Nauczanie literatury podlega zmianom nie tylko w zakresie metod dydaktycznych i zestawu tekstów kanonicznych, lecz także staje się częścią rozwoju technologii komunikacyjnych. Autor artykułu zastanawia się nad tym, w jaki sposób zmienia się status lektury szkolnej oraz w jakich sytuacjach nauczyciel korzysta z takich środków, jak np. multimedialne konteksty historyczne, komentarze tekstowe, muzyczne i ikonograficzne, ścieżki dźwiękowe, pliki wideo dostępne online, słowniki, encyklopedie itp.
Autor stawia pytanie, czy owe „edukacyjne maszyny” wspomagające przebieg lekcji rzeczywiście pozwalają nauczycielowi i uczniom zyskać dodatkowy czas na dyskusję i refleksję. Czy jednak nie jest tak, że ekspansji mediów w dydaktyce towarzyszy wstyd i poczucie winy instytucji edukacji literackiej, że nie nadąża za nowoczesnością — podczas gdy sama literatura jawi się dziś jako medium archaiczne, staroświecka maszyna znaczeń, stary model przekazu?

Autorka artykułu ukazuje konsekwencje przeniesienia różnych metodologii literaturoznawczych — zwłaszcza strukturalizmu, poststrukturalnej hermeneutyki, intertekstualności oraz podejścia pragmatycznego do tekstu — na grunt dydaktyki szkolnej.
Zakładając, że szkoła nie jest miejscem sporów metodologicznych, podkreśla jednak konieczność istnienia świadomości metodologicznej nauczyciela. Na przykładzie Lechonia — tekstu Stanisława Balińskiego — pokazuje interpretacyjne konsekwencje wynikające z zastosowania różnych podstaw metodologicznych.
Świadomość metodologiczna nauczyciela umożliwia właściwe przygotowanie uczniów do egzaminu maturalnego. Podstawą wszelkich wniosków interpretacyjnych powinna być analityczna lektura tekstu literackiego.

Autorka artykułu Bajka — lektura powracająca zwraca uwagę na możliwości wykorzystania bajki oraz kontekstu bajkowego na trzech poziomach nauczania. Propozycje lektury tej samej bajki w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole średniej ukazują uniwersalność interpretowanych tekstów.
Jak się okazuje, znajomość kontekstu bajkowego stanowi niezbędny element towarzyszący lekturze literatury współczesnej w szkole ponadpodstawowej.

Praca zwraca uwagę na obecność literatury pogranicza w edukacji polonistycznej w szkołach średnich, analizując wybrane podręczniki. Szczególnie podkreślono celowość integrowania tego zagadnienia z edukacją regionalną.
Następnie, poprzez interpretację fragmentu epopei Na wysokiej połoninie Stanisława Vincenza, zaprezentowano idee związane z nurtem pogranicznym oraz wskazano możliwości realizacji różnych celów dydaktycznych.

Artykuł, czerpiąc inspiracje metodologiczne z tzw. poetyki doświadczenia, przedstawia efekty lektury różnych tekstów kultury. Autorka opisuje trzy obrazy Wilhelma Sasnala oraz kilkuminutowy film jego autorstwa zaprezentowany w warszawskiej Zachęcie.
Wskazuje na możliwe konteksty interpretacyjne, takie jak baśnie Andersena, ilustracje Andrzeja Strumiłły, film Orsona Wellesa, obrazy portretowe Sasnala i inne.
Zawarte w artykule analizy i interpretacje mogą być z powodzeniem wykorzystane podczas lekcji języka polskiego.

Na początku autorka omawia rolę i typy aktywności w edukacji szkolnej oraz w komunikacji literackiej dzieci przedszkolnych i szkolnych. Następnie wskazuje na wielowymiarowe znaczenie zabawy w poetyzowanie, która pobudza i ćwiczy wyobraźnię, uwrażliwia estetycznie oraz wywołuje ekspresję twórczą. Tym samym wpływa na rozwój intelektualny i emocjonalny młodego człowieka.
Dziecko, z racji wrodzonych skłonności do fantazjowania, jawi się jako swego rodzaju „urodzony poeta” — co podkreślali wybitni twórcy, m.in. Julian Tuwim czy Jerzy Ficowski.
Teoretyczne rozważania autorka wspiera konkretnymi przykładami. Prezentuje i omawia próbki poetyckie dzieci i młodzieży, m.in. efekty pracy z „półwierszem” Wisławy Szymborskiej Muzeum oraz utwory szóstoklasistów inspirowane wierszem Zbigniewa Herberta Pudełko zwane wyobraźnią.
W ten sposób autorka potwierdza początkowe tezy artykułu dotyczące wychowawczej roli zabawy w poetyzowanie z dziećmi i młodzieżą.

