Współczesna psychologia jest bez wątpienia podzielona na liczne subdyscypliny, orientacje i szkoły. Taka sytuacja generuje pilną potrzebę dialogu pomiędzy przedstawicielami różnych koncepcji uprawiania psychologii jako nauki oraz praktyki społecznej. Przede wszystkim należy jednak podkreślić, że istnieje bardzo istotny wspólny obszar dla takiego dialogu i wzajemnego zrozumienia. Mianowicie, jest nim przestrzeganie zasad metodologicznych oraz poszanowanie norm etycznych. W tym tomie „Chowanny” kilku czołowych polskich psychologów, zainspirowanych dyskusjami prowadzonymi podczas XXXIV Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, który odbył się we wrześniu 2011 roku w Katowicach, prezentuje własne poglądy i opinie na temat głównych wyzwań stojących przed współczesną psychologią oraz najlepszych form ich podejmowania.

Celem niniejszego artykułu jest rozważenie różnych aspektów trzech typów psychologii, które wpływają na życie współczesnego społeczeństwa. Pierwszy z nich to psychologia praktyczna, drugi — psychologia zdroworozsądkowa, a trzeci — psychologia akademicka. Centralnym pytaniem, na które poszukuje się odpowiedzi, jest użyteczność każdego z tych typów psychologii. W rzeczywistości stwierdzono, że relacje między trzema rodzajami psychologii są złożone i że te wzajemne powiązania nie prowadzą do konstruktywnych rezultatów. Innymi słowy, wydaje się, że chroniczny i ostry podział między psychologią akademicką a praktyczną jest konsekwencją interakcji między tymi trzema typami psychologii. W rezultacie to właśnie psychologia zdroworozsądkowa zdaje się eliminować pozostałe dwa typy psychologii z dyskursu społecznego i naukowego.

Główna teza artykułu dotyczy opisu poznawczej zmiany w naszej kulturze, która jest kształtowana przez współczesne media elektroniczne. Tendencja ta musi być umiejscowiona w szerokim kontekście historycznych przemian wywołanych przez pojawienie się mowy i pisma jako nowych technologii wynalezionych przez ludzki umysł. W artykule zaproponowano nową taksonomię zmian poznawczych oraz komponentów kompetencji umysłowych.

Celem artykułu jest przedstawienie założeń i twierdzeń Teorii Ja Dialogowego, a także najważniejszych wyników badań uzyskanych w ramach realizowanego w Polsce grantu. Ja dialogowe definiowane jest jako „dynamiczna wielość wypowiedzianych pozycji w krajobrazie umysłu, splecionego z umysłami innych ludzi”. Teoria ta inspiruje badania w ujęciu korelacyjnym, eksperymentalnym oraz fenomenologicznym. W artykule podsumowano główne wyniki badań i zaprezentowano nowe tezy na ich podstawie. Adaptacyjne funkcje ja dialogowego odnoszą się do obecności różnych pozycji Ja oraz ich elastycznej organizacji umożliwiającej dialog pomiędzy nimi, jak również do obecności metapozycji. Wewnętrzna aktywność dialogowa znajduje zastosowanie w psychoterapii i poradnictwie.

Artykuł analizuje związek między cechami temperamentalnymi a nasileniem objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD), a także zmianę kierunku wpływu obu zmiennych w zależności od czasu, jaki upłynął od urazu. Badania podłużne przeprowadzono wśród około 700 uczestników wypadków drogowych: pierwsza ocena miała miejsce w ciągu 24 miesięcy od wypadku, a druga — 12 miesięcy później. Analiza efektów opóźnionych wykazała, że w podgrupie badanej wcześniej po wypadku (N = 362; po 1—6 miesiącach) można zidentyfikować kluczową rolę cech temperamentalnych, co wskazuje na „wrażliwość temperamentalną” na PTSD. W podgrupie badanej później (N = 337; po 12—24 miesiącach) zidentyfikowano odwrotny efekt — wpływ objawów PTSD na cechy temperamentalne, co wskazuje na proces „komplikacji”, czyli zmian temperamentalnych wywołanych PTSD. Podkreślono znaczenie przedstawionych wyników dla analizy psychologicznych konsekwencji traumy oraz ich implikacje dla rozumienia „trwałej zmiany osobowości po doświadczeniu katastroficznym” jako kategorii diagnostycznej w ICD‑10.

Zainteresowanie psychologów funkcjami węchowymi człowieka wydaje się marginalne. Wielu psychologów uważa, że węch jest zmysłem drugorzędnym. Nowe dane pokazują jednak, że pogląd ten jest nieuzasadniony. Artykuł rozpoczyna się od informacji na temat wpływu zapachów na funkcjonowanie człowieka, w tym na emocje. Następnie omówiona zostaje pamięć węchowa w odniesieniu do ogólnej wiedzy psychologicznej o pamięci. Przedstawione są również dane dotyczące efektu Prousta (zdolności zapachów do wywoływania wspomnień autobiograficznych). Omawiana jest rola zapachów w marketingu, wskazując na kontrowersje między naukowcami a praktykami. Artykuł kończy się prezentacją danych potwierdzających znaczenie diagnozy funkcji węchowych w różnych chorobach somatycznych i psychiatrycznych.

