Prescriptum. Sym-fonie „prującej się materii”
Abstrakt
Artykuł stanowi refleksję nad koniecznością zmiany współczesnych opowieści, o co od dawna dopominają się naukowcy zajmujący się narracjami antropocenu. Autorka, odwołując się m.in. do prac Donny Haraway, Anny Tsing, Ewy Bińczyk, Ewy Domańskiej czy Małgorzaty Sugiery, wyraża przekonanie, że taka zmiana jest nie tylko potrzebna, ale i możliwa. Według śląskiej badaczki laboratorium nowego języka i opowieści alternatywnych wobec tradycyjnych narracji powinno być jednak wzbogacone praktykami nowych odczytań tych tekstów, które dziś zaliczane są już do rejestrów kanonicznych. Za kluczową dla lektury przełamującej marazm antropocenu autorka niniejszego opracowania uznaje metodologię krytycznej (Domańska) oraz aktywnej nadziei (Macy, Johnstone), pozwalającej nam w bliskości z Ziemią i w sojuszach z jej ekosystemami usytuować się na nowo.
Słowa kluczowe
antropocen; inwolucja; metodologia aktywnej nadziei; humanistyka zaangażowana
Bibliografia
Literatura
Bińczyk E., 2018, Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Desilvey C., 2023, Ruderalne dziedzictwo, przeł. A. Ostolski, w: Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia metody, teorie i perspektywy, red. M. Stobiecka, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 209−223.
Farrier D., 2021, Za milion lat od dzisiaj. O śladach, jakie zostawimy, przeł. A. Gomola, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Gander F., 2023, Podwojone życie, przeł. J. Fiedorczuk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Haraway D., 2021, Nie uciekajmy przed kłopotami. Antropocen – kapitałocen – chthulucen, przeł. K. Hoffmann, W. Szwebs, w: Antropocen czy kapitałocen. Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. J.M. Moore, przeł. K. Hoffmann, P. Szaj, W. Szwebs, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji, Poznań, s. 49−94.
Haraway D., 2023, Jestem listotą. Donna J. Haraway w rozmowie z Thyrzą Nichols Goodeve, przeł. A. Derra, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji, Toruń.
Kapuściński R., 2006, Ten Inny, Znak, Kraków.
Lebda M., 2021, Z prowincji Anhui, w: M. Lebda, Mer de Glace, Warstwy, Wrocław, s. 19.
Macy J., Johnstone Ch., 2022, Aktywna nadzieja. Jak spojrzeć prawdzie w oczy i w kreatywny sposób sprostać katastrofie, w której uczestniczymy, przeł. A. Gierlińskie, J. Wis-Bielewicz, P. Reczulskie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Mazur A.,1998, Jeszcze o kamieniu w „Lalce” Bolesława Prusa, w: Jubileuszowe „żniwo u Prusa”. Materiały z międzynarodowej sesji prusowskiej w 1997 roku, red. Z. Przybyła, Księgarnia Akademicka, Częstochowa, s. 129−136.
Napiórkowski M., 2022, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Piechota D., 2018, Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
Pratt M.L., 2011, Imperialne spojrzenie. Pisarstwo podróżnicze a transkulturacja, przeł. E.E. Nowakowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Prus B., 1959, Lalka, t. 1–2, wstęp H. Markiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Prus B., 1996, Pleśń świata, w: Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żabski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Prus B., 2015, Emancypantki, t. 1−2, red. T. Sobieraj, w: B. Prus, Pisma wszystkie, red. B.K. Obsulewicz, Episteme – Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Warszawa–Lublin.
Rogowska-Stangret M., 2021, Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej, wstęp M. Środa, il. M. Skrzeczewska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Sheldrake M., 2023, Strzępki życia. O tym, jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, przeł. U. Gardner, Wydawnictwo Insignis, Kraków.
Sterling C., 2023, Dziedzictwo jako krytyczna metoda antropocenu, przeł. A. Ostolski, w: Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia metody, teorie i perspektywy, red. M. Stobiecka, Warszawa, s. 177−208.
Sugiera M., 2019, Natura instant. Spekulatywne rajskie ogrody, w: Niespodziewane alianse. Sztuki performatywne jutra, red. M. Borowski, M. Chaberski, M. Sugiera, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 358−389.
Sugiera M., 2023, Wprowadzenie, w: Hakowanie antropocenu. Nowe koncepcje wspólnot więcej-niż-ludzkich w ekologicznych fabulacjach spekulatywnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 7−31.
Szczygieł M., 2022, Fakty muszą zatańczyć, Dowody na Istnienie, Warszawa.
Tsing A., 2018, Krnąbrne krawędzie: grzyby jako gatunki towarzyszące, przeł. M. Rogowska-Stangret, w: Feministyczne nowe materializmy: usytuowane kartografie, red. O. Cielemęcka, M. Rogowska-Stangret, przeł. O. Cielemęcka, A. Łagodzka, M. Rogowska-Stangret, K. Rychter, E-naukowiec, Lublin, s. 71−87.
Weisman A., 2008, Świat bez nas, przeł. J. Mrzigod, Centrum Kształcenia Akademickiego, Gliwice.
Netografia
Domańska E., Sztuka prefiguratywna jako realistyczna utopia – wykład, https://www.youtube.com/watch?v=hZJ6GAAfOS8 [dostęp: 1.10.1023].
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9032-8875
MAŁGORZATA WÓJCIK-DUDEK – dr hab., prof. UŚ, Instytut Literaturoznawstwa, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska. Zainteresowania badawcze: literatura dla dzieci i młodzieży oraz dydaktyka literatury. Autorka książek: (Prze)Trwać w okolicach mitu. Funkcje mityzacji w poezji Tadeusza Nowaka (Katowice 2007), W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży (Katowice 2016), Po lekcjach (Katowice 2021) oraz wielu artykułów naukowych; współredaktorka publikacji z zakresu literatury dla niedorosłych. Redaktor naczelna elektronicznego czasopisma „Paidia i Literatura” poświęconego literaturze adresowanej do dzieci i młodzieży.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
