Cóż po poet(k)ach w czasach antropocenu? Zarys propozycji trójkąta antropocenicznego

Patryk Szaj

doi:10.31261/PS_P.2023.32.20

Opublikowane: 2024-01-22

Tom 32 Nr 2 (2023)

Cóż po poet(k)ach w czasach antropocenu? Zarys propozycji trójkąta antropocenicznego

Patryk Szaj

Dział: GEOlogos. W poszukiwaniu nowych sojuszy

https://doi.org/10.31261/PS_P.2023.32.20

Abstrakt

Antropocen stanowi wyzwanie nie tylko dla porządku społeczno-politycznego, ale również dla literaturoznawstwa – każe przemyśleć pewne dogmaty i metody uprawiania nauki o literaturze. Punktem wyjścia artykułu jest namysł nad rolą wyobraźni w czasach antropocenu. Wbrew przeświadczeniom tradycyjnej ekokrytyki autor stawia tezę, że przeformułowywanie jednostkowej wyobraźni nie jest właściwą odpowiedzią na antropocen, a literatury nie można redukować do roli „nauczycielki wyobraźni”. Zamiast tego proponuje podejście immanentystyczne inspirowane filozofią Gilles’a Deleuze’a i Félixa Guattariego. Ujmuje ono poezję jako jedną z współdziałających w polu immanencji maszyn społecznych, której rola polega na kanalizowaniu wspólnotowych pragnień i odnajdywaniu dla nich rozmaitych dróg ujścia. Następnie autor przedstawia swoją propozycję taksonomii języków (praktyk materialno-dyskursywnych) antropocenu we współczesnej poezji polskiej. Określa swoje narzędzie taksonomiczne jako „trójkąt antropoceniczny”. Wierzchołkami trójkąta są trzy konkurencyjne praktyki materialno-dyskursywne – antropocen, kapitałocen i chthulucen – jako krańcowe punkty płaszczyzny antropocenu. Usytuowanie poszczególnych projektów poetyckich w polu trójkąta zależy od tego, jak bardzo zbliżają się one do poszczególnych wierzchołków.

Słowa kluczowe:

antropocen , kapitałocen , chthulucen , ekokrytyka , współczesna poezja polska

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Szaj, P. (2024). Cóż po poet(k)ach w czasach antropocenu? Zarys propozycji trójkąta antropocenicznego. Postscriptum Polonistyczne, 32(2), 1–23. https://doi.org/10.31261/PS_P.2023.32.20

Cited by / Share

Bibliografia

Badiou A., 2015, Manifesty dla filozofii, przeł. A. Wasilewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Barad K., 2007, Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning, Duke University Press, Durham.
Google Scholar

Berry T., 1992, Art in the Ecozoic Era, „Art Journal”, vol. 2 (51), s. 46–48.
Google Scholar

Borowski M., 2023, Splątania w imię przetrwania. Spekulatywne projekty wspólnot więcej-niż-ludzkich w obliczu kryzysu klimatycznego, w: Hakowanie antropocenu. Nowe koncepcje wspólnot więcej-niż-ludzkich w ekologicznych fabulacjach spekulatywnych, red. M. Sugiera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 93–128.
Google Scholar

Buell L., 1995, The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture, Harvard University Press, Cambridge–London.
Google Scholar

Chwałczyk F., 2020, Around the Anthropocene in Eighty Names – Considering the Urbanocene Proposition, „Sustainability”, vol. 12, s. 1–33.
Google Scholar

Clark T., 2015, Ecocriticism on the Edge: The Anthropocene as a Threshold Concept, Bloomsbury, London–New York.
Google Scholar

Czermińska M., 2000, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie, wyzwanie, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Daigle Ch., McDonald T., 2022, From Deleuze and Guattari to Posthumanism: Philosophies of Immanence, Bloomsbury, London.
Google Scholar

Deleuze G., 2001, Pure Immanence: Essays on A Life, Zone Books, New York.
Google Scholar

Deleuze G., Guattari F., 2000, Co to jest filozofia?, przeł. P. Pieniążek, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Deleuze G., Guattari F., 2015, Tysiąc plateau, przekł. zbiorowy, red. merytoryczna J. Bednarek, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa.
Google Scholar

Dolphijn R., van der Tuin I., 2018, Wywiad z Karen Barad, przeł. J. Czajka, w: R. Dolphijn, I. van der Tuin, Nowy materializm. Wywiady i kartografie, Fundacja Machina Myśli, Gdańsk–Poznań–Warszawa, s. 41–58.
Google Scholar

Fiedorczuk J., 2015, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Google Scholar

Fiedorczuk J., 2020, Poezja samoświadomego antropocenu, w: Prognoza niepogody. Literatura polska w XXI wieku, red. M. Jakubowiak, S. Kloska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec, s. 81–93.
Google Scholar

Glosowitz M., 2019, Maszynerie afektywne. Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Hamilton C., 2017, Defiant Earth: The Fate of the Humans in the Anthropocene, Allen & Unwin, Crows Nest.
Google Scholar

Hamilton J.M. i in., eds., 2021, Feminist, Queer, Anticolonial Propositions for Hacking the Anthropocene: Archive, Open Humanities Press, London.
Google Scholar