Głównym celem artykułu jest przegląd badań ukazujących podwójną naturę pieniądza: instrumentalną i symboliczną. Przedstawione zostały wyniki zarówno z antropologii kulturowej, jak i psychologii społecznej oraz ekonomicznej. Wskazują one, że pieniądz nie jest w pełni zamienny – ludzie używają go w zależności od jego źródła. Inne eksperymenty pokazują, że pieniądz reguluje zachowania społeczne i pomaga ludziom radzić sobie z lękami egzystencjalnymi. Jedno z badań wskazuje, że pieniądz wpływa na zachowania społeczne nie tylko dorosłych, ale także dzieci, które nie posiadają jeszcze wiedzy o jego podstawowych funkcjach ekonomicznych.

Punktem wyjścia do badań przedstawionych w artykule jest niska aktywność społeczna i polityczna Polaków, zdiagnozowana w wielu różnych projektach badawczych. Proponowany przez autorkę psychologiczny wyjaśnienie tego zjawiska opiera się na negatywnym postrzeganiu współczesnego świata społecznego i politycznego, które zniechęca ludzi do angażowania się w działania na rzecz dobra wspólnego. Źródłem takiej negatywnej percepcji mogą być postawy rodzicielskie oraz ogólna atmosfera panująca w rodzinie. Celem dwóch autorskich badań — pierwszego przeprowadzonego wśród studentów (N = 197), a drugiego wśród reprezentatywnej grupy dorosłych Polaków (N = 850) — było sprawdzenie związku pomiędzy postawami matek i ojców (diagnozowanymi za pomocą kwestionariusza postaw rodzicielskich) oraz ogólną atmosferą rodzinną (mierzoną autorską skalą) a takimi negatywnymi przekonaniami o świecie jak darwinizm społeczny, materializm, życie jako gra o sumie zerowej oraz postrzeganie innych ludzi jako zagrożenia.

Artykuł przedstawia problem władzy w bliskich związkach oraz jej znaczenie dla podejmowania różnych taktyk wpływu na partnera w małżeństwie. Zidentyfikowano dwa typy władzy w małżeństwie: władzę opartą na atrakcyjności fizycznej oraz władzę opartą na zasobach finansowych. Zaprezentowano wyniki badania przeprowadzonego metodą kwestionariuszową w grupie 92 małżeństw w wieku od 22 do 82 lat. Wyniki pokazały, że władza mężów oparta na zasobach finansowych dodatnio koreluje ze skłonnością do stosowania przymusu oraz taktyki cichego traktowania, natomiast fakt, że żony pozostają pod władzą finansową swoich mężów, ujemnie koreluje z podejmowaniem taktyki przymusu. Władza żon oparta na atrakcyjności fizycznej dodatnio koreluje z preferowaniem taktyki przymusu, natomiast w przypadku mężów koreluje dodatnio z preferowaniem taktyki cichego traktowania i ujemnie z preferowaniem taktyki racjonalnej argumentacji.

W obliczu szybko zmieniających się technologii w zglobalizowanym świecie oraz rosnącej ekspansji Azji, nasza cywilizacja postindustrialna, by przetrwać, musi dokonać zwrotu w stronę kreatywności, empatii i zdolności człowieka do adaptacji, by sprostać wyzwaniom nowej konsumpcji opartej na wartościach i ich wprowadzaniu do gospodarki. Aby organizacje mogły się rozwijać i prosperować, muszą ustąpić miejsca wynalazczości, empatii i poszukiwaniu sensu. Oznacza to, że wiedza psychologiczna i umiejętności są kluczowe w procesie tworzenia, transferu i adaptacji innowacji (Polska, cechująca się niskim poziomem innowacyjności, powinna to wziąć pod uwagę). Psychologia, a w szczególności psychologia organizacji i innowacji, oferuje modele i praktyczne sugestie, które mogą usprawnić procesy innowacyjne. Niemniej jednak, jak wskazują wyniki badań, w procesie innowacji wciąż istnieją bariery psychologiczne, które powinny zostać przełamane przez psychologów wykorzystujących swoje kompetencje i wiedzę teoretyczną w praktyce organizacyjnej.

Artykuł przedstawia historię rozwoju kształcenia podyplomowego psychologów klinicznych. Wymieniono najbardziej wpływowych psychologów oraz omówiono ich wkład w rozwój psychologii klinicznej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia podyplomowego psychologów klinicznych jako specjalistów w tej dziedzinie.