Półka filmowa okiem kamery. Polscy operatorzy w Hollywood – artyści czy rzemieślnicy?
Abstrakt
Z całą pewnością spośród polskich artystów filmowych największymi gwiazdami na światowym firmamencie są polscy operatorzy. To oni już w latach 60. budowali renomę polskich filmowców w Hollywood i otwierali drogę swoim młodszym kolegom. „Swego czasu Jack Nicholson pół żartem, pół serio twierdził, że bez udziału Polaków nie wyobraża sobie dobrze sfotografowanego filmu. Talent, warsztat i zaradność naszych operatorów przyniosły im uwielbienie hollywoodzkich reżyserów i producentów oraz uznanie na całym świecie” (Top 10…, 2013). Jednak wciąż relatywnie niewielu Polaków zdaje sobie sprawę z faktu, iż ludzie, o których mowa, brali udział w produkcji największych światowych hitów – filmów, które są uwielbiane przez publiczność na całym globie, zarabiają miliardy dolarów i zdobywają prestiżowe nagrody na największych światowych festiwalach. Autorka artykułu wymienia nazwiska tych, bez których światowe kino nie byłoby takie samo. Bohaterami tekstu są: Dariusz Wolski, Sławomir Idziak, Janusz Kamiński, Andrzej Sekuła i Łukasz Bielan. Wspomina się także o takich ważnych nazwiskach jak: Adam Holender, Łukasz Żal, Alexander Gruszynski i Andrzej Bartkowiak.
Słowa kluczowe
Polska; kino; operator; zdjęcia; film; Hollywood
Bibliografia
Filmografia
Adwokat (The Counselor), 2013, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Amistad (Amistad), 1997, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Bękarty wojny (Inglourious Basterds), 2009, Quentin Tarantino, Robert Richardson.
Blizna, 1976, Krzysztof Kieślowski, Sławomir Idziak.
Bullet Train (Bullet Train), 2022, David Leitch, Jonathan Sela.
Czas wojny (War Horse), 2011, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Cztery pokoje (Four Rooms), 1995, Allison Anders, Alexandre Rockwell, Robert Rodriguez, Quentin Tarantino, Andrzej Sekuła.
Czułe słówka (Terms of Endearment), 1983, James L. Brooks, Andrzej Bartkowiak.
Deadpool 2 (Deadpool 2), 2018, David Leitch, Jonathan Sela.
Dekalog, 1989–1990, Krzysztof Kieślowski, różni operatorzy.
Dom Gucci (House of Gucci), 2021, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men), 1957, Sidney Lumet, Boris Kaufman.
Exodus. Bogowie i królowie (Exodus: Gods and Kings), 2014, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Fan (The Fan), 1996, Tony Scott, Dariusz Wolski.
Gattaca (Gattaca), 1997, Andrew Niccol, Sławomir Idziak.
Gatunek (Species), 1995, Roger Donaldson, Andrzej Bartkowiak.
Góra Dantego (Dante’s Peak), 1997, Roger Donaldson, Andrzej Bartkowiak.
Hancock (Hancock), 2008, Peter Berg, Tobias A. Schliessler.
Harry Potter i Zakon Feniksa (Harry Potter and the Order of the Phoenix), 2007, David Yates, Sławomir Idziak.
Helikopter w ogniu (Black Hawk Down), 2001, Ridley Scott, Sławomir Idziak.
Honor Prizzich (Prizzi’s Honor), 1985, John Huston, Andrzej Bartkowiak.
Ida (Ida), 2013, Paweł Pawlikowski, Łukasz Żal.
Jackie Brown (Jackie Brown), 1997, Quentin Tarantino, Guillermo Navarro.
Joanna (Joanna), 2013, Aneta Kopacz, Łukasz Żal.
Karbala, 2015, Krzysztof Łukaszewicz, Arkadiusz Tomiak.
Karmazynowy przypływ (Crimson Tide), 1995, Tony Scott, Dariusz Wolski.
Klub 54 (54), 1998, Mark Christopher, Alexander Gruszynski.
Król Artur (King Arthur), 2004, Antoine Fuqua, Sławomir Idziak.
Królestwo (The Kingdom), 2007, Peter Berg, Mario Fiore.
Królik film o zabijaniu, 1988, Krzysztof Kieślowski, Sławomir Idziak.
Kruk (The Crow), 1994, Alex Proyas, Dariusz Wolski.
Krzyk (Scream), 1996, Wes Craven, Mark Irwin.
Książę wielkiego miasta (Prince of the City), 1981, Sidney Lumet, Andrzej Bartkowiak.
