Żydowski ubój rytualny w Polsce – okrucieństwo czy humanitarne traktowanie zwierzęcia?
Abstrakt
Spór o ubój rytualny toczy się od lat, nie tylko w polskim dyskursie. Powszechnie wskazuje się, że praktyka ta jest nieetyczna i nieludzka. Jednak ten spór zupełnie nieuwzględnia żydowskiego podejście do tej kwestii. Żydzi uważają, że jest to najbardziej humanitarna metoda uboju zwierząt i została nakazana przez Boga dla ich ochrony od cierpienia. Podkreślają, że prawo Boże nie może ulec zmianie. Celem artykułu jest wykazanie, że żydowski ubój rytualny jest praktyką etyczną i dopuszczalną na mocy prawa pozytywnego w Polsce. Autor zwraca również uwagę, że dyskusja o dopuszczalności takiego uboju opiera się głównie na argumentach ekonomicznych. W tekście omówiono, czym jest szechita, a następnie, w jaki sposób reguły Tory chronią zwierzęta przed cierpieniem. Ukazuje on również aktualny stan prawny dotyczący uboju rytualnego, przekonania Polaków na ten temat, a także społeczną naukę Kościoła katolickiego dotyczącą rzezi religijnej.
Słowa kluczowe
Żydowski ubój rytualny; szechita; prawo Boże; ochrona zwierząt; regulacje rządowe
Bibliografia
Anil, Haluk. „Religious Slaughter: A Current Controversial Animal Welfare Issue”. Animal Frontiers, vol. 2 (3) (2012): 64–67. http://dx.doi.org/10.2527/af.2012-0051.
Banaszak, Bogusław. „Prawo mniejszości wyznaniowych do kultywowania własnej tożsamości kulinarnej”. Gdańskie Studia Prawnicze, T. 31 (2014): 19–26.
Bator, Wiesław. „Święte, przeklęte, pozbawione duszy: o traktowaniu zwierząt w doktrynach i praktykach religii świata”. Ethos, T. 26, nr 2 (102) (2013): Nasi bracia mniejsi: 267–291. Pobrano z: https://czasopisma.kul.pl/index.php/ethos/article/view/5600 (28.12.2022).
Bava Metzia. Talmud. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Bava_Metzia?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Bekhechi, Mimi. „The Hypocrisy of the Religious Slaughter Ban”. Aljazeera, May 7, 2017. https://www.aljazeera.com/opinions/2017/5/7/the-hypocrisy-of-the-religious-slaughter-ban/ (dostęp: 28.12.2022).
Berakhot 5a:3. The William Davidson Talmud (Koren – Steinsaltz). Sefaria. https://www.sefaria.org/Berakhot.5a.3?lang=bi&with=all&lang2=en (dostęp: 28.12.2022).
Bieńkuńska, Anna, Paweł Ciecieląg, Arkadiusz Góralczyk, Grzegorz Gudaszewski, Tomasz Piasecki i ks. Wojciech Sadłoń. Wyznania religijne w Polsce w latach 2015–2018, pod kierunkiem Pawła Ciecieląga. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2019. Pobrano z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5500/5/2/1/wyznania_religijne_w_polsce_2015-2018.pdf (28.12.2022).
Boguszewski, Rafał. Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego. Komunikat z badań nr 147/2018. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2018.
Boguszewski, Rafał. Religijność polskiej wsi. Komunikat z badań nr BS/3/2014. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2014.
Borek, Dominika, et al. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2019, pod redakcją Dominika Rozkruta. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2019. Pobrano z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/1/21/1/maly_rocznik_statystyczny_polski_2019.pdf (28.12.2022).
Brzozowski, Wojciech. „Dopuszczalność uboju rytualnego w Polsce”. Państwo i Prawo, R. 68 (5) (2013): 47–56.
Chrostowski, Waldemar. „Dobroć wobec zwierząt w świetle Biblii”. W Pieśniami dla mnie Twoje przykazania. Księga Pamiątkowa dla Księdza Profesora Janusza Frankowskiego w 50. rocznicę święceń kapłańskich i 75. rocznicę urodzin, pod redakcją Waldemara Chrostowskiego, 95–115. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2003.