Autor przedstawia argumenty przemawiające za wprowadzeniem reformy polskiej ortografii, która powinna polegać przede wszystkim na ujednoliceniu części zasad oraz usunięciu niespójności i błędów. Wśród argumentów przywołuje wnioski wynikające z analizy historii pisowni.
Niekorzystne regulacje ortograficzne stanowią poważny problem dla ich użytkowników. Przyjrzenie się zasadom ortograficznym ustalanym w różnych okresach pozwala wyodrębnić te reguły, które wymagają korekty, udoskonalenia oraz dostosowania do współczesnego języka polskiego — m.in. w kontekście rozwijającej się komunikacji elektronicznej.
Artykuł kończy się propozycjami zmian niektórych zasad pisowni wraz z ich uzasadnieniem.

Artykuł odnosi się do uwarunkowań kompetencji językowej uczniów. Określa wpływ kompetencji przestrzennej (rozumianej jako zespół umiejętności z zakresu wyobraźni i orientacji przestrzennej) na zdolności w zakresie rozumienia czytanego tekstu.
Tekst składa się z dwóch części. W pierwszej zarysowano problematykę kształtowania kompetencji przestrzennej oraz jej wpływu na kompetencje językowe, takie jak ortografia i leksyka. Druga część prezentuje wyniki badań dotyczących wpływu różnych typów zadań wykonywanych przez uczniów szkoły podstawowej (zadania krótkiej odpowiedzi, dopasowywania, eseje itp.).
Badania wykazują istotny wpływ wyobraźni oraz orientacji przestrzennej na umiejętność rozumienia tekstu czytanego – na przykładzie uczniów klasy szóstej szkoły podstawowej.

Działania twórcze na lekcjach języka polskiego są powszechnie stosowane w nauczaniu zintegrowanym. W późniejszych etapach edukacji pojawiają się jednak coraz rzadziej. Aby rozwijać kompetencje komunikacyjne uczniów również na dalszych etapach kształcenia, należy kontynuować stosowanie działań twórczych.
Sztuki plastyczne, muzyka, działania parateatralne sprzyjają lepszemu odbiorowi tekstów literackich oraz odkrywaniu ich złożonych sensów i przesłań. Pogłębiony i osobiście przeżyty odbiór utworu literackiego w takiej komunikacji umożliwia uczniowi jego twórcze rozwinięcie poprzez własną realizację w procesie kreacyjnym.
Uczeń, tworząc np. pracę plastyczną lub własny tekst literacki inspirowany lekturą, chętnie opowiada o nim podczas lekcji. Niemal nieświadomie rozwija przy tym swoje kompetencje komunikacyjne, kształtuje umiejętności humanistyczne i doskonali język.
Działania twórcze pozwalają na naukę kompetencji komunikacyjnych w niemal nieformalnych, naturalnych kontekstach, sprzyjających rzeczywistej wymianie informacji i emocji.

Badania nad komunikacją dydaktyczną dowodzą, że choć rejestr pytań kwalifikacyjnych jest liczny i zróżnicowany, nie stymuluje on w wystarczającym stopniu procesu edukacyjnego.
Artykuł — w dwóch wymiarach: teoretycznym i praktycznym (na podstawie badań autorki) — przedstawia wybrane obszary edukacji polonistycznej, w których kategorie pytania i dyskursu wzajemnie się przenikają. Organizacja procesu dydaktycznego w kontekście dyskursu pytającego nawiązuje do koncepcji współczesnej edukacji polonistycznej, postulującej pobudzanie aktywności twórczej ucznia oraz jego bezpośredni udział w lekcji.
Autorka koncentruje się na następujących zagadnieniach:
1) Zwraca uwagę na uwarunkowania dyskursu pytającego oraz jego powiązania z antropocentryczną orientacją dydaktyki.
2) Przedstawia główne założenia sztuki zadawania pytań.
3) Podkreśla znaczenie umiejętności aktywnego słuchania, z uwzględnieniem jej aspektów zarówno w edukacji językowej, jak i społeczno-kulturowej.
4) Omawia klasyfikację pytań według aktu myślenia oraz przedstawia zasady ich konstruowania i wykorzystywania w praktyce polonistycznej (ćwiczenia z formułowania pytań zgodnie z aktem myślenia).