Lincoln (Lincoln), 2012, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Lista Schindlera (Schindler’s List), 1993, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Lokator (The Tenant), 1976, Roman Polański, Sven Nykvist.
Marsjanin (The Martian), 2015, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Morderstwo doskonałe (A Perfect Murder), 1998, Andrew Davis, Dariusz Wolski.
Motyl i skafander (The Diving Bell and the Butterfly), 2007, Julian Schnabel, Janusz Kamiński.
Mroczna dzielnica (Exit Wounds), 2001, Andrzej Bartkowiak, Glen MacPherson.
Napoleon (Napoleon), 2023, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Obcy. Przymierze (Alien: Covenant), 2017, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Opowieści o miłości i mroku (A Tale of Love and Darkness), 2015, Natalie Portman, Sławomir Idziak.
Ostatni pojedynek (The Last Duel), 2021, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Piraci z Karaibów. Klątwa czarnej perły (Pirates of the Caribbean: The Curse of the Black
Pearl), 2003, Gore Verbinski, Dariusz Wolski.
Piraci z Karaibów. Na krańcu świata (Pirates of the Caribbean: At World’s End), 2007, Gore Verbinski, Dariusz Wolski.
Piraci z Karaibów. Na nieznanych wodach (Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides), 2011, Rob Marshall, Dariusz Wolski.
Piraci z Karaibów. Zemsta Salazara (Pirates of the Caribbean: Dead Men Tell No Tales), 2017, Joachim Rønning, Espen Sandberg, Paul Cameron.
Podwójne życie Weroniki (The Double Life of Veronique), 1991, Krzysztof Kieślowski, Sławomir Idziak.
Prometeusz (Prometheus), 2012, Ridley Scott, Dariusz Wolski.
Przejście podziemne, 1972, Krzysztof Kieślowski, Sławomir Idziak.
Pulp Fiction (Pulp Fiction), 1994, Quentin Tarantino, Andrzej Sekuła.
Romeo musi umrzeć (Romeo Must Die), 2000, Andrzej Bartkowiak, Glen MacPherson.
Spectre (Spectre), 2015, Sam Mendes, Hoyte van Hoytema.
Speed (Speed), 1994, Jan de Bont, Andrzej Bartkowiak.
Szeregowiec Ryan (Saving Private Ryan), 1998, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Szkoła czarownic (The Craft), 1996, Andrew Fleming, Alexander Gruszynski.
Szybcy i wściekli. Hobbs i Shaw (Fast & Furious Presents: Hobbs & Shaw), 2019, David Leitch, Jonathan Sela.
Transformers (Transformers), 2007, Michael Bay, Mitchell Amundsen.
Transformers: Dark of the Moon (Transformers: Dark of the Moon), 2011, Michael Bay, Amir Mokri.
Transformers. Wiek zagłady (Transformers: Age of Extinction), 2014, Michael Bay, Amir Mokri.
Transformers. Zemsta upadłych (Transformers: Revenge of the Fallen), 2009, Michael Bay, Ben Seresin.
Trzy kolory. Niebieski (Three Colors: Blue), 1993, Krzysztof Kieślowski, Sławomir Idziak.
Tyler Rake 2 (Extraction 2), 2023, Sam Hargrave, Newton Thomas Sigel.
Upadek (Falling Down), 1993, Joel Schumacher, Andrzej Bartkowiak.
WandaVision (WandaVision), 2021, Matt Shakman, Jess Hall.
Werdykt (The Verdict), 1982, Sidney Lumet, Andrzej Bartkowiak.
West Side Story (West Side Story), 2021, Steven Spielberg, Janusz Kamiński.
Władca Pierścieni. Drużyna Pierścienia (The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring), 2001, Peter Jackson, Andrew Lesnie.
Wściekłe psy (Reservoir Dogs), 1992, Quentin Tarantino, Andrzej Sekuła.
Wszystkie pieniądze świata (All the Money in the World), 2017, Ridley Scott, Dariusz Wolski
Zimna wojna (Cold War), 2018, Paweł Pawlikowski, Łukasz Żal.
Życie Pi (Life of Pi), 2012, Ang Lee, Claudio Miranda.
Literatura
Andrzej Sekuła – operator Quentina Tarantino, wroclaw.pl, https://www.wroclaw.pl/extra/andrzej-sekula-operator-quentina-tarantino [dostęp: 30.01.2020].
Janusz Kamiński, Culture.pl, https://culture.pl/pl/tworca/janusz-kaminski [dostęp: 4.12.2023].
