Jak być ze świata? Zwrot geologiczny i polonistyka/humanistyka terenowa w szkole
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony zagadnieniu humanistyki terenowej oraz możliwościom jej zastosowania w edukacji szkolnej. Autorka, nawiązując do badań prowadzonych przez Monikę Bakke, przekonuje o konieczności ponownego odczytania kanonu lektur nie tylko w kontekście humanistyki zaangażowanej, korzystając z metodologii ekokrytycznej, ale przede wszystkim odnosząc znane tytuły szkolnych lektur do zwrotu geologicznego. Taka praktyka umożliwiłaby włączenie w interpretacje tekstów literackich refleksji geologicznej, dzięki której lekcje języka polskiego otworzyłyby się na nowego, do tej pory słabo obecnego
w szkolnej polonistyce aktanta fabuł: skały i ziemię. Zaproponowane przez autorkę artykułu odczytania cyklu o Muminkach, Kordiana Juliusza Słowackiego, Doliny Issy Czesława Miłosza oraz wskazówki interpretacyjne dotyczące innych utworów pokazują, w jaki sposób refleksja geologiczna może „odczarować” tekst, bez ryzyka utraty jego literackości. Celem propozycji lektury wybranych tekstów literackich z perspektywy zwrotu geologicznego jest umożliwienie podważenia antropocentrycznych pewników oraz wypracowania nowych sposobów percepcji. Ponadto taki sposób lektury prowadziłby do odsłonięcia ideologicznych źródeł nawarstwionych oraz znaturalizowanych zasad i konwencji obowiązujących w literaturze, rzadko w szkole poddawanych krytycznemu oglądowi.
Słowa kluczowe
humanistyka terenowa; zwrot geologiczny; szkolna edukacja; kanon lektur
Bibliografia
Bakke M., 2020, Gdy stawka jest większa niż życie. Sztuka wobec mineralno-biologicznych wspólnot, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1, s. 165−185.
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Bizan M., Hertz P., 1972, Glosy do „Kordiana”, w: J. Słowacki, Kordian; M. Bizan, P. Hertz, Glosy do „Kordiana”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 111–366.
Borowski M., Sugiera M., 2020, Pożytki z kontr[f]aktualności, w: Performanse pamięci w literaturach i sztukach, red. M. Borowski i in., Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 263−283.
Dartnell L., 2018, Początki. Opowieść o tym, jak Ziemia nas stworzyła, przeł. J. Dzierzgowski, Wydawnictwo ZYSK i S-KA, Poznań.
Domańska E., 2012, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Domańska E., 2014, Historia ratownicza, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 5, s. 12−26.
Domańska E., 2017a, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Domańska E., 2017b, Sprawiedliwość epistemiczna w humanistyce zaangażowanej, w: Nowa Humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Wydawnictwo IBL, Warszawa, s. 51−70.
Domańska E., 2022, Wiedza historyczna jako wiedza antycypacyjna, w: Humanistyka prewencyjna, red. Resilience Academic Team (RAT), Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Poznańskie Centrum Dziedzictwa, Warszawa–Poznań, s. 25−39.
Godawa J., 2021, Zielona inkluzja, czyli o relacji człowieka z przyrodą, outdoor education i leśnej bajce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Haraway D., 2012, Manifest gatunków stowarzyszonych, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 241−260.
Kronenberg A., 2014, Geopoetyka. Związki literatury i środowiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Lear J., 2013, Nadzieja radykalna. Etyka w obliczu spustoszenia kulturowego, przeł. M. Rychter, wstęp P. Nowak, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa.
Lelonek D., 2021, Wasteplants Atlas / Atlas śmiecioroślin, Galeria Miejska Arsenał, Poznań.
Louv R., 2014, Ostatnie dziecko lasu. Jak uchronić nasze dzieci przed zespołem deficytu natury, Wydawnictwo Relacja, Warszawa.
Maciejewska I., 1987, Wstęp, w: S. Żeromski, Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. XVIII−XXXI.
