Przeciw „marazmom antropocenu”. O ratunkowym potencjale postsekularyzmu (na przykładzie twórczości romskiej poetki Papuszy)
Abstrakt
Poczucie beznadziei wobec antropocentrycznego paradygmatu utrudnia dziś myślenie o przyszłości planety i wzmacnia pesymizm i rezygnację. Dotyczy to również ekokrytycznych nauk humanistycznych, które zwracają uwagę na potrzebę świadomościowej transformacji, mogącej ograniczyć zasięg katastrofy klimatycznej. Wymagają one dziś wsparcia w postaci narzędzi zmiany rzeczywistości, które odpowiadałyby społecznym potrzebom całości, sensu, duchowości oraz pozostawały otwarte na inne niż tylko zachodnie modele religijności. Warto ich szukać zwłaszcza w myśleniu postsekularnym, które łączy w sobie rozumowe i intuicyjne rozumienie rzeczywistości.
Słowa kluczowe
postsekularyzm; wiedza indygeniczna; nowy animizm; kultura romska; Papusza
Bibliografia
Abriszewski, Krzysztof. “Teoria Aktora-Sieci Bruno Latoura.” Teksty Drugie, nos. 1–2 (2013): 113–126.
Andersen, Chris. “Critical Indigenous Studies. From Difference to Density.” Cultural Studies Review 5, no. 2 (2009): 80–100.
Baczko, Bronisław. Rousseau. Samotność i wspólnota. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz/terytoria, 2009.
Bauman, Zygmunt. Płynny lęk. Translated by Janusz Margański. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
Bińczyk, Ewa. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Bończuk, Leszek. Papusza, czyli wolność tajemna. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Rolland, 1996.
Braidotti, Rosi. “Affirmation, Pain and Empowerment.” Asian Journal of Women’s Studies, vol. 14, no. 3 (2008): 7–36.
Braidotti, Rosi. “Siła afirmacji. Odpowiedź Lisie Baraitser, Patrickowi Hanafinowi i Clare Hemmings.” Translated by Magdalena Dąbrowska. In Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna, edited by Anna Barcz and Magdalena Dąbrowska, 69–76. Lublin: E-naukowiec, 2014.
Braidotti, Rosi. “Wbrew czasom. Zwrot postsekularny w feminizmie.” Translated by Monika Glosowitz. In Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, edited by Piotr Bogalecki and Alina Mitek-Dziemba, 284–314. Katowice: Wydawnictwo FA-art–Uniwersytet Śląski, 2012.
Chyc, Paweł. “Początek religii? Koncepcja animizmu.” In Człowiek, Społeczeństwo, Wiara. Studia interdyscyplinarne, edited by Bartłomiej Stawiarski and Sylwia Rodak, 114–128. Wrocław: Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008.
Chyc, Paweł. “Wyobraźnia fantazmatyczna a animizm w Amazonii. O ograniczeniach w stosowaniu pojęcia fantazmat w badaniach antropologicznych.” Sensus Historiae, vol. 21, no. 4 (2015): 53–72.
Domańska, Ewa. “Humanistyka ekologiczna.” Teksty Drugie, nos. 1–2 (2013): 13–32.
Domańska, Ewa. Nekros: Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2017.
Engelking, Anna. “‘Poleszuk’ nieoswojony. Wokół funkcji chłopskości w konstruowaniu polskości.” Teksty Drugie, no. 6 (2017): 68–94.
Engelking, Barbara. Jest taki piękny, słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011.
Ficowski, Jerzy. “Papusza – rediviva.” Współczesność, no. 7 (1971): 6.
Habermas, Jürgen. Wierzyć i wiedzieć. Translated by Małgorzata Łukasiewicz. Znak, vol. 9, no. 568 (September 2002): 8–21.
Habermas, Jürgen. Między naturalizmem a religią. Translated by Marcin Pańków. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Hall, Matthew. Plants as Persons. A Philosophical Botany. New York: State University of New York Press, 2011.