Church of the Lukumi Babalu Aye v. City of Hialeah (508 U.S. 520). https://supreme.justia.com/cases/federal/us/508/520/ (dostęp: 28.12.2022).
Ciecieląg, Paweł, i Anna Bieńkuńska, oprac. Życie religijne w Polsce. Wyniki badania spójności społecznej 2018. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2018. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5500/8/1/1/zycie_religijne_w_polsce_wyniki_badania_spojnosci_spolecznej_2018.pdf (28.12.2022).
Cohen, Boaz. „Note on Letter and Spirit in the New Testament”. Harvard Theological Review,vol. 47, no. 3 (1954): 197–203. https://doi.org/10.1017/S0017816000026584.
Cukras-Stelągowska, Joanna. „Wokół debaty nad ubojem rytualnym w Polsce – analiza dyskursów publicznych”. Społeczeństwo i Polityka, nr 4 (45) (2015): 139–156.
Czermak, Grażyna, et al. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2018, pod redakcją Dominika Rozkruta. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2018. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/1/19/1/maly_rocznik_statystyczny_polski_2018.pdf (28.12.2022).
Druk nr 597. Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw. https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=597 (dostęp: 28.12.2022).
Dziadzio, Andrzej. „Zakaz uboju rytualnego jako naruszenie konstytucyjnej zasady wolności religijnej. Kontekst współczesny i historyczny”. Forum Prawnicze, nr 1 (2014): 6–13.
Framer, William R., red. Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Warszawa: Verbinum, 2000.
Franciszek, ojciec święty. Encyklika Laudato si’. W trosce o wspólny dom. Wrocław: Wydawnictwo Tum, 2015.
Gebert, Konstanty. 54 komentarze do Tory. Kraków: Austeria, 2003.
Gordon, Ewa, oprac. 613 przykazań judaizmu oraz Siedem przykazań rabinicznych i Siedem przykazań dla potomków Noacha. Wyd. nowe, popr. i rozsz. Kraków: Austeria, 2013.
Gudaszewski, Grzegorz. Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2015. Pobrano z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf (28.12.2022).
A Guide to Shechita. Shechita UK, 2009. Pobrano z: http://www.shechitauk.org/wp-content/uploads/2016/02/A_Guide_to_Shechita_2009__01.pdf (28.12.2022).
Haluk, Anil M. „Religious Slaughter: A Current Controversial Animal Welfare Issue”. Animal Frontiers, vol. 2 (3)(2012): 64–67. https://doi.org/10.2527/af.2012-0051.
Interpelacja nr 20392 w sprawie skali i zakresu uboju zwierząt bez ogłuszenia w Polsce oraz skali eksportu mięsa pochodzącego z takiego uboju. Odpowiedź Krzysztofa Jurgiela, ministra rolnictwa i rozwoju wsi, z dnia 30.03.2018. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. VIII kadencja. Archiwum. http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/interpelacja.xsp?typ=INT&nr=20392 (dostęp: 28.12.2022).
Jan Paweł II. Centesimus Annus. Wrocław: Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna, 2017.
Jan Paweł II. Orędzie do narodu albańskiego z dnia 25 kwietnia 1993. The Holy See. http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/it/speeches/1993/april/documents/hf_jp-ii_spe_19930425_nazione-albanese.html (dostęp: 28.12.2022).
Jan Paweł II. Orędzie Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II na XXXII Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 1999 roku. The Holy See. https://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/messages/peace/documents/hf_jp-ii_mes_14121998_xxxii-world-day-for-peace.html (dostęp: 28.12.2022).
Janion, Ludmiła. „Wspólnoty mięsa. Konstruowanie tożsamości grupy wokół sporu o ubój rytualny”. Kultura Popularna, nr 4 (42) (2014): 40–49.
Jasiński Karol. „Liturgia trzech głównych świąt żydowskich”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie, nr 19 (2012): 35–49.
Jaworski, Wit, i Adam Komorowski. Judaizm. Wybór tekstów. Redakcja Marian Dziwisz. Kraków: Biblioteka Pisma Literackiego, 1989.
