Emancypacja śląszczyny w kontekście „starych” i „nowych” ideologii językowych
Abstrakt
The emergence of separate nationalities often entails standardisation of the language and an attempt to prove its multifunctional nature, while codification as such becomes one of the basic demands of ethnic movements striving towards emancipation. In her paper, the author analyses the process of emancipation of Silesian in the context of linguistic ideologies, studying above all the ideologies shared by Silesian ethnic leaders. The conclusions presented in the paper are based on analyses of numerous in-depth interviews conducted with Silesian ethnic leaders. This approach makes it possible to take into account, in the analysis of linguistic processes, the point of view of the users of the specific language and their linguistic awareness, and also makes it possible to seek relationships between linguistic awareness, language structure and social phenomena.
Słowa kluczowe
Upper Silesia; linguistic ideologies; emancipation; ethnic leaders
Bibliografia
Ahearn L.M., 2013, Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie, przeł. W. Usakiewicz, Kraków.
Billig M., 2008, Banalny nacjonalizm, przeł. M. Sekerdej, Kraków.
Brehmer D., 2013, Co sądzą inni. Ankieta, „Fabryka Silesia”, nr 2.
Chlebowczyk J., 1983, O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu od schyłku XVIII do początku XX w., Warszawa–Kraków.
Chromik B., 2014, Aspekty pojęcia ideologie językowe istotne z perspektywy działań rewitalizacyjnych, „Zeszyty Łużyckie”, nr 48.
Czesak A., 2015, Współczesne teksty śląskie na tle procesów językotwórczych i standaryzacyjnych współczesnej Słowiańszczyzny, Kraków.
Dolińska K., 2009, Potoczny i ideologiczny poziom doświadczania śląskości. Ślązacy w poszukiwaniu odrębności?, Wrocław.
Dołowy-Rybińska N., 2017, Nikt za nas tego nie zrobi. Praktyki językowe i kulturowe młodych aktywistów mniejszości językowych Europy, Toruń.
Eckert P., 1983, The Paradox of National Language Movements, “Journal of Multilingual and Multicultural Development”, no. 4.
Furdal A., 1990, Językoznawstwo otwarte, Wrocław.
Gerlich M.G., 2010, „My prawdziwi Górnoślązacy...”. Studium etnologiczne, Katowice.
Greń Z., 2007, Po śląsku w Internecie. Problemy standaryzacji żywiołowej, w: Z polskich studiów slawistycznych, seria XI, Językoznawstwo, Warszawa.
Haugen E., 1980, Dialekt, język, naród, przeł. K. Biskupski, w: Głowiński M., red., Język i społeczeństwo, Warszawa.
Hentschel G., 2018, Śląski: gwara – dialekt – język? Spojrzenie z zewnątrz, w: Tambor J., red., Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy, t. 4. Pogranicza, mniejszości, regiony. Etnolingwistyka, Katowice.
Hroch M., 2003, Małe narody Europy: perspektywa historyczna, przeł. Pańko G., Wrocław.
Jahns M., 2010, To nie jest fajka. Alienacja znaczenia jako przykład ideologii językowej, w: Mikołajczyk B., Taborek J., Zabrocki W., red., Język w poznaniu, Poznań.
Jaroszewicz H., 2018, Język – nie dialekt i nie gwara!, Wachtyrz.eu, tekst on-line: https://wachtyrz.eu/dr-hab-henryk-jaroszewicz-jezyk-nie-dialekt-i-nie-gwara/ [dostęp: 3.12.2018].
Kamusella T., 2008, Czy śląszczyzna jest językiem?, w: Tambor J., red., Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak język” z 30 czerwca 2008 roku, Katowice.
Kijonka J., 2016, Tożsamość współczesnych Górnoślązaków. Studium socjologiczne, Katowice.
Kroskrity P., 2004, Language ideology, in: Duranti A., ed., Companion to linguistic anthropology, Oxford.
Mętrak M., 2016, Gwara? Godka? Język? Śląska tożsamość językowa w mediach elektronicznych, w: Kresa M., red., Młodzi o języku regionów, Warszawa.
Silverstein M., 1979, Language Structure and Linguistic Ideology, in: Clyne P., Hanks W.F., Hofbauer C.L., ed., The Elements: A Parasession on Linguistic Units and Levels, Chicago.
Szmeja M., 2017, Śląsk bez zmian (?). Ludzie, kultura i społeczność Śląska w perspektywie postkolonialnej, Kraków.
Tambor J., 2006, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice.
Tambor J., red., 2008, Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak język” z 30 czerwca 2008 roku, Katowice.
Wicherkiewicz T., 2014, Regionalne języki kolateralne Europy – porównawcze studia przypadków z polityki językowej, Poznań.
Wyderka B., 2004, Język, dialekt czy kreol?, w: Nijakowski L., red., Nadciągają Ślazacy. Czy istnieje narodowość śląska?, Warszawa.
Woolard K.A., Schieffelin B.B., 1994, Language Ideology, “Annual Review of Anthropology”.
Woolard K.A., 1998, Language ideology as a field of inquiry, in: Schieffelin B., Woolard K., Kroskrity P., ed., Language ideologies: Practice and theory, New York.
dr hab., Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska. Polska
https://orcid.org/0000-0003-1547-7621
Socjolożka i antropolożka, jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół socjologii narodu i stosunków etnicznych, mniejszości narodowych i etnicznych w Europie Środkowo-Wschodniej, strategii emancypacyjnych grup nieposiadających własnego państwa, a w szczególności sposobów wykorzystywania historii i języka w polityce tożsamości. Od ponad dwudziestu lat prowadzi badania grup walczących o uznanie: Łemków i Ślązaków w Polsce, a także działaczy etnicznych ruchu rusińskiego na Słowacji i Ukrainie.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