Mirzoeff N., 2016, Jak zobaczyć świat, przeł. Ł. Zaremba, Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Kraków–Warszawa.
Morton T., 2018, Lepkość, przeł. A. Barcz, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 2, s. 284−295.
Nycz R., 2017, Nowa humanistyka w Polsce: kilka bardzo subiektywnych obserwacji, koniektur, refutacji, w: Nowa Humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, red. P. Czapliński i in., Wydawnictwo IBL, Warszawa, s. 23−48.
Pawlicka U., 2017, Humanistyka: pracownia, centrum czy laboratorium?, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1, s. 314–333.
Półtorak A., 2022, Światotwórstwo w podczerwieni. Obrazowanie technologiczne i poetyka uniezwyklenia w filmie Geological Evidences Matthew C. Wilsona, „Czas Kultury”, nr 4 (215), s. 165−193.
Rogowska-Stangret M., 2021, Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej, wstęp M. Środa, ilustr. M. Skrzeczkowska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Rybicka E., 2019, Geopoetyka – miejsce wspólne geografii i literatury, w: Miejsce i przestrzeń. Edukacja geograficzna w ujęciu humanistycznym, red. J. Angiel, E. Szkurłat, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań−Warszawa, s. 51−63.
Sadoń-Osowiecka T., 2019, Dydaktyczne możliwości humanistycznych ujęć geograficznych, w: Miejsce i przestrzeń. Edukacja geograficzna w ujęciu humanistycznym, red. J. Angiel, E. Szkurłat, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań−Warszawa, s. 23−31.
Sławek T., Genius loci. Człowiek, miejsce, przestrzeń, https://www.youtube.com/watch?v=B9cTnRYHbHU [dostęp: 01.12.2022].
Sugiera M., 2019, Natura instant. Spekulatywne rajskie ogrody, w: Niespodziewane alianse. Sztuki performatywne jutra, red. M. Borowski, M. Chaberski, M. Sugiera, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 357−389.
Szkłowski W., 2006, Sztuka jako chwyt, przeł. R. Łużny, w: Teoria literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Wydawnictwo Znak, Kraków, s. 95−111.
Śliwerski B., Paluch M., 2021, Uwolnić szkołę od systemu klasowo-lekcyjnego, Wydawnictwo Impuls, Kraków.
Tabaszewska J., 2022, Humanistyka służebna. Negocjowanie pola i budowanie autonomii w dobie kryzysu, Wydawnictwo IBL, Warszawa.
Tokarczuk O., 2009, Prowadź swój pług przez kości umarłych, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Tomczok M., 2022, Humanistyka węglowa w kręgu energii kontrindustrialnych, „Porównania”, nr 1 (31), s. 21−37.
Tomczok P., 2018, Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wojnowski K., 2016, Pożyteczne katastrofy, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Wójcik-Dudek M., 2020, Inne możliwości. „Uziemianie” romantycznego pejzażu, w: Wiek XIX na lekcjach języka polskiego. Literatura − język − kultura – historia, red. B. Gala-Milczarek, A. Raszewska-Klimas, Instytut Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Karpińskiego, Siedlce, s. 293−312.
Żeromski S., 1987, Ludzie bezdomni, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9032-8875
MAŁGORZATA WÓJCIK-DUDEK – dr hab., prof. UŚ, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Zainteresowania badawcze: literatura dla dzieci i młodzieży oraz dydaktyka literatury. Autorka książek (Prze)Trwać w okolicach mitu. Funkcje mityzacji w poezji Tadeusza Nowaka (Katowice 2007), W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży (Katowice 2016), Po lekcjach (Katowice 2021) oraz wielu artykułów naukowych; współredaktorka publikacji z zakresu literatury dla niedorosłych. Redaktor naczelna elektronicznego czasopisma „Paidia i Literatura” poświęconego literaturze adresowanej do dzieci i młodzieży.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