Kamiński, Idziak, Żal. Tajemnica sukcesu za kamerą, 2019, Plus Minus, 27.09.2019, https://www.rp.pl/Plus-Minus/309279979-Kaminski-Idziak-Zal-Tajemnica-sukcesu-za-kamera.html [dostęp: 6.12.2023].
Karbala, filmpolski.pl, http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=1235663 [dostęp: 2.12.2023].
Kuźma D., 2015, „Exodus – bogowie i królowie”: spektakl bez duszy, onet.pl, 9.01.2015, https://kultura.onet.pl/film/recenzje/exodus-bogowie-i-krolowie-spektakl-bez-duszy-recenzja/w4shd1r [dostęp: 2.12.2023].
Niezgoda A., 2013, Hollywood.pl, Wydawnictwo Hollywood PL, Warszawa.
Oleksiak O., 2019, Szybcy i Wściekli: Polak znokautowany na planie filmu! Jest wideo,
07.2019, https://4fun.tv/news/szybcy-i-wsciekli-polak-lukasz-bielan-znokautowany-na-planie-wideo [dostęp: 1.12.2019].
Sławomir Idziak, Culture.pl, https://culture.pl/pl/tworca/slawomir-idziak [dostęp: 11.11.2018].
Stracić głowę dla Bonda, https://www.harpersbazaar.pl/kultura/499/stracic-glowe-dla-bonda-z-lukaszem-bielanem-rozmawia-rafal-slawon [dostęp: 1.12.2019].
Top 10: Najbardziej utalentowani polscy operatorzy filmowi, 2013, WP Film, 19.11.2013,
https://film.wp.pl/top-10-najbardziej-utalentowani-polscy-operatorzy-filmowi-6025253306688641 [dostęp: 10.11.2018].
Trzy kolory. Niebieski, filmpolski.pl, https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=125586 [dostęp: 2.12.2023].
Netografia
https://www.filmschool.lodz.pl/szkola/historia [dostęp: 2.12.2023]
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-1536-8986
AGNIESZKA TAMBOR –dr, Instytut Nauk o Kulturze, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Filmoznawczyni, glottodydaktyczka, kulturoznawczyni. Od wielu lat współpracuje ze Szkołą Języka i Kultury Polskiej. Wykłada na Podyplomowych Studiach Kwalifikacyjnych Nauczania Kultury Polskiej i Języka Polskiego jako Obcego (edycje polskie, zagraniczne i online) oraz Podyplomowych Studiach z Wiedzy
o Regionie. Prowadzi szkolenia z zakresu edukacji medialnej dla ORPEG, Świetlicy Krytyki Politycznej i innych instytucji. Jest autorką i kierowniczką międzynarodowych projektów promujących język polski i kulturę polską: Z kinem polskim w świat, 100 ekofaktów, o których każdy uczący się polskiego mówić powinien, Kompetencja językowa – innowacja zadaniowa, Polska na językach, Rozwiń skrzydła jak orzeł, 100 faktów z historii Polski, które każdy cudzoziemiec znać powinien (www.100faktowzhistorii.pl). Promotorka filmu polskiego – brała udział m.in. w Polskich Dniach w Preszowie i Shenyangu, w wydarzeniach kulturalnych w Pekinie, Kurytybie, Dżakarcie – wszędzie starając się zwiększać wiedzę o polskim kinie. Prowadziła warsztaty dla nauczycieli za granicą, m.in. w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Kanadzie, Kazachstanie i Chinach. Jest autorką wielu artykułów i książek związanych z nauczaniem kultury polskiej i języka polskiego. Wśród jej publikacji są także gry dydaktyczne (np. Ekomemory) oraz liczne podręczniki, m.in.: Nowa polska półka filmowa. 100 filmów, które każdy cudzoziemiec zobaczyć powinien (Katowice 2015), Polska półka filmowa. Krótkometrażowe filmy aktorskie i animowane w nauczaniu języka polskiego jako obcego (razem z Justyną H. Budzik, Katowice 2018), (Nie)codzienny polski. Teksty i konteksty (Katowice 2018), Licz na Banacha (Katowice 2019; podręcznik do nauczania słownictwa specjalistycznego z zakresu nauk ścisłych), Śląskie ścieżki filmowe (Katowice 2022) oraz Polacy znani i nieznani (2023). Prowadzi społecznościowy kanał Polska Półka Filmowa (https://www.youtube.com/polskapolkafilmowa, www.polskapolkafilmowa.pl), który można znaleźć w najpopularniejszych mediach społecznościowych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