Harvey, Graham. Animism: Respecting the Living World. London: Hurst & Co, 2005.
Heidegger, Martin. “The Thing.” In Poetry, Language, Thought. Translated by Alfred Hofstadter. New York: Harper & Row, 1971.
Ilnicki, Rafał. Bóg cyborgów. Technika i transcendencja. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2011.
Ingold, Tim. “Culture on the Ground. The Word Perceived Through the Feet.” Journal of Material Culture, vol. 9, no. 3 (November 2004): 315–340.
Ingold, Tim. “Earth, Sky, Weather.” Journal of the Royal Anthropological Institute, vol. 13 (2007): 19–38.
Ingold, Tim. “Kultura i postrzeganie środowiska.” Translated by Grzegorz Pożarlik. In Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, edited by Marian Kempy and Ewa Nowicka, 73–86. Warszawa: PWN, 2003.
Kandziora, Jerzy. Poeta w labiryncie historii. Studia o pisarskich rolach Jerzego Ficowskiego. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki, 2017.
Kaufmann, Michael. “Locating the Postsecular.” Religion and Literature, vol. 41, no. 3 (Autumn 2009): 91–98.
Kepel, Gilles. Zemsta Boga. Translated by Agnieszka Adamczak. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2010.
Klekot, Ewa. “Linia biegnąca do przodu” (afterword). In Tim Ingold, Splatać otwarty świat. Kraków: Instytut Architektury, 2018.
Kurzweil, Ray. Nadchodzi osobliwość. Kiedy człowiek przekroczy granice biologii. Translated by Eliza Chodkowska and Anna Nowosielska. Warszawa: Kurhaus Publishing, 2017.
Lahelma, Antti. “Sexy Beasts: Animistic Ontology, Sexuality and Hunter-Gatherer Rock Art in Northern Fennoscandia.” Time and Mind. The Journal of Archeology, Consciousness and Culture, vol. 12, no. 3 (2019): 221–238.
Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.
Machowska, Magdalena. Bronisława Wajs – Papusza. Między biografią a legendą. Kraków: Zakład Wydawniczy “Nomos,” 2011.
Massumi, Brian. The Politics of Everyday Fear. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1993.
McClure, John A. Półwiary. Literatura postsekularna w czasach Pynchona i Morrison. Translated by Tomasz Umerle. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Mendizabal, Isabel. “Reconstructing the Indian Origin and Dispersal of the European Roma: A Maternal Genetic Perspective.” PloS One, vol. 10, no. 1 (2011). Accessed July 29, 2020. https://antropologia-fizyczna.pl/statystyki-krajow-regionow-populacji/europa/cyganie-antropometria-i-genetyka.
Minsky, Marvin. The Emotion Machine. New York: Simon & Schuster, 2007.
Minsky, Marvin. The Society of Mind. New York: Simon & Schuster, 1986.
Mitek-Dziemba, Alina. “Krytyczne otwarcie świeckości. Postsekularyzm jako formuła komparatystyczna.” In Drzewo poznania. Postsekularyzm w przekładach i komentarzach, edited by Piotr Bogalecki and Alina Mitek-Dziemba, 266–283. Katowice: Wydawnictwo FA-art–Uniwersytet Śląski, 2012.
Mitek-Dziemba, Alina. “Postsekularyzm jako sposób reanimacji lektury postkolonialnej? O granicach i paradoksach secular criticism.” ER(R)GO 37, no. 2 (2018): 119–132.
Moravec, Hans. Robot. Mere Machine to Transcendent Mind. New York: Oxford University Press, Inc., 1999.
More, Max. “Transhumanism. Towards Futurist Philosophy.” Wayback Machine Internet Archive. Accessed December 20, 2020. http://web.archive.org/web/20130806172107/http:/www.maxmore.com:80/transhum.htm.
