Autorka przedstawia zagadnienie wychowania estetycznego i patriotycznego w szkołach średnich dawnej polskiej Galicji (południowo-wschodnia Polska, niegdyś część monarchii austro-węgierskiej), opierając się na materiałach archiwalnych, księgach pamiątkowych oraz wspomnieniach uczniów. Uwzględnia zarówno zajęcia obowiązkowe, jak i pozalekcyjne, mające na celu kształtowanie osobowości młodzieży. Przedmiotem analizy są wypracowania z języka polskiego oraz uwagi dotyczące realizacji celów wychowawczych. Autorka podejmuje również próbę oceny nauczania literatury w kontekście wychowania estetycznego i patriotycznego w tych szkołach.

Artykuł rozpoczyna się od omówienia celów i znaczenia uczenia się na pamięć tekstów literackich. Następnie autorka dokonuje przeglądu wybranych programów nauczania języka polskiego dla nowo zreformowanych szkół podstawowych. Na tym tle przedstawia wyniki własnych badań opartych na ankietach skierowanych zarówno do nauczycieli języka polskiego, jak i do uczniów. Badania te pozwoliły na sporządzenie list frekwencyjnych tekstów uczonych się na pamięć, ukazanie motywacji wyboru, preferencji nauczycieli i uczniów oraz sposobów wykorzystywania tych tekstów w praktyce szkolnej. W podsumowaniu autorka stwierdza, że nauka tekstów literackich na pamięć może zachęcić uczniów do częstszego sięgania po lekturę.

Autorka ukazuje grę intertekstualną dwóch współczesnych tekstów odnoszących się do biblijnej opowieści z Księgi Rodzaju o ocaleniu Lota i przemienieniu jego żony w słup soli. Centralną postacią obu wierszy staje się żona Lota. Szymborska traktuje tę biblijną bohaterkę jako podmiot, o którym wiadomo stosunkowo niewiele poza tym, że nie usłuchała zakazu Bożego i została ukarana. Odpowiadając na szereg pytań „dlaczego”, poetka buduje psychologicznie wiarygodny obraz kobiety zagubionej, której motywacje nie poddają się jednoznacznej ocenie. Z kolei Łobodowski odwołuje się do tradycji romantycznej. Autorka artykułu pokazuje, jak styl biblijny kreuje postać żony Lota jako „najpiękniejszy symbol miłości”, otwierając jednocześnie grę z mitologicznym symbolem Niobe. Dodatkowym kontekstem dla szczegółowej analizy obu wierszy jest odniesienie do utworu Pasierba o identycznym tytule Żona Lota.

Autorka przedstawia propozycje dla nauczycieli dotyczące wykorzystania na lekcjach zbioru opowiadań Zabezpieczenie śladów Włodzimierza Odojewskiego. Przykład ten pokazuje, że praca z całym zbiorem może skłonić uczniów do samodzielnej lektury współczesnej prozy. Analiza zbioru może skierować uwagę czytelników na istotne elementy tekstu, takie jak motta, tytuły, daty powstania opowiadań itd. Ułatwia to traktowanie zbioru jako spójnej całości i pozwala dostrzec cechy cyklu, np. konstrukcję tomu, sposób narracji, postać głównego bohatera, czas i przestrzeń. W ten sposób uczniowie mogą zostać zachęceni do samodzielnego odkrywania głównych idei i problemów pojawiających się we wszystkich opowiadaniach. Ostatecznie może to skłonić ich do refleksji nad różnicami w interpretacji wynikającymi z faktu, że opowiadanie może być analizowane zarówno jako utwór samodzielny, jak i jako część większej całości.

Książki informacyjne (podręczniki, encyklopedie, słowniki), gazety i czasopisma stanowią podstawowe elementy samokształcenia uczniów. O poziomie zainteresowania młodzieży tego typu publikacjami decydują przede wszystkim takie czynniki, jak środowisko społeczne, ciekawość świata, aspiracje poznawcze oraz gotowość do zdobywania nowej wiedzy – znacznie silniej stymulowana przez media niż przez szkołę.

Ważne jest, aby uczniowie potrafili rozpoznawać i wykorzystywać elementy liniowej spójności tekstu, takie jak anafory, katafory, elipsy czy paralelizmy składniowe. Z jednej strony sprawiają one, że tekst staje się bardziej ekonomiczny, z drugiej jednak mogą utrudniać komunikację.

Autorka przedstawia wyniki testów poznawczych przeprowadzonych wśród uczniów klas maturalnych szkół średnich na terenie Śląska. Celem badań było ustalenie, jak młodzież rozumie pojęcie prawdy oraz jaki obraz językowy prawdy funkcjonuje w ich świadomości. Dla większości badanych prawda jest wartością, normą postępowania i nieodzownym elementem dobrego życia. Uczniowie zdają sobie sprawę z tego, że we współczesnym świecie wartość ta traci na znaczeniu, a życie człowieka ulega procesowi relatywizacji. Tylko nieliczni postrzegają prawdę jako antywartość – coś przestarzałego i utrudniającego życie.

Autorka przedstawia współczesne tendencje w użyciu polskiej interpunkcji i postulaty zmian w obowiązujących normach preskryptywnych. Analiza korpusu (prasa polska z 1999 roku) ujawniła dwie tendencje sprzeczne z normą: pomijanie przecinka oraz rozszerzone użycie łącznika i ukośnika. Powszechne błędy interpunkcyjne świadczą o zmniejszającym się znaczeniu formalnych, składniowych uwarunkowań. Autorka postuluje, by przyszła norma interpunkcyjna była bardziej elastyczna i pozwalała użytkownikom języka stosować znaki interpunkcyjne zgodnie z ich intencją komunikacyjną.

Autorka zwraca uwagę na wyrazy pochodzenia obcego występujące w podręcznikach i innych książkach używanych w szkole przez dzieci w wieku 7–9 lat. Jednym ze sposobów wzbogacania słownictwa dzieci powinny być odpowiednio dobrane ćwiczenia leksykalne. W pierwszej części artykułu omówiono analizę statystyczną zapożyczeń językowych występujących w książkach przeznaczonych dla klas I–III. Następnie wskazano frazy zawierające leksemy obcego pochodzenia, które stanowią podstawę do opracowania ćwiczeń pomagających dzieciom w zrozumieniu i zapamiętywaniu zapożyczeń.

Autorka przedstawia zagadnienia teoretyczne i metodyczne związane z foniczną prezentacją fragmentów XVI-wiecznego dramatu Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego. Szczególną uwagę poświęca ćwiczeniom z zakresu wymowy i dykcji, które – jej zdaniem – odgrywają istotną rolę w kształtowaniu poprawnej ekspresji oraz podkreślaniu „piękna słowa”.

Polański E., Iwanowicz M., Słownictwo i frazeologia w szkole. Wiadomości, ćwiczenia, testy dla gimnazjów i szkół średnich, Łódź 1999.

Ożóg K., Pasterska J. (red.), Polonistyka zintegrowana, Rzeszów 2000.

Dydaktyka 5, red. Kurczab H., Rzeszów 1998.
Dydaktyka 6, red. Kurczab H., Rzeszów 1999.

Kawka M., Dyskurs szkolny. Zagadnienia języka, Kraków 1999.