Opinie na temat rządów w Rzeczypospolitej z perspektywy zabezpieczenia ludności przed plagą jasyru – w wypowiedziach wybranych pamiętnikarzy siedemnastego stulecia
Abstrakt
W dotychczasowych badaniach nie zauważono, że dla pamiętnikarzy siedemnastego wieku zdolność państwa do obrony obywateli przed uprowadzeniem w jasyr stanowiła istotne kryterium oceny sprawności władzy. Tymczasem w dawnej Polsce najazdy tatarskie stanowiły poważny problem. Tatarzy masowo porywali mieszkańców południowo-wschodnich kresów. Toteż staropolscy pamiętnikarze podejmowali refleksję nad tym, jak radziła sobie władza, by ograniczyć to zagrożenie. I właśnie autorka skoncentrowała się na ocenie przez dokumentalistów działań rządzących, by zabezpieczyć poddanych przed niewolą. Na podstawie analizy historycznoliterackiej – z wyselekcjonowanych pod względem tematycznym wypowiedzi memuarystów można wyciągnąć wnioski, że oceny te były najczęściej krytyczne. Podjęte w niniejszym szkicu rozważania nie przykuły uwagi badaczy literatury staropolskiej; mogą też posłużyć obserwacjom historycznym i kulturoznawczym.
Słowa kluczowe
pamiętnikarstwo staropolskie; Tatarzy; niewola
Bibliografia
Chmielowski B., 2018, Nowe Ateny, t. 2, Warszawa.
Frycz Modrzewski A., 1953, Dzieła wszystkie, t. 1, Warszawa.
Jemiołowski M., 2000, Pamiętnik dzieje polskie zawierający (1648–1679), Warszawa.
Jerlicz J., 1853, Latopisiec albo Kroniczka Joachima Jerlicza, Warszawa.
Korolko M., 1991, Humanista niezłomny – Andrzej Frycz Modrzewski, w: Grzeszczuk S., red., Pisarze staropolscy. Sylwetki, t. 1, Warszawa.
Łubieński W., 1740, Świat we wszystkich swoich częściach większych i mniejszych (…) geograficznie, chronologicznie i historycznie określony, Wrocław.
Maciej z Miechowa, 2016, Polskie wypisanie dwojej krainy świata, którą po łatinie Sarmatią zową, Poznań.
Malicki J., 1982, Mity narodowe. Lechiada, Wrocław.
Maskiewicz S., 1961, Pamiętniki, Wrocław.
Miaskowski W., 1985, Wielka legacja do Turcji w 1640 r., Kraków.
Naruszewicz A., 1781, Historyja Jana Karola Chodkiewicza, t. 2, Warszawa.
Ossoliński Z., 1879, Pamiętnik, Lwów.
Pajewski J., 2003, Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko‑tureckich, Poznań.
Pelc J., 1994, Literatura renesansu w Polsce, Warszawa.
Podhorodecki L., 2010, Jan III Sobieski, Warszawa.
Skorupa D., 2004, Stosunki polsko‑tatarskie 1595–1623, Warszawa.
Szczerbicka‑Ślęk L., 1973, W kręgu Klio i Kalliope. Staropolska epika historyczna, Wrocław.
Urbański R., 2007, Tartarorum gens brutalis. Trzynastowieczne najazdy mongolskie w literaturze polskiego średniowiecza na porównawczym tle piśmiennictwa łacińskiego antyku i wieków średnich, Warszawa.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0003-0415-3015
Renata Ryba – dr hab., Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska.
Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół zagadnień związanych z literaturą staropolską, zwłaszcza wiekiem siedemnastym, a tu – barokową epiką. Interesują ją też dziewiętnastowieczne nawiązania do epok dawnych. Publikacje książkowe: „Książę Wiśniowiecki Janusz” Samuela Twardowskiego na tle bohaterskiej epiki biograficznej w XVII wieku, Katowice 2000; Literatura staropolska wobec zjawiska niewoli tatarsko tureckiej, Katowice 2014.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
