Zwierzęta w rosyjskich i polskich paremiach oraz frazeologizmach charakteryzujących rozum i głupotę
Abstrakt
Obiektem badawczym w niniejszym artykule są rosyjskie i polskie jednostki paremiologiczne i frazeologiczne (przeważnie ludowe) związane z charakterystyką ludzkiego rozumu i głupoty, w strukturze których występują zoonimy odnoszące się do niektórych ptaków i ssaków. Analiza materiału rosyjskiego pozwala zauważyć wysoką frekwencję nazw zwierząt odnoszących się do ptaków, szczególnie do kur i gęsi, które w ludowo-mitologicznym odzwierciedleniu otrzymują szereg negatywnych cech, stając się symbolami głupoty i umysłowego ograniczenia. Z kolei w polskim materiale paremiologiczno-frazeologicznym podobną symbolikę częściej niż w języku rosyjskim przybierają przedstawiciele niektórych ssaków.
Słowa kluczowe
rozum; głupota; frazeologizm; paremia; zoonim
Bibliografia
Bernshtam, Tat’yana. “Ornitomorfnaya simvolika u vostochnykh slavyan.” In Sovetskaya etnografiya, no. 1 (1982): 82–100 [Бернштам, Татьяна. “Орнитоморфная символика у восточных славян.” Советская этнография, № 1 (1982): 82–100].
Bernshtam, Tat’yana. “Ptich’ya simvolika v traditsionnoy russkoy kul’turevostochnykh slavyan.” http://folk.spbu.ru/Reader/bernshtam1.php?rubr=Reader-articles#_as1. Accessed 9 Sep. 2019 [Бернштам, Татьяна. “Птичья символика в традиционной русской культуре восточных славян.” http://folk.spbu.ru/Reader/bernshtam1.php?rubr=Reader-articles#_as1. Дата обращения: 9 сентября 2019].
Bol’shoy frazeologicheskiy slovar’ russkogo yazyka. Edited by Veronika Nikolayevna Teliya. Moskva: Ast-Press Kniga, 2006 [Большой фразеологический словарь русского языка. Ред. Вероника Николаевна Телия. Москва: Аст-Пресс Книга, 2006].
Burenkova, Cvetlana Vasil’yevna. “Zoomorfnyye obrazy russkoy i nemetskoy frazeologii.” In Vestnik Chelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta, no. 30 (2008): 29–39 [Буренкова, Cветлана Васильевна. “Зооморфные образы русской и немецкой фразеологии.” Вестник Челябинского государственного университета, № 30 (2008): 29–39].
Czapiga, Artur. “Zoomorfizmy-obrashcheniya v khudozhestvennom tekste (na materiale romana M. Sholokhova ‘Tikhiy Don’ i yego perevoda na pol’skiy yazyk).” In Rusistika i sovremennost’. Materialy VII mezhdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii 17–18 sentyabrya 2004. Vol. I: Lingvokul’turologiya i mezhkul’turnaya kommunikatsiya. Edited by Irina Pavlovna Lysakova. 397–402. Sankt-Peterburg: RGPU, 2005 [Чапига, Артур. “Зооморфизмы-обращения в художественном тексте (на материале романа М. Шолохова ‘Тихий Дон’ и его перевода на польский язык).” Русистика и современность. Материалы VII международной научнопрактической конференции 17–18 сентября 2004. Т. I: Лингвокультурология и межкультурная коммуникация. Ред. Ирина Павловна Лысакова. 397–402. Санкт-Петербург: РГПУ, 2005].
Dal’ Vladimir. Poslovitsy russkogo naroda. Moskva: EKSMO-Press, 2000 [Даль, Владимир. Пословицы русского народа. Москва: ЭКСМО-Пресс, 2000].
Dworakowska, Edyta. “Świat zwierząt w wierszach Jana Twardowskiego i ich rosyjskich przekładach.” In Acta Polono-Ruthenica, no. XX (2015): 169–179.
Filip, Grażyna. “Konotacje i symbolika ptaków drapieżnych w księdze cytatów z polskiej literatury pięknej od XIV do XX wieku.” In Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego 79 («Seria Filologiczna. Dydaktyka 8»), no. 79 (2013): 135–146.
Fursova, Yelena Federovna. “Ornitomorfnaya simvolika v traditsionnoy kul’ture krest’yan Priob’ya, Baraby, Kulundy i Altaya kontsa XIX – nachala ХХ veka.” In Arkheologiya, etnografiyai antropologiya Yevrazii, no. 2 (26) (2006): 126–136 [Фурсова, Елена Федеровна. “Орнитоморфная символика в традиционной культуре крестьян Приобья, Барабы, Кулунды и Алтая конца XIX – начала ХХ века.” Археология, этнография и антропология Евразии, № 2 (26) (2006): 126–136].
Gura, Aleksandr. Simvolika zhivotnykh vslavyanskoy narodnoy traditsii. Moskva: Izdatel’stvo Indrik, 1997 [Гура, Александр. Символика животных в славянской народной традиции. Москва: Издательство Индрик, 1997].
Kolesov, Vladimir Viktorovich, Dar’ya Vladimirovna Kolesova, and Aleksandr Anatol’yevich Kharitonov. Slovar’ russkoy mental’nosti. V dvukh tomakh. Vol. II. Sankt-Peterburg: Zlatoust, 2014 [Колесов, Владимир Викторович, Дарья Владимировна Колесова, Александр Анатольевич Харитонов. Словарь русской ментальности. В двух томах. Т. II. Санкт-Петербург: Златоуст, 2014].
Koncewicz-Dziduch, Ewa. “Ptaki w polskiej i chorwackiej frazeologii.” In Životinje u frazeološkom ruhu. Edited by Ivana Vidović Bolt. Zagreb: Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu FF-press, 2014, http://animalisticki-frazemi.eu/images/frazemi/zbornik_radova/Wtorkowska.pdf. Accessed 11 Sep. 2019.
Kopaliński, Władysław. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Z almanachem. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1998.
Masłowscy Danuta, and Włodzimierz. Wielka księga przysłów polskich. Warszawa: Klub Dla Ciebie, 2008.
Mokiyenko