Literackie figury domu w prozie Danuty Mostwin
Abstrakt
W artykule została podjęta próba opisu literackich figur domu w siedmiotomowej „sadze polskiej” Danuty Mostwin, (Dom starej lady, Londyn 1958, Ameryko! Ameryko!, Warszawa 1981, Cień księdza Piotra, Warszawa 1985, Szmaragdowa zjawa, Warszawa 1988, Tajemnica zwyciężonych, Londyn 1992, Nie ma domu, Lublin 1996, Słyszę, jak śpiewa Ameryka, Londyn 1998). Biografia autorki Domu starej lady wpisuje się w życiorysy wielopokoleniowych polskich rodzin doświadczonych zaborami, wojnami, komunizmem, wychodźstwem. Ten rys autobiograficzny stał się pożywką większości utworów powieściowych Mostwin. Rozważania prowadzone w kontekście filozoficzno-aksjologicznych i teoretycznoliterackich ustaleń pokazują przemiany kreacji figury domu w tych prozach. Ewolucja obrazów domu obejmuje dom jako arkadię poprzez „anty-dom”, „dom-arkę” i dom odzyskany. Odpowiada to obranej postawie filozoficznej Danuty Mostwin, która owo połączenie wartości wyniesionych z kraju urodzenia i wartości nabytych w kraju osiedlenia uważała za najbardziej optymalną formę obrony polskości na emigracji.
Słowa kluczowe
Danuta Mostwin; emigracja; dom; symbolika
Bibliografia
Bachelard G.,1975, Wyobraźnia poetycka. Wybór pism., przeł. Chudak H. i in., przed. Błoński J., Warszawa.
Buczyńska‑Garewicz H., 2006, Szczęście domu, w: tejże, Miejsca, strony, okolice: przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Kraków.
Dutka E., 2008, Okolice nie tylko geograficzne. O twórczości Andrzeja Kuśniewicza, Katowice.
Eliade M., 1970, Sacrum, mit, historia, przeł. Tatarkiewicz A., Warszawa.
Eliade M., 1992, Świat, miasto, dom, w: tegoż, Okultyzm, czary, mody kulturalne. Eseje, przeł. Kania I., Kraków.
Gołaszewska M., 1997, Estetyka pięciu zmysłów, Warszawa.
Handke K., 1997, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa.
Heidegger M., 1974, Budować, mieszkać, myśleć, „Teksty”, nr 6.
Holmgrem B., 2005, W domu Sienkiewicza, w: Filipowicz H., Karcz A., Trojanowska T., red., Polonistyka po amerykańsku. Badania nad literaturą polską w Ameryce Północnej (1990–2005), Warszawa.
Karwowska B.,2013, Druga płeć na wygnaniu. Doświadczenie migracyjne w opowieści powojennych pisarek polskich, Kraków.
Kisiel M., 2019, Dom. O wierszu Adama Czerniawskiego, w: Pasterska J., Ożóg Z., red., Dyskursy pogranicza. Wektory literatury. Prace ofiarowane profesorowi Stanisławowi Uliaszowi, Rzeszów.
Kochańczyk A., 1992, Słowo o Danucie Mostwin, „Tydzień Polski”, nr 45.
Kopaliński W., 1990, Słownik symboli, Warszawa.
Legeżyńska A., 1996, Dom i poetycka bezdomność w liryce współczesnej, Warszawa.
Levine M.G, 2005, Bezdomność w literaturze wojennej. Typy obrazowania, w: Filipowicz H., Karcz A., Trojanowska T., red., Polonistyka po amerykańsku. Badania nad literaturą polską w Ameryce Północnej (1990–2005), Warszawa.
Mostwin D., 1958, Dom starej lady, Londyn.
Mostwin D., 1981, Ameryko! Ameryko!, Warszawa.
Mostwin D., 1985, Cień księdza Piotra, Warszawa.
Mostwin D., 1988, Szmaragdowa zjawa, Warszawa.
Mostwin D., 1995, Trzecia wartość. Wykorzenienie i tożsamość, Lublin.
Mostwin D., 1996, Nie ma domu, Lublin.
Mostwin D., 1998, Słyszę, jak śpiewa Ameryka, Londyn.
Nora P., 2009, Między pamięcią a historią: Les Lieux de memoire, przeł. Mościcki P., „Tytuł Roboczy: Archiwum”, nr 2.
Sawicka J., 1997, W kręgu światła lampy. Dom według Michaiła Bułhakowa, w: Dąbek‑Wirgowa T., Makowiecki A.Z., red., Obraz domu w kulturach słowiańskich, Kraków.
Sławek T., 2013, Mapa domu, w: Sławek T., Kunce A., Kadłubek Z., red., Oikologia. Nauka o domu, Katowice.
Stasiuk A., 2019, Polacy to histerycy. Wywiad Jarka Szubrychta z Andrzejem Stasiukiem, „Gazeta Wyborcza”, http://wiez.com.pl/2019/06/11/andrzej‑stasiuk‑polacy‑to‑histerycy [dostęp: 24.06.2019].
Stępień M., 2000, Trzecia wartość. O twórczości Danuty Mostwin, Kraków.
Trojanowska U., 2008, Archetyp domu w dwudziestowiecznej literaturze rosyjskiej, Kraków.
Tuan Yi‑Fu, 1987, Przestrzeń i miejsce, przeł. Morawińska A., Warszawa.
Zalewski M., 1996, Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, Warszawa.
Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, Polska Polska
https://orcid.org/0000-0003-0359-0264
Jolanta Pasterska – prof. dr hab., Instytut Polonistyki i Dziennikarstwa, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, Polska.
Literaturoznawca zatrudniona w Zakładzie Teorii i Antropologii Literatury Uniwersytetu Rzeszowskiego, kierownik Pracowni Badań i Dokumentacji Kultury Literackiej, zastępczyni redaktora naczelnego pisma „Tematy i Konteksty”. Autorka książek: Świat według Tyrmanda. Przewodnik po prozie fabularnej Leopolda Tyrmanda (Rzeszów 1999); „Lepszy Polak”? Obrazy emigrantów w prozie polskiej po 1945 roku (Rzeszów 2008). Emigrantki, nomadki, wagabundki. Kobiece narracje (e)migracyjne (Rzeszów 2015); Wygnanie i mit. Szkice o pisarzach (e)migracyjnych (Rzeszów 2019). Pod jej redakcją ukazuje się seria Z Archiwum Pisarza. Redaktorka i współredaktorka numerów tematycznych pisma „Tematy i Konteksty”: Wielka Emigracja – Druga Emigracja Niepodległościowa – (E)migracja końca XX wieku (2011, nr 2); Proza nowa i najnowsza (2015, nr 5); Literatura polska 1918–2018. Narracje, dyskursy, dzieła (2018, nr 8) oraz 33 innych monografii wieloautorskich. Przedmiotem zainteresowań badawczych są: polska literatura współczesna – zwłaszcza polska proza emigracyjna i migracyjna, polska proza najnowsza, problemy tożsamości w literaturze i kulturze przełomu XX i XXI wieku.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
