Analiza zawartości jednej z ksiąg rękopiśmiennych znajdującej się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej wykazała istnienie nieznanego listu z końca XIV wieku. Dokument dotyczy kontrowersyjnego zachowania duchownego z parafii w Korczewie, w ziemi sieradzkiej. Tamtejszy proboszcz Stanisław miał dokonać strasznej zbrodni, za którą nie poniósł odpowiedniej kary. Zbulwersowani dziedzice z Rzechty w celu ostatecznego wyjaśnienia sprawy postanowili napisać list, który prawdo-podobnie dotarł do ówczesnego arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzanty z Kosowic. Przedmiotem artykułu jest edycja źródłowa listu oraz przedstawienie kontekstu zaistniałego wydarzenia.

W artykule przedstawiono dokument regulujący obronę przed pożarami w Szczecinie XVII wieku; jest to pierwsza jego prezentacja przed czytelnikami. W analizowanym porządku ogniowym z 1631 roku omówione są postanowienia dotyczące zapobiegania pożarom, organizacji gaszenia pożarów, wyposażenia miasta w narzędzia ogniowe, przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz działań rady miejskiej po pożarze.

Kwerenda archiwalna i bibliograficzna wskazuje na liczne podobieństwa i ciekawe różnice w działalności publicznej Edwarda Ochaba i Aleksandra Zawadzkiego. Jednym z podobieństw jest oczywiście „zesłanie” po II wojnie światowej obu tych wywodzących się ze środowiska polskich komunistów w ZSRS działaczy do Katowic. Wątek dotyczący trwającego aż do 1948 roku pobytu A. Zawadzkiego i E. Ochaba w województwie śląskim odgrywa w artykule jednocześnie rolę pewnego rodzaju klamry spajającej analizowane w układzie problemowo‑chronologicznym zagadnienia. W tekście w pierwszej kolejności opisano bowiem główne wydarzenia z życia obu tych doświadczonych komunistów. Następnie przeanalizowano rolę, jaką odegrali oni w okresie tzw. Polski Lubelskiej.

Artykuł poświęcony jest mniejszości żydowskiej województwa białostockiego, która przed wybuchem II wojny światowej liczyła 200 tys. ludzi, a do 1944 roku dotrwało ok. tysiąca. Ogólnie wskazano sposoby, dzięki którym Żydzi mogli ocaleć. Ramy chronologiczne obejmują cały 1944 rok – od ostatnich miesięcy okupacji niemieckiej, przez moment wyzwolenia, po okres władzy PKWN. Wykorzystując fragmenty wspomnień, ukazano przeżycia związane z wyjściem Żydów z kryjówek, ich konfrontacją z zastaną sytuacją i próbami powrotu do normalności. Wiązało się to z doświadczaniem sprzecznych emocji, ale w 1944 roku Żydzi jako zbiorowość demonstrowali wiarę w odbudowę swego życia na miejscu, w którym żyli przed wojną, co wkrótce miało się zmienić.

Przedmiotem artykułu jest religijne odrodzenie islamu w sowieckim Kazachstanie pod koniec II wojny światowej i tuż po niej. Odrodzenie to rozumiane jest jako obłożony licznymi ograniczeniami powrót praktyk religijnych do przestrzeni publicznej, cechujący się dążeniami wspólnot religijnych do oficjalnej rejestracji. Bazę źródłową stanowią raporty obwodowych pełnomocników sowieckiej Rady ds. Kultów Religijnych. W Kazachstanie można było zaobserwować dwa typy odrodzenia: pierwszy dokonał się na fali patriotycznego wzmożenia wielkiej wojny ojczyźnianej; impulsem dla drugiego była zaś tragedia deportacji i konieczność adaptacji w nowych warunkach. Pierwszy typ charakteryzował się adaptacją do systemu sowieckiego i przenikaniem się elementów religijnych z sowiecką mitologią wojenną. Z kolei drugi typ oznaczał długie lata funkcjonowania w religijnym podziemiu, nieuznawanym przez państwowe struktury religijne.

Artykuł poświęcony został mało znanemu w Polsce udziałowi Francuskich Sił Zbrojnych, dokładniej 1 Armii Francuskiej „Ren i Dunaj” oraz 2 Dywizji Pancernej, w kampanii niemieckiej wiosną 1945 r.. Przedstawione zostały w nim powody i działania, które doprowadziły do tegoż udziału, jak również przebieg samych walk, które przyczyniły się do nadania Francji strefy okupacyjnej w Niemczech oraz Austrii.

