literature Pedagogy. Steps to an Educational Ecology, ed. R. Bartosch, Routledge, London–New York, s. 1–12.
Bateson G., 1987, Steps to an Ecology of Mind. Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology, Jason Aronson Inc., Northvale, NJ–London.
Bauman Z., 1996, Etyka ponowoczesna, przeł. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir, PWN, Warszawa.
Bielik-Robson A., 2017, Nowa Humanistyka: w poszukiwaniu granic, w: Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 275–293.
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, PWN, Warszawa.
Chutorański M., 2020, Nie(tylko)ludzkie wymiary edukacji. W stronę pedagogiki nieantropocentrycznej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Domańska E., 2013, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1–2, s. 13–32.
Gdula M., 2009, Natura umarła, niech żyje polityka!, w: B. Latour, Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji, przeł. A. Czarnacka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa, s. 5–12
Gromkowska-Melosik A., 2019, Pedagogika ekologiczna, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, PWN, Warszawa, s. 639–646.
Hessen S., 1997, O sprzecznościach i jedności wychowania, Wydawnictwo Żak, Warszawa.
Jaworska-Witkowska M., 2016, O recepcji myśli Gregory’ego Batesona w Polsce, w: Humanistyczne wyzwania ekologii umysłu: Gregory Bateson w Polsce, red. M. Jaworska-Witkowska, L. Witkowski, Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, Warszawa, s. 24–48.
Kwieciński Z., 2019, Grzęzawisko. Eseje z pedagogiki społecznej i krytycznej socjologii edukacji, Studio Kropka dtp – Piotr Kabaciński, Stary Toruń.
Latour B., 2009, Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji, przeł. A. Czarnacka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Mendel M., 2017, Pedagogika miejsca wspólnego. Miasto i szkoła, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Mikiewicz P., 2016, Socjologia edukacji. Teorie, koncepcje, pojęcia, PWN, Warszawa.
Nalaskowski A., 2006, Dzikość i zdziczenie jako kontekst edukacji, Impuls, Kraków.
Pinker S., 2018, Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, przeł. T. Bieroń, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
Priestley M., Biesta G., Robinson S., 2015, Teacher Agency. An Ecological Approach, Bloomsbury, London–New Delhi–New York–Sydney.
Römhild R., 2021, Climate-Change as Quality Education, in: Cultivating Sustainability in Language and Literature Pedagogy. Steps to an Educational Ecology, ed. R. Bartosch, Routledge, London–New York, s. 13–26.
Runciman D., 2019, Jak kończy się demokracja, przeł. S. Żuchowski, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa.
Skubała P., 2020, Myślenie relacyjne, inkluzyjne w dobie kryzysu klimatycznego, „Edukacja Etyczna”, nr 17, s. 5–16.
Skubała P., 2022, Zwierzęta w czasach kryzysu klimatycznego, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies”, nr 1 (9), s. 1–20.
Sławek T., Kunce A., Kadłubek Z., 2013, Oikologia. Nauka o domu, Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice.
Stawiszyński T., 2021, Co robić przed końcem świata, Wydawnictwo Agora, Warszawa.
Tabaszewska J., 2022, Humanistyka służebna. Negocjowanie pola i budowanie autonomii w dobie kryzysu, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Witkowski L., 2014, Niewidzialne środowisko. Pedagogika kompletna Heleny Radlińskiej jako krytyczna ekologia idei, umysłu i wychowania. O miejscu pedagogiki w przełomie dwoistości w humanistyce, Impuls, Kraków.
Witkowski L., 2016, Konteksty i elementy ekologii umysłu, idei i wychowania według Gregory’ego Batesona, w: Humanistyczne wyzwania ekologii umysłu: Gregory Bateson w Polsce, red. M. Jaworska-Witkowska, L. Witkowski, Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, Warszawa, s. 390–441.
Witkowski L., 2018, Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje. Profesje społeczne versus ekologia kultury, Impuls, Kraków.
Zandvliet D., 2013, Environmental Learning, in: The Ecology of School, ed. D. Zandvliet, Sense Publishers, Rotterdam–Boston–Taipei, s. 1–17.
Znaniecki F., 1938, Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 18, z. 1, s. 89–119
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9044-8156
KRZYSZTOF MALISZEWSKI – dr hab., prof. UŚ, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Zainteresowania naukowe koncentruje na problematyce pedagogiki kultury, pedagogice filozoficznej, historii myśli pedagogicznej oraz hermeneutycznych podstawach humanistyki. Jego ostatnie książki to: Pedagogika na pograniczu światów. Eseje z cyklu „Medium Mundi” (Katowice 2015), Istota, sens inuwarunkowania (wy)kształcenia (z D. Stępkowskim i B. Śliwerskim, Kraków 2019), Bez-silna edukacja. O kształceniu kruchego (Katowice 2021).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