Morris, Brian. Animals and Ancestors: An Ethnography. Oxford: Oxford and New York: Berg, 2000.
Oreskes, Naomi, and Erik M. Conway. Merchants of Doubt. How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming. New York: Bloomsbury Publishing Press, 2010.
Papusza. Lesie, ojcze mój. Translated by Jerzy Ficowski. Warszawa: Wydawnictwo Nisza, 2015.
Pierotti, Raymond, and Daniel Wildcat. “Traditional Ecological Knowledge.” Ecological Applications, vol. 10, no. 5 (October 2000): 1333–1340.
Pobojewska, Aldona. “Nowa biologia Jakoba von Uexkülla.” Przegląd Filozoficzno-Literacki 31, nos. 2–3 (2001): 37–62.
Puczydłowski, Miłosz. “Filozofia Jürgena Habermansa wobec zwrotu postsekularnego.”Kwartalnik Filozoficzny, vol. XLIV, issue 1 (2016): 155–169.
Rogińska, Maria. “Sacrum ponowoczesne. Nauka i nowa duchowość w poszukiwaniu całości.” Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica 156, vol. 1 (June 2014): 51–68.
Shepherd, Deborah J. “Bear, Elk, and Fish Symbolism in Finnish Contexts.” In The Symbolic Role of Animals in Archeology, edited by Kathleen Ryan and Pam J. Crabtree, 27–37. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1995.
Siikala, Anna-Leena. “Singing of Incantations in Nordic Tradition.” Scripta Instituti Donneriani Aboensis, no. 13 (1990): 191–205.
Simon, Bart. “Introduction. Toward a Critique of Posthuman Futures,” Cultural Critique, no. 9 (Winter 2003): 1–9.
Sowa, Jan. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas, 2011.
Speth, James Gustave. The Bridge at the Edge of the World. Capitalism, the Environment, and Crossing from Crisis to Sustainability. New Haven, London: Yale University Press, 2009.
Szott, Mirosława. “Pieśni Papuszy w perspektywie geo- i etnopoetyki.” Konteksty Kultury, vol. 13, no. 4 (2016): 469–486.
Świerk, Kacper. “Perspektywizm, miłość i cykady. Uczucia, transformacje i etos w opowieści Jerinti z folkloru Indian Matsigenka.” Indigena 3, no. 1 (2013): 26–51.
Taylor, Charles. Źródła podmiotowości. Narodziny nowoczesnej tożsamości. Translated by Marcin Gruszczyński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
Tokarska-Bakir, Joanna. “Ganz Andere? Żyd jako czarownica i czarownica jako Żyd w polskich i obcych źródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań. ”Res Publica Nova, no. 8 (2001): 3–31.
Tsing, Anna Lowenhaupt. The Mushroom at the End of the World. On the Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2015.
Ubertowska, Aleksandra. “Pisanie puszczy. Ekonomie dyskursu ekokrytycznego i postkolonialnego. ”Teksty Drugie, no. 6 (2017): 193–208.
Viveiros de Castro, Eduardo. “Cosmological Deixis and Amerindian Perspectivism. ”The Journal of the Royal Anthropological Institute, vol. 4, no. 3 (1998): 469–488.
Viveiros de Castro, Eduardo. “Pojęcie gatunku w historii i antropologii.” Translated by Monika Świda. Teksty Drugie, no. 5 (2014): 159–167.
Watson, Annette, and Orville H. Huntington. “They’re He r e – I Can Feel Them: The Epistemic Spaces of Indigenous and Western Knowledges.” Social and Cultural Geography, vol. 9, no. 3 (May 2008): 257–281.
Willerslev, Rane. Soul Hunters. Hunting, Animism and Personhood among the Siberian Yukaghirs. Berkeley: University of California Press, 2007.
Willox, Ashlee Cunsolo. “Climate Change as the Work of Mourning,” Ethic and Environment, vol. 17, no. 12 (Fall 2012): 137–164.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