Jelonek, Tomasz. Wprowadzenie do lektury Biblii. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007.
Kaszrut – zasady koszerności. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Poznaniu. http://poznan.jewish.org.pl/index.php/quchnia_wiedziec/Kaszrut-zasady-koszernosci.html (dostęp: 28.12.2022).
Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań: Pallottinum, 1994.
Ketubot. Talmud. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Ketubot?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Komitet ds. Dialogu z Judaizmem KEP ws. żydowskiego uboju rytualnego. Konferencja Episkopatu Polski, 22.10.2020. https://episkopat.pl/komitet-ds-dialogu-z-judaizmem-kep-ws-zydowskiego-uboju-rytualnego/ (dostęp: 28.12.2022).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dziennik Ustaw, nr 78 (1997), poz. 483.
Kopaliński, Władysław. Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2017.
Kosiniak-Kamysz: ograniczenie uboju rytualnego to byłoby „zaoranie” polskiego rolnictwa. Polska Agencja Prasowa, 17.09.2020, 10:12. https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C718646%2Ckosiniak-kamysz-ograniczenie-uboju-rytualnego-byloby-zaoranie-polskiego (dostęp: 16.03.2021).
Kwiatki św. Franciszka z Asyżu. W przekładzie i ze wstępem Leopolda Staffa. Warszawa: Łuk, 1948.
Läpple, Alfred. Od egzegezy do katechezy. 1. Stary Testament. Przełożył Bernard Białecki. Warszawa: Pax, 1985.
Leon-Dufour, Xavier, red. nacz. Słownik teologii biblijnej. Tłumaczenie i opracowanie Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum, 1973.
Lurker, Manfred. Słownik obrazów i symboli biblijnych. Tłumaczenie Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum, 1989.
Michalski, Tadeusz Józef. „Jag Ikkarim – 13 artykułów żydowskiego wyznania wiary”. W Kalendarz żydowski 5741, 1986–1987, pod redakcją Ewy Świderskiej, 85–113. Warszawa: Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego w PRL, 1986.
Mishnah Chullin. Mishnah. Sefaria. https://www.sefaria.org/Mishnah_Chullin?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Mroczek, Robert. „Ubój rytualny w Polsce – wybrane aspekty”. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie – Problemy Rolnictwa Światowego, vol. 17 (1) (2017): 106–115. https://doi.org/10.22630/PRS.2017.17.1.10.
Nizinkiewicz, Jacek. Prymas Polski o uboju rytualnym. Rzeczpospolita, 19.08.2013, 18:59. https://www.rp.pl/artykul/1040137-Prymas-Polski-o-uboju-rytualnym.html (dostęp: 28.12.2022).
Omyła-Rudzka, Małgorzata. Opinie na temat dopuszczalności tzw. uboju rytualnego. Komunikat z badań nr BS/70/2013. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej, 2013.
Oświadczenia w sprawie uboju rytualnego. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Poznaniu. http://poznan.jewish.org.pl/index.php/Aktualnosci/Oswiadczenia-w-sprawie-uboju-rytualnego.html (dostęp: 28.12.2022).
Oświadczenie Prezydium KEP. Konferencja Episkopatu Polski, 25.09.2013. https://episkopat.pl/oswiadczenie-prezydium-kep/ (dostęp: 28.12.2022).
Papież: Wolność religijna najwyższym wyrazem ludzkiej godności. Gość.pl, 20.11.2018, 15:06. https://www.gosc.pl/doc/5175040.Papiez-Wolnosc-religijna-najwyzszym-wyrazem-ludzkiej-godnosci (dostęp: 28.12.2022).
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem. Opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa Świętego Pawła. Częstochowa: Święty Paweł, 2009.
Rabin Schudrich: Bóg zezwala tylko na miłosierne i litościwe metody zabijania Jego stworzeń. eKAI, 21.10.2020, 10:36. https://ekai.pl/rabin-schudrich-bog-zezwala-tylko-na-milosierne-i-litosciwe-metody-zabijania-jego-stworzen/ (dostęp: 28.12.2022).