Artykuł analizuje zakres wiedzy dotyczącej jednostek frazeologicznych, pojęć z zakresu frazeologii oraz typów ćwiczeń frazeologicznych, a także zakres frazeologizmów uwzględnianych w podręcznikach do języka polskiego kilku serii wydawniczych.
Ćwiczenia proponowane przez autorów podręczników zostały porównane z rzeczywistymi potrzebami uczniów oraz trudnościami językowymi, ustalonymi na podstawie badań nad frazeologią uczniowską (obejmujących m.in. rozumienie pojęć i terminologii, znajomość znaczeń frazeologizmów oraz ich użycie w komunikacji).
Sformułowano uwagi i implikacje dydaktyczne, dotyczące m.in.:
– poszerzenia repertuaru ćwiczeń,
– dostosowania zadań do rozwoju kompetencji komunikacyjnych,
– uwrażliwienia uczniów na poprawne użycie frazeologizmów,
– a także zwrócenia uwagi na obraz świata utrwalony w frazeologii.

W artykule, w analizie materiału badawczego, autorka odwołuje się do metodologii kognitywnej oraz koncepcji językowego obrazu świata. Na podstawie przykładów autentycznych i twórczych tekstów dziecięcych dotyczących pór roku ukazuje sposób konceptualizacji czasu związanego z cyklem rocznym.
Zwraca uwagę na zależności między ową konceptualizacją a potocznymi ujęciami czasu jako drogi, jego wydłużaniem lub skracaniem w zależności od punktu obserwacji oraz stosowaniem prostych środków językowych, które przyspieszają upływ czasu w kontekście oczekiwanych wydarzeń.

Artykuł wpisuje się w nurt badań nad opisem językowego i kulturowego obrazu świata utrwalonego w polskiej tradycji ludowej — w hymnach i pieśniach regionalnych. Punktem wyjścia dla autorki jest założenie, że język służy nie tylko komunikacji, lecz stanowi również narzędzie interpretacji świata z perspektywy przeciętnego użytkownika języka.
Na podstawie analizy 145 hymnów górniczych zebranych przez Adolfa Dygacza autorka rekonstruuje językowy obraz górnika utrwalony w ludowych tekstach. Hymny górnicze stanowią odzwierciedlenie rzeczywistego życia społecznego i duchowego górników i bez wątpienia mają dużą wartość poznawczą.
Zawierają one często bardzo konkretne informacje na temat samych górników, ich życia rodzinnego, przeżyć, pasji, marzeń oraz religijności. Utrwalają ważne fakty związane z regionem, przebiegiem wydobycia węgla, wyrażają kult pracy, dokumentują wiele nazw narzędzi i czynności zawodowych. Język analizowanych utworów odzwierciedla charakterystyczne cechy wspólnoty górniczej — zarówno materialnej, jak i społecznej oraz duchowej. Artykuł wpisuje się w nurt badań nad opisem językowego i kulturowego obrazu świata utrwalonego w polskiej tradycji ludowej — w hymnach i pieśniach regionalnych. Punktem wyjścia dla autorki jest założenie, że język służy nie tylko komunikacji, lecz stanowi również narzędzie interpretacji świata z perspektywy przeciętnego użytkownika języka.

Artykuł stanowi przyczynek do badań nad językowym obrazem młodego mężczyzny w kontekście zasad dobrego wychowania. Materiał pochodzi z rubryki Ada to nie wypada, zamieszczanej w nieistniejącym już czasopiśmie młodzieżowym Filipinka w latach 1979–1980. Zgromadzone teksty ukazują niejednorodny, niespójny obraz chłopca.
W ujęciu ogólnym nieco odmienny wizerunek młodego mężczyzny wyłania się z wypowiedzi dziewcząt, samego chłopca oraz dorosłego — redaktorki rubryki, która odpowiadała na listy i komentowała opisywane zachowania. Dwie główne cechy przeciwstawne — nadmierna wrażliwość lub „gruba skóra” — podsumowują kształtujący się obraz młodego mężczyzny z przełomu lat 70. i 80. XX wieku.
Tęsknota za rycerskością, którą przejawia redaktorka, zderza się z rzeczywistością społeczną, gdzie idea ta stopniowo ustępuje miejsca partnerskim relacjom. Kulturalny stereotyp opiekuna czy pewnego siebie dominatora zostaje powoli, ale systematycznie wypierany przez postawę „równorzędnego kolegi”, posiadającego te same prawa i obowiązki co rówieśniczka.
Te przemiany społeczno-kulturowe znajdują swoje odbicie w zmieniającym się językowym stereotypie.

Krzyżyk D. Synonimia pojęć prawdziwościowych — teoria i nauczanie. Katowice 2008.

Słownik ortograficzny PWN z wymową/ Oprac. Aleksandra Kuabiak‑Sokół. Warszawa 2008; Edward Polański: Zasady pisowni i interpunkcji. Warszawa 2008 [recenzja]

Anna Kołodziej, Bernadeta Niesporek-Szamburska: O pracach domowych z języka polskiego prawie wszystko. Część 1: Tworzyć teksty. Kielce 2008 [recenzja]