Antropologia na pograniczu – pogranicza w antropologii

Celem planowanego numeru, przygotowywanego jako element uświetniający obchody jubileuszu 30-lecia cieszyńskiej etnologii, jest pogłębienie wiedzy i wymiana doświadczeń związanych z szeroko rozumianym pograniczem, zarówno w wymiarze społecznym, jak i kulturowym. Fakt ulokowania ośrodka etnologicznego w Cieszynie - na pograniczu polsko-czeskim sprawił, że w prowadzonych tu badaniach zawsze przewijały się dwa zasadnicze motywy: pogranicza kulturowe i związana z nimi świadomość tożsamości regionalnej i etnicznej. Proponowana tematyka numeru będzie okazją do debaty, tudzież merytorycznej refleksji, nad współczesną rolą etnologii i antropologii kulturowej jako dyscypliny otwartej na analizę, poszukiwanie i przekraczanie granic problemów badawczych oraz – w perspektywie praktycznej – na projektowanie i realizowanie wielorakich działań na rzecz społeczności lokalnych. Specyfika antropologii zasadza się bowiem, przypomnijmy, nie na konkretnym, wyodrębnionym i spójnym obszarze badawczym, ale na szczególnym sposobie spojrzenia na rzeczywistość kulturową. Sprowadza się on do twórczego zadziwienia tym, co postrzegane jest w danej kulturze, w określonym momencie historycznym jako bliskie, zwyczajne i oczywiste. Tym samym każde zjawisko włączone do kultury może się stać potencjalnym przedmiotem refleksji. Zachęcamy do nadsyłania artykułów dotyczących następujących zagadnień: 

• pogranicze rozumiane jako przestrzeń o specyficznych cechach społeczno-kulturowych, miejsce kontaktu/styku i wieloaspektowych praktyk składających się na kulturę pamięci, politykę tożsamości, sferę władzy, kontroli i oporu oraz pogranicze interpretowane metaforycznie, jako interdyscyplinarna przestrzeń dialogu naukowych refleksji i wymiany badawczych doświadczeń;

• antropologia w działaniu stanowiąca synchronizowane praktyki badawcze, polegające na wykorzystaniu ugruntowanej wiedzy teoretycznej dotyczącej mechanizmów funkcjonowania kultur i jej implementacji w procesach społeczno-kulturowych badanych grup; chodzi tu w głównej mierze o działania wynikające z synergii formułowania problemów badawczych w kategoriach praktyki społecznej i pozwalające na rozwijanie kompetencji w ramach społecznych interakcji czy komunikacji;
• ekologia kulturowa, której przedmiotem dociekań jest człowiek i jego kultura w kontekście zrównoważonego rozwoju, równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym i społecznym; zjawiska kulturowe zachodzące w ekosystemach opartych na harmonijnym funkcjonowaniu człowieka ze środowiskiem przyrodniczym i w obrębie zdegradowanych przestrzeni postindustrialnych; relacje ludzi ze światem poza-ludzkim oraz wpływ człowieka na świat natury w dobie antropocenu; transgraniczne zarządzanie środowiskiem z uwagi na przecinanie naturalnych ekosystemów przez linie graniczne;
• dziedzictwo kulturowe stanowiące rodzaj kapitału, który jest wykorzystywany w obszarach polityki kulturalnej, ekonomii, przemysłach kreatywnych czy w strategii budowania tożsamości społecznej i kulturowej, bądź też traktowane jako aktywności eksplorujące dziedzictwo, czy praktyki performatywne, które w szerszej perspektywie odsłaniają mechanizmy działania kultury współczesnej; dziedzictwo pogranicza utrzymujące ciągłość kulturową ponad granicami i wpływające na tożsamość pogranicza;
• technopłynność kultury i netnografia będąca współcześnie jedną z najczęściej stosowanych metod badawczych. Technopłynność jako cecha wyróżniająca współczesną kulturę i determinująca zachowania społeczne oraz sposoby komunikacji. Człowiek, którego naturalnym stanem jest jednoczesne funkcjonowanie w świecie, jak i w przestrzeni wirtualnej znajduje się nieustannie na pograniczu doświadczenia i wirtualnej eksploracji. W tym rozumieniu, pogranicze może zostać potraktowane metaforycznie, jako differentia specyfica współczesności.