Ramban on Deuteronomy. Sefaria. https://www.sefaria.org/Ramban_on_Deuteronomy.6.5.1?ven=Sefaria_Community_Translation&vhe=On_Your_Way〈=bi&with=About&lang2=en (dostęp: 28.12.2022).
Rashi on Exodus. Sefaria. https://www.sefaria.org/Rashi_on_Exodus?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Rosen, Stuart D. „Physiological Insights into Shechita”. The Veterinary Record, vol. 154 (2004): 759–765. https://doi.org/10.1136/vr.154.24.759.
Rosenberger, Michael. „Nicht bis zum letzten Blutstropfen… Das Schlachten von Tiere in den monotheistischen Religionen”. Forum Teologiczne, vol. 6 (2005): 41–50.
Rozenman, Gedalja. Zagadnienie uboju rytualnego: odpowiedź Ks. Stanisławowi Trzeciakowi. Białystok: Technograf, 1936.
Rozporządzenia Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 303 z 18.11.2009: 1. Pobrano z: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009R1099&from=PL (28.12.2022).
Rudnicki, Szymon. „Walka z ubojem rytualnym w II Rzeczypospolitej”. Midrasz. Pismo żydowskie, nr 1 (171) (2013): 10–22.
Rudy, Michał, Andrzej Rudy i Paweł Mazur. Ubój rytualny w prawie administracyjnym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2013.
Sadowski, Mirosław. „Religie monoteistyczne o prawie i państwie”. Wrocławskie Studia Erazmiańskie / Studia Erasmiana Wratislaviensia, z. 11 (2011): Religia a prawo i państwo: 13–47.
Sadłoń, Wojciech, Luiza Organek i Karol Kamiński, oprac. Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2020. Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza, 2020. Pobrano z: https://www.iskk.pl/images/stories/Instytut/dokumenty/annuarium-statisticum-ecclesiae-in-polonia-dane-za-rok-2020.pdf (28.12.2022).
Sanhedrin 10a. The William Davidson Edition. Sefaria. https://www.sefaria.org/Sanhedrin.10a?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Sefer Chasidim. Sefaria. https://www.sefaria.org/Sefer_Chasidim?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
The Shulchan Arukh, Orach Chayim. Sefaria. https://www.sefaria.org/Shulchan_Arukh,_Orach_Chayim?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Smykowski, Krzysztof. „Wokół sporu o ubój rytualny. Między prawem do wolności religijnej a prawami zwierząt”. Roczniki Teologiczne, vol. 62 (3) (2015): 127–139. http://dx.doi.org/10.18290/rt.2015.62.3-7.
Sobór Watykański II. „Dignitatis humanae – Deklaracja o wolności religijnej”. W Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, 629–659. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 1968.
Sobór Watykański II. „Nostra aetate – Deklaracja Soboru Watykańskiego II o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich”. W Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst polski, 507–523. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 1968,
Sotah 36b. The William Davidson Talmud (Koren – Steinsaltz). Sefaria. https://www.sefaria.org/Sotah.36b?lang=bi (dostęp: 28.12.2022).
Stanowisko Związku Polskie Mięso w sprawie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw, przedstawionego przez Prawo i Sprawiedliwość, w zakresie wprowadzenia do polskiego prawa jako zasady prawnej zakazu uboju według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne z wyjątkiem zachowania tego prawa dla związków religijnych działających w Polsce. Związek Polskie
Mięso. Warszawa, 14 września 2020. Pobrano z: http://polskie-mieso.pl/wp-content/uploads/2020/09/Zmiana-ustawy-o-ochronie-zwierz%C4%85t-stanowisko-Zwi%C4%85zku-Polskie-Mi%C4%99so.pdf (28.12.2022).
Stasiak, Sławomir. Komentarz teologiczno-pastoralny do Biblii Tysiąclecia. Nowy Testament. Dzieje Apostolskie, List do Rzymian, 1–2 List do Koryntian, List do Galatów. Poznań: Pallottinum, 2014.
Stasiak, Sławomir. „Symbolika krwi a bezkrwawa dieta w Starym i Nowym Testamencie i jej wpływ na styl życia. Aspekty prawne”. Ekonomia – Wroclaw Economic Review, T. 24 (4) (2018): 25–37. https://doi.org/10.19195/2084-4093.24.4.2.