Haraway D., 2016, Staying with the Trouble: Making Kin in the Chthulucene, Duke University Press, Durham–London.
Google Scholar

Haraway D., 2021, Nie uciekajmy przed kłopotami. Antropocen – kapitałocen – chthulucen, przeł. K. Hoffmann, W. Szwebs, w: Antropocen czy kapitałocen? Historia, natura i kryzys kapitalizmu, red. J.W. Moore, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji, Poznań, s. 49–94.
Google Scholar

Haraway D., Tsing A., 2019, Reflections on the Plantationocene: A Conversation with Donna Haraway and Anna Tsing, Edge Effects.
Google Scholar

Hornborg A., 2015, The Political Ecology of the Technocene: Uncovering Ecologically Unequal Exchange in the World-System, in: The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a New Epoch, eds. C. Hamilton, F. Gemenne, C. Bonneuil, Routledge, New York, s. 57–69.
Google Scholar

Kałuża A., 2015, Pod grą. Jak dziś znaczą wiersze, poetki i poeci, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Keller L., 2016, Twenty-First-Century Ecopoetry and the Scalar Challengers of the Anthropocene, in: The News from Poems: Essays on the 21-st Century American Poetry of Engagement, eds. J. Gray, A. Keniston, University of Michigan Press, Ann Arbor, s. 47–63.
Google Scholar

Koza M., 2021, Asceza, inność, nomadyzm. O dyskursach etycznych literatury polskiej po 1989 roku, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Kujawa D., 2021, Pocałunki ludu. Poezja i krytyka po roku 2000, Korporacja Ha!art, Kraków.
Google Scholar

Malm A., Hornborg A., 2014, The Geology of Mankind? A Critique of the Anthropocene Narrative, „The Anthropocene Review”, vol. 1, s. 62–69.
Google Scholar

Marzec A., 2021, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

McBrien J., 2021, Akumulacja wymierania. Planetarny katastrofizm w epoce nekrocenu, przeł. P. Szaj, w: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. J.W. Moore, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, Poznań, s. 137–160.
Google Scholar

Moore J.W., 2017, Anthropocenes & the Capitalocene Alternative, „Azimuth”, vol. 9, s. 71–79.
Google Scholar

Moore J.W., 2021, Narodziny Taniej Natury, przeł. K. Hoffmann, w: Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. J.W. Moore, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, Poznań, s. 97–136.
Google Scholar

Morton T., 2016, Dark Ecology: For a Logic of Future Coexistence, Columbia University Press, New York.
Google Scholar

Piechura J., 2021, Zaangażować wyobraźnię, „Dwutygodnik”, nr 324, https://www.dwutygodnik.com/artykul/9874-zaangazowac-wyobraznie.html [dostęp: 29.12.2023].
Google Scholar

Raworth K., 2014, Must the Anthropocene Be a Man-Thropocene?, „The Guardian”, 20.10.2014.
Google Scholar

Rockström J. i in., 2009, Planetary Boundaries: Exploring the Safe Operating Space for Humanity, „Ecology and Society”, vol. 2 (14), s. 1–33.
Google Scholar

Rogowska-Stangret M., 2021, Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Google Scholar

Steffen W., Crutzen P., McNeill J., 2007, The Anthropocene: Are Humans Now Overwhelming the Great Forces of Nature?, „Ambio”, vol. 36, no. 8, s. 614–621.
Google Scholar

Sugiera M., red., 2023. Hakowanie antropocenu. Nowe koncepcje wspólnot więcej-niż-ludzkich w ekologicznych fabulacjach spekulatywnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Google Scholar

Trzeciak K., 2023, Poetyki wzajemnych powiązań. Poezja i plastisfera, w: Hakowanie antropocenu. Nowe koncepcje wspólnot więcej-niż-ludzkich w ekologicznych fabulacjach spekulatywnych, red. M. Sugiera, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 213–238.
Google Scholar

Ubertowska A., 2020, Historie biotyczne. Pomiędzy estetyką a geotraumą, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
Google Scholar

Zapf H., 2016, Literature as Cultural Ecology: Sustainable Texts, Bloomsbury, London–Oxford–New York–New Delhi–Sydney.
Google Scholar

Patryk Szaj

patrykszaj@gmail.com
https://orcid.org/0000-0002-6315-3317

Afiliacja:

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Polska

Biogram

PATRYK SZAJ – dr, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków, Polska. Literaturoznawca, redaktor, okazjonalnie tłumacz. Interesuje się problematyką antropocenu we współczesnej poezji polskiej, ekokrytyką, teorią i filozofią literatury. Redaktor prowadzący serii wydawniczej Humanistyka Środowiskowa (Wydawnictwo WBPiCAK w Poznaniu). Autor monografii Wierność trudności. Hermeneutyka radykalna Johna D. Caputo a poezja Aleksandra Wata, Tadeusza Różewicza i Stanisława Barańczaka (Kraków 2019) oraz książki eseistycznej Pamiętnik z końca świata (jaki znamy) (Lusowo 2022).

Tom 32 Nr 2 (2023)
Opublikowane: 2023-03-29

ISSN: 1898-1593

eISSN: 2353-9844

10.31261/PS_P

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst

Cóż po poet(k)ach w czasach antropocenu? Zarys propozycji trójkąta antropocenicznego

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Patryk Szaj

Informacje