Polskość na zagranicznych ekranach. Polscy aktorzy a budowanie (ponad)narodowych tożsamości w kinie europejskim
Abstrakt
Niniejszy tekst koncentruje się na wkładzie polskich (i niepolskich) aktorów w budowanie polskości na emigracji w zagranicznych (europejskich) filmach fabularnych. Dwa zasadnicze pytania, które leżą u podstaw przeprowadzonych badań, brzmią: jacy aktorzy zostali obsadzeni w roli polskich emigrantów w europejskiej kinematografii? Jak przedstawiana na ekranie polskość tych aktorów przeplata się z innymi wyznacznikami tożsamości (takimi jak: klasa, płeć, pochodzenie etniczne, przynależność pokoleniowa, religia)? Główny nacisk jest położony na produkcje z okresu dwóch dekad (lata 90. – 2010), kiedy temat polskiej migracji zyskiwał coraz większe znaczenie w kinie europejskim. Jak wskazano na przykładzie kariery zawodowej znakomitych aktorek – Alicji Bachledy-Curuś i Agaty Buzek – ten rosnący korpus filmów redefiniuje polskość na emigracji wzdłuż dwóch linii tematycznych: romansu międzyetnicznego (jako formy europeizacji) oraz konfliktu międzypokoleniowego (jako formy antypatriarchalnego oporu). Podczas gdy drugi motyw służy rekonfiguracji polskości z pozycji konfrontacji (przeciwko ojcowskiej i patriarchalnej władzy), to pierwszy wątek robi to samo z wyraźnie pozytywnego i konstruktywnego punktu widzenia (ponieważ uosabia powrót do „europejskiej rodziny” poprzez formę ponadnarodowego pojednania).
Słowa kluczowe
badania produkcyjne; imagologia; polscy aktorzy; kino europejskie
Bibliografia
Literatura
Bergfelder T., 2005, National, transnational or supranational cinema? Rethinking European film studies, „Media, Culture & Society”, vol. 27, no. 3, s. 315–331.
Falkowska J., 2007, Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema, Berghahn Books, New York–London.
Haltof M., 2007, Adapting the National Literary Canon: Polish Heritage Cinema, „Canadian Review of Contemporary Literature”, vol. 34, no. 3, s. 298–306.
Mazierska E., 2014, Train to Hollywood: Polish Actress in Foreign Films, w: Polish Cinema in a Transnational Context, eds. E. Mazierska, M. Goddard, University of Rochester Press, Rochester, NY, s. 153–173.
Szwajcowska J., 2006, The Myth of the Polish Mother, w: Women in Polish Cinema, eds. E. Mazierska, E. Ostrowska, Berghahn Books, Oxford–New York, s. 15–33.
Van Heuckelom K., 2013, Londoners and Outlanders: Polish Labour Migration through the European Lens, „The Slavonic and East European Review”, vol. 91, no. 2, s. 210–234.
Van Heuckelom K., 2014, From Dysfunction to Restoration: The Allegorical Potential of Immigrant Labor, w: European Cinema after the Wall: Screening East-West Mobility, eds. L. Engelen, K. Van Heuckelom, Rowman & Littlefield, Lanham, MD, s. 71–93.
Van Heuckelom K., 2015, Changing Sides, East/West Travesties in Lionel Baier’s Comme des voleurs (à l’est), w: East, West and Centre: Reframing Post-1989 European Cinema, eds. M. Gott, T. Herzog, Edinburgh University Press, Edinburgh, s. 37–50.
Van Heuckelom K., 2019, Polish Migrants in European Film 1918–2017, Palgrave Macmillan, Cham.
Filmografia
(w porządku chronologicznym)
Moja kuzynka z Warszawy (Ma cousine de Varsovie), Francja/Niemcy 1931, reż. Carmine Gallone, scen. Louis Verneuil (sztuka), Henri-Georges Clouzot.
Było dziewięciu kawalerów (Ils étaient neuf célibataires), Francja 1939, reż. i scen. Sacha Guitry.
Roza, Grecja 1982, reż. i scen. Christoforos Christofis.
Papierowe małżeństwo (Mariage blanc), Francja 1986, reż. Peter Kassovitz, scen. Peter Kassovitz, Elie Pressman.
Ballada o czyścicielach szyb (La ballata dei lavavetri), Włochy 1998, reż. Peter Del Monte, scen. Peter Del Monte, Sergio Bazzini, Edoardo Albinati.
Kochaj i rób co chcesz, Polska 1998, reż. Robert Gliński, scen. Michał Arabudzki.
Wrota Europy, Polska 1998, reż. Jerzy Wójcik, scen. Andrzej Mularczyk, Jerzy Wójcik.
Pan Tadeusz, Polska/Francja 1999, reż. Andrzej Wajda, scen. Andrzej Wajda, Jan Nowina Zarzycki, Piotr Wereśniak.
Z miłością nie wygrasz (Herz über Kopf), Niemcy 2001, reż. Michael Gutmann, scen. Michael Gutmann, Hans-Christian Schmid.
Ukradkiem (na wschód) [Comme des voleurs (à l’est)], Szwajcaria 2006, reż. i scen. Lionel Baier.
Valerie, Niemcy 2006, reż. Birgit Möller, scen. Birgit Möller, Milena Baisch, Ilja Haller, Ruth Rehmet, Elke Sudmann.
Wojna kobiet (Krieg der Frauen), Niemcy 2006, reż. Kathrin Feistl, scen. Martin Rauhaus.
Londyńczycy, Polska 2008–2009, reż. Maciej Migas, Kordian Piwowarski, Wojciech Smarzowski, Greg Zglinski, scen. Ewa Popiołek, Marek Kreutz.
Lena, Holandia 2011, reż. Christophe Van Rompaey, scen. Mieke de Jong.
Koliber, Hummingbird, Wielka Brytania / USA 2013, reż. i scen. Steven Knight.
Katolicki Uniwersytet w Leuven Belgia
https://orcid.org/0000-0003-1188-916X
KRIS VAN HEUCKELOM – prof. dr, Wydział Sztuk, Katolicki Uniwersytet w Leuven, Leuven, Belgia.
Wykładowca kulturoznawstwa na Katolickim Uniwersytecie w Leuven (Belgia). Zainteresowania naukowe: współczesna literatura i kultura polska, transnarodowe studia filmoznawcze, komparatystyka i translatologia. Najważniejsze publikacje książkowe: „Patrzeć w promień od ziemi odbity”. Wizualność w poezji Czesława
Miłosza (Warszawa 2004), Polish Migrants in European Film 1918–2017 (Cham 2019), Nostalgia, solidarność, (im)potencja: obrazy polskiej migracji w kinie europejskim (od niepodległości do wpólczesności) (Kraków 2022).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