Tietze, Maria, Wanda Krupa i Jarosław S. Kamieniak. „Doświadczenia na zwierzętach i ubój rytualny. Międzyreligijny wymiar Encykliki Laudato si’”. Studia Oecumenica, vol. 15 (2015): 81–96.
Trzeciak, Stanisław. Ubój rytualny (w świetle Biblii i Talmudu). Warszawa: Salezjańska Szkoła Rzemiosł. Dział Grafiki, 1935.
Ustawa z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Dziennik Ustaw, nr 41 (1997), poz. 251.
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt. Dziennik Ustaw, nr 111 (1997), poz. 724.
WJC Welcomes Support of Polish Bishops for Overturning of Religious Slaughter Ban. World Jewish Congress, September 30, 2013. https://www.worldjewishcongress.org/en/news/wjc-welcomes-support-of-polish-bishops-for-overturning-of-religious-slaughter-ban (dostęp: 28.12.2022).
Wniosek Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzecz[y]pospolitej Polskiej z 30 sierpnia 2013 r. [o stwierdzenie niezgodności przepisów Ustawy o ochronie zwierząt z Konstytucją RP (w sprawie K 52/12)]. Trybunał Konstytucyjny. Pobrano z: https://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/dok?dok=F-5497197%2FK_52_13_wns_2013_08_30_ADO.pdf (28.12.2022).
Wojnowski, Jan, red. Religia. Encyklopedia PWN. T. 6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Wróbel, Jerzy. „Zwierzęta i ich prawa”. W Prawa człowieka. W 60. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przesłanie moralne Kościoła, redakcja Krzysztof Jeżyna, Tadeusz, Zadykowicz, 79–103. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 listopada 2012 r. Sygn. akt., U 4/12. Dziennik Ustaw (2012), poz. 1365.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 grudnia 2014 r. Sygn. akt., K 52/13. Dziennik Ustaw (2014), poz. 1794.
Zadykowicz, Tadeusz. „Wolność religijna jako prawo człowieka w kontekście współczesności”. W Prawa człowieka. W 60. rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przesłanie moralne Kościoła, redakcja Krzysztof Jeżyna, Tadeusz Zadykowicz, 141–176. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2010.
Zivotofsky, Ari Z. „Government Regulations of Shechita (Jewish Religious Slaughter) in the Twenty-First Century: Are They Ethical?” Journal of Agricultural and Environmental Ethics, vol. 25 (2012): 747–763. https://doi.org/10.1007/s10806-011-9324-4.
Związek Polskie Mięso: ustawa zakazująca uboju rytualnego – ekonomicznie szkodliwa. Świat-Rolnika.info –oficjalny serwis Instytutu Gospodarki Rolnej, 16.09.2020. https://swiatrolnika.info/informacje/zwiazek-polskie-mieso-uboj-rytualny.html (dostęp: 27.12.2022).
Żebrowski, Rafał. Talmud-Tora. Zapisz jako… Program zapisywania pamiątek życia żydowskiego na ziemiach polskich. https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=16852 (dostęp: 28.12.2022).
Żebrowski, Rafał. Ubój rytualny. Zapisz jako… Program zapisywania pamiątek życia żydowskiego na ziemiach polskich. https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=15450 (dostęp: 28.12.2022).
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-5611-2042
Paweł T. Skoczykłoda – magister nauk prawnych, ze specjalnością w zakresie teorii i filozofii prawa, związany z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Odtwórca i wiceprzewodniczący Koła Naukowego Teorii i Filozofii Prawa Uniwersytetu Śląskiego, aktywnie działający w ramach Ogólnopolskiego Kongresu Teorii i Filozofii Prawa w Katowicach w 2022 roku. Jego zainteresowania oscylują wokół problematyki interpretacji prawa, zwłaszcza intencjonalizmu interpretacyjnego, a także interpretacji świętych ksiąg, związków prawa z religią, prawa wyznaniowego, cmentarnego, grobowego, a także historii prawa i animal studies.
E-mail: pawel.skoczykloda@wp.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
