Nieantropocentryczny obszar pamięci o zwierzętach w opowiadaniu Czuwanie Shauna Tana. Bezkompromisowy przykład kształtowania prozwierzęcej wrażliwości wśród dzieci
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest literaturoznawczą interpretacją opowiadania Czuwanie i towarzyszącej mu ilustracji postmodernistycznego australijskiego artysty Shauna Tana, którego dzieła wpisują się w dyskursy posthumanizmu. Wybrany utwór to dzieło wyjątkowe, dalekie od klasycznych realizacji tematów prozwierzęcych w najnowszej literaturze dziecięcej. Utwór analizuję przez pryzmat studiów nad zwierzętami, praw zwierząt oraz ich podmiotowości, ze szczególnym uwzględnieniem debaty nad redefiniowaniem śmierci zwierzęcia towarzyszącego w XXI wieku. Opowiadanie Tana jest znakomitym przykładem literatury skierowanej do młodego odbiorcy pozbawionej właściwego dla niej, niebezpiecznego chwytu narracyjnego określanego jako „sentymentalna antropomorfizacja zwierząt”, która sprawia, że postrzegamy zwierzę jako bohatera tekstu kultury przez pryzmat doświadczeń i emocji człowieka. Proponuję także wykorzystanie utworu do zaaranżowania projektu edukacyjnego w szkole podstawowej zatytułowanego Nieantropomorficzny obszar pamięci o zwierzętach, opatrzonego mottem: „Jak często się zdarza, że nie dostrzegamy zwierząt, choć nieustannie dzielimy z nimi świat?”.
Słowa kluczowe
animal studies; Shaun Tan; posthumanizm; prawa zwierząt; literatura dla dzieci
Bibliografia
Baker, Steve. “Contemporary Art and Animal Rights” [Sztuka współczesna i prawa zwierząt]. Polish trans. Edyta Ulińska. In Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu [Animals and Their People. A Decline of the Anthropocentric Paradigm], edited by Anna Barcz and Dorota Łagodzka, 65–87. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2015.
Bakke, Monika. Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu [Bio-Transfigurations. Art and Aesthetics of Posthumanism]. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Berger, John. About Looking [O patrzeniu]. Polish trans. Sławomir Sikora. Warszawa: Aletheia, 1999.
Calarco, Matthew. Zoographies. The Question of Animal from Heidegger to Derrida. New York: Columbia University Press, 2008.
Czaja, Dariusz. Lekcje ciemności [Lessons of Darkness]. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2009.
Czaja, Dariusz. “Zwierzęta w klatce (języków)” [Animals in the Cage (of Languages)]. Konteksty, vol. 4, no. 287 (2009): 2–9.
Dąbrowska, Maria. “Między ‘zoofrenią’ a ‘strefami kontaktu.’ Twórczość Arayi Rasdjarmrearnsook” [Between Zoophrenia and Contact Spheres. Works of Araya Rasdjarmrearnsook]. In Zwierzęta, gender, kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna [Animals, Gender, Culture. An Ecological, Ethical, and Critical Perspective], edited by Anna Barcz and Maria Dąbrowska, 109–124. Lublin: E-naukowiec, 2014.
Dąbrowska, Magdalena. “Miłość, śmierć i klonowanie” [Love, Death, and Cloning]. In Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie [Animal’s Death. Contemporary Zootanatologies], edited by Marzena Kotyczka, 79–102. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
DeMello, Margo. Animals and Society. An Introduction to Human-Animals Studies. New York: Columbia University Press, 2012.
Derrida, Jacques. The Animal That Therefore I Am. Trans. David Wills. New York: Fordham University Press, 2008.
Haraway, Donna. “The Companion Species Manifesto: Dogs, People and Significant Otherness” [Manifest gatunków stowarzyszonych]. Polish trans. Joanna Bednarek. In Teorie wywrotowe. Antologia przekładów [Subversive Theories. An Anthology of Translations], edited by Agnieszka Gajewska, 241–260. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.
Hurn, Samantha. Humans and Other Animals. Cross-Cultural Perspectives on Human-Animal Interactions. New York: Pluto Press, 2012.