W wyniku rozłamu pomiędzy ZSRR a Jugosławią, pod wpływem nacisków Moskwy władze komunistycznej Czechosłowacji podjęły w 1948 roku wobec rzekomych agentów jugosłowiańskich zakrojone na szeroką skalę represje. Skutkowały one licznymi aresztowaniami i sfingowanymi procesami politycznymi, z których część zakończyła się wyrokami śmierci. Nagonka antyjugosłowiańska została przerwana w 1955 roku, po unormowaniu stosunków pomiędzy ZSRR a Jugosławią.

Rosyjską i radziecką obecność w delcie Dunaju można rozpatrywać z wielu perspektyw. W artykule wzięto pod uwagę dwa aspekty. Pierwszy to fizyczny dostęp do rzeki, który pozwala uzyskać status państwa nadrzecznego, a tym samym umożliwia w sposób bezpośredni decydowanie o losach jeśli nie całości, to własnego odcinka rzeki. Drugi dotyczy pozycji Rosji w komisjach rzecznych działających na Dunaju od 1856 roku, gdy rzeka ta została uznana za międzynarodową. Fizyczna i formalnoprawna obecność Rosji w delcie Dunaju trwała z niewielkimi przerwami przez ponad dwieście lat. W tym czasie Rosja odgrywała czynną rolę w kształtowaniu mapy politycznej tego regionu – uczestniczyła w tworzeniu nowych państw i określała ich granice, starając się jednocześnie promować swoją rację stanu w tym regionie. Rozpad Związku Radzieckiego i trwająca obecnie wojna rosyjsko‑ukraińska postawiła pod znakiem zapytania rosyjską obecność w delcie Dunaju. Celem artykułu jest wskazanie najważniejszych etapów rosyjskiej ekspansji nad dolnym Dunajem.

W artykule przedstawiono różnorakie działania pomocowe i polityczne polskiej dyplomacji podejmowane dla powstańców warszawskich w pierwszym miesiącu walki z okupantem niemieckim – w sierpniu 1944 roku. Bazowano przy tym na materiale źródłowym, jakim są depesze Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie w Szwajcarii. Temat opracowano na podstawie depesz szyfrowanych, w tym sekretowanych, wymienionych między polskim poselstwem w Bernie a Ministerstwem Spraw Zagranicznych RP w Londynie oraz innymi placówkami zagranicznymi. Polscy dyplomaci różnymi drogami nieśli różnorodną pomoc zarówno powstańcom warszawskim w pierwszym miesiącu ich walk z okupantem niemieckim, jak i całemu społeczeństwu w Warszawie. Gdyby nie połączone siły polskiej dyplomacji, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, rządu i jego agend, być może ofiar wśród uczestników i świadków powstania warszawskiego byłoby więcej.

W artykule opisano życie kulturalne miasta w okresie przemian politycznych doby PRL‑u. Sztuka i kultura służyć miały propagandzie, wyrażając nowe wartości i podporządkowując się ich wymogom. Wpływało to na estetykę form oraz tematykę wydarzeń artystycznych, teatralnych i literackich. Odwilż polityczna przyniosła częściowe rozluźnienie kontroli ideologicznej i większą różnorodność działalności kulturalnej. W Dąbrowie Górniczej zmiana ta umożliwiła realizację inicjatyw bardziej otwartych na współczesne nurty artystyczne. Wpłynęło to bezsprzecznie na większą swobodę twórczą i wzbogacenie lokalnej oferty kulturalnej.

Celem artykułu jest analiza działalności publicznej Walentego Fojkisa na forum Sejmu Śląskiego, w tym próba określenia jego ambicji, priorytetów i celów w całej działalności publicznej (obejmującej także aktywność w organizacjach kombatanckich i przewodzenie gminie Michałkowice), oraz środków, jakimi dążył do ich realizacji. Niniejsze opracowanie stanowi rozwinięcie artykułu Walenty Fojkis: działalność publiczna w czasach międzywojnia (część I – działacz związków kombatanckich)1, w którym Czytelnik znajdzie notę biograficzną W. Fojkisa oraz zreferowanie stanu badań na temat tej postaci.

Recenzowana książka to publikacja naukowa słowackiej dialektolożki Anny Ramšákovej na temat gwar w okręgu czadeckim (Górne Kisuce) znajdującym się na pograniczu polsko‑słowacko‑czeskim. Praca jest efektem wieloletnich badań terenowych autorki. Celem recenzji jest jednak nie tyle ocena krytyczna metodologii czy wniosków badaczki na temat zebranego materiału gwarowego, ile spoj-rzenie pod kątem przydatności książki do badań historycznych nad kontrowersyjnymi kwestiami związanymi z przeszłością oraz uwarunkowaniami politycznymi badań pograniczy. Fakt, że praca Ramšákovej nie doczekała się recenzji polskich dialektologów, również wpisuje się w ten kontekst, stanowiąc pole dla historiograficznych interpretacji.