Miasta (nie)doskonałe. Utopia i dystopia w wybranych reprezentacjach nowoczesnej przestrzeni miejskiej
Abstrakt
For an abstract in English, scroll down.
Marcin Mazurek
Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych
Wydział Filologiczny
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Miasta (nie)doskonałe
Utopia i dystopia w wybranych reprezentacjach nowoczesnej przestrzeni miejskiej
Abstrakt: Punkt wyjścia artykułu stanowi założenie o ścisłym związku pomiędzy procesem konstruowania przestrzeni miejskiej a kształtowaniem tożsamości jej mieszkańców. W kontekście architektury późno-nowoczesnej związek ten otwiera dyskursywną przestrzeń dla podbudowanych ideologicznie i nierzadko utopijnych wizji związanych z modernistycznym pragnieniem stworzenia nowego podmiotu wyzwolonego z historycznych zaszłości i społeczno-hierarchicznych uwikłań. Poddane bliższej analizie architektoniczne projekty o utopijnym podłożu – również te obecne w reprezentacjach i literackich i artystycznych – ujawniają jednak swoje totalizujące aspiracje zacierając tym samym granicę pomiędzy utopią a dystopią. Artykuł ilustruje tę ostatnią poprzez analizę historycznych przykładów literackich oraz wybranych postulatów architektury modernistycznej zawartych w Karcie Ateńskiej i w praktyce reprezentowanych wielkomiejskimi projektami budowlanymi jaki stanowi katowickie Osiedle Tysiąclecia, którego omówienie zostaje dokonane w szerszym kontekście współczesnych zmian kulturowych odzwierciedlonych w koncepcji kapitalizmu kognitywnego. W końcowej części artykułu analizie poddane zostaje także zjawisko wirtualizacji przestrzeni miejskiej oraz jej translokacja do sfery wirtualnej, która – podążając tropem myśli zarówno wybranych teoretyków postmodernizmu jaki i badaczy kultury wirtualnej - stanowi nowy model zindywidualizowanej miejskiej egzystencji.
Słowa kluczowe: architektura, blok, utopia, dystopia, miasto idealne, literatura, rewolucja przemysłowa, epoka wiktoriańska, spektakl, symulakrum, kapitalizm kognitywny, miasto wirtualne, tożsamość
(Im)Perfect Cities. Utopia and Dystopia in Selected Representations of Modern Urban Space
Abstract: The article’s departure point is an assumption of a close relationship between the construction of urban space and the projected identity of its inhabitants. Within the context of late-modern architecture this relationship opens up a discursive space for ideologically-motivated and often utopian visions inspired by the modernist desire to produce a new subject liberated from the socio-historical bias and hierarchical entanglements. Yet upon closer analysis utopian architectural projects – including those represented by literature and the arts – reveal their totalizing aspirations thus blurring the boundary between utopia and dystopia. In the article, the latter is illustrated through a historical analysis of selected literary texts and by particular postulates of modernist architecture included in the Athens Charter and in practical terms represented by large-scale urban housing projects, such as Katowice’s Millennial Housing Estate whose critical evaluation takes place against the background of broader cultural operations reflected in the concept of cognitive capitalism. The last part of the paper is devoted to the phenomenon of virtualization of urban space and its translocation to the virtual sphere, which – following both postmodern critics and virtual culture theorists – becomes a new model of individualized urban existence.
Keywords: architecture, appartment block, utopia, dystopia, ideal city, literature, industrial revolution, Victorian era, spectacle, simulacrum, cognitive capitalism, virtual city, identity
Słowa kluczowe
architektura; blok; utopia; dystopia; miasto idealne; literatura; rewolucja przemysłowa; epoka wiktoriańska; spektakl; symulakrum; kapitalizm kognitywny; miasto wirtualne; tożsamość
Bibliografia
Ballard, J. G. 2007. Królestwo nadchodzi. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Ballard, J. G. Kingdom Come. 2007. London: Harper Perennial.
Baudrillard, Jean. 1988. The Ecstasy of Communication. New York: Semiotext(e).
Boutang, Y. Moulier. 2011. Cognitive Capitalism. Cambridge: Polity Press.
Carey, John. 1999. The Faber Book of Utopias. London: Faber and Faber.
Coleman, Nathaniel. 2005. Utopias and Architecture. Oxon: Routledge.
Debord, Guy. 1995. Society of the Spectacle. New York: Zone Books.
Debord, Guy. 2006. Społeczeństwo spektaklu oraz rozważania o społeczeństwie spektaklu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Graham, Wade. 2016. Miasta wyśnione. Kraków: Karakter.
Jencks, Charles. 1998. The Language of Post-Modern Architecture. W The Icon Critical Dictionary of Postmodern Thought. Cambridge: Icon Books.
Le Corbusier. 2012. Le Poeme De L'Angle Droit. Berlin: Hatje Cantz.
Le Corbusier. 1973. The Athens Charter. New York: Grossman.
Mitchell, William J. 1996. City of Bits. Space, Place, and the Infobahn. Cambridge, Mass.: The MIT Press.
Morus, Tomasz. 1993. Utopia. Lublin: Daimonion.
Szahaj, Andrzej. 2014. "Kapitalizm kognitywny jako ideologia." ETYKA 48.
Virilio, Paul. 2005. Negative Horizon. An Essay in Dromoscopy. London: Continuum.
Webber, Melvin M. 1993. The Urban Place and the Nonplace Urban Realm. W Terminal Identity. The Virtual Subject in Postmodern Science Fiction, 112. Durham: Duke University Press.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Filologiczny Instytut Kultur i Literatur Anglojęzycznych Polska
Marcin Mazurek – doktor, adiunkt w Zakładzie Teorii Kultury i Literatury Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych UŚ. Jego zainteresowania badawcze obejmują kulturę postmodernistyczną, dyskursy apokalipsy oraz utopii i dystopii w literaturze i filmie, a także wybrane zagadnienia krytyki post-marksistowskiej. Jest autorem książki A Sense of Apocalypse (Peter Lang, 2014) oraz współredaktorem kilku tomów zbiorowych. W 2015 roku zorganizował interdyscyplinarną konferencję Cars in/of Culture w Wielkiej Brytanii.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