Jarzyna, Anita. “Herezje: odzyskiwanie wrażliwości (Tadeusz Nowak, Jerzy Nowosielski)” [Heresies: Recovering the Sensitivity (Tadeusz Nowak, Jerzy Nowosielski)]. In Ludzie i ich zwierzęta. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu [People and Their Animals. A Decline of the Anthropocentric Paradigm], edited by Anna Barcz
and Dorota Łagodzka, 246–265. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2015.
Jarzyna, Anita. Szlemiele. “Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci” [Schlemiels. Animals and the Holocaust in Children’s Literature]. Narracje o Zagładzie, vol. 2 (2016): 235–256.
King, Barbara J. How Animals Grieve [Jak zwierzęta przeżywają żałobę]. Polish trans. Krzysztof Kozłowski. Lutynia: Purana, 2018.
Kotyczka, Marzena. “Słowo wstępne” [Foreword]. In Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie [Animal’s Death. Contemporary Zootanatologies], edited by Marzena Kotyczka, 7–13. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
Konecki, Krzysztof. Ludzie i ich zwierzęta. Interakcjonistyczno-symboliczna analiza społecznego świata właścicieli zwierząt domowych [People and Their Animals. Symbolic Interactionism Analysis of the Social World of Pet Owners]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2005.
Kotkowska, Maria. “To, co pomiędzy słowem a obrazem – znaki, symbole i metafory wizualne w autorskich książkach Iwony Chmielewskiej” [What Is Between the Word and the Image – Signs, Symbols, and Visual Metaphors in Books by Iwona Chmielewska]. Studia Poetica, vol. 6 (2018): 112–135.
Kotyczka, Marzena. “Cierpienie gatunku” [Suffering of Species]. In Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie [Animal’s Death. Contemporary Zootanatologies], edited by Marzena Kotyczka, 39–54. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
Lasota, Ewelina, and Dorota Majkowska-Szajer. Ślady, tropy, znaki [Traces, Figures, Signs]. Illustrated by Marianna Sztyma. Kraków: Muzeum Etnograficzne w Krakowie, 2017.
Lestel, Dominique. “Myśleć sierścią. Zwierzęcość w perspektywie drugoosobowej” [To Think Hairy. Animality from the Point of View of the Second Person]. Polish trans. Anastazja Dwulit. In Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu [Animals and Their People. A Decline of the Anthropocentric Paradigm], edited by Anna Barcz and Dorota Łagodzka, 17–33. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2015.
Regan, Tom. “The Rights of Humans and Other Animals.” In The Animals Reader. The Essential Classic and Contemporary Writings, edited by Linda Kalof and Amy Fitzgerald, 23–29. New York: Berg Publishers, 2007.
Singer, Peter. Animal Liberation [Wyzwolenie zwierząt]. Polish trans. Anna Alichniewicz and Anna Szczęsna. Warszawa: Marginesy, 2004.
Slany, Katarzyna. “Śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci – łamanie tabu?” [Death in Contemporary Children’s Literature – Breaking the Taboo?]. In Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej [Death in Literature for Children and Young Adults], edited by Katarzyna Slany, 35–60. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 2018.
Tan, Shaun. Wake [Czuwanie]. In Tales from Outer Suburbia [Opowieści z najdalszych przedmieść]. Polish trans. Magdalena Koziej. Warszawa: Kultura Gniewu, 2013.
Trojan, Maciej. Na tropie zwierzęcego umysłu [In Search of the Animal Mind]. Warszawa: Scholar, 2013.
Tuan, Yi-Fu. “Animals Pets: Cruelty and Affection.” In The Essential Classic and Contemporary Writings. The Animals Reader, edited by Linda Kalof and Amy Fitzgerald, 147–152. New York: Berg Publishers, 2007.
Weil, Kari. Thinking Animals. Why Animals Studies Now? New York: Columbia University Press, 2012.
Weil, Kari. “A Report on the Animal Turn” [Zwrot ku zwierzętom. Sprawozdanie]. Polish trans. Piotr Sadzik. In Zwierzęta, gender, kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna [Animals, Gender, Culture. An Ecological, Ethical, and Critical Perspective], edited by Anna Barcz and Magdalena Dąbrowska, 15–36. Lublin: E-naukowiec, 2014.
Wolfe, Cary. What is Posthumanism? Minneapolis: University of Minnesota Press, 2008.
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-2595-4025
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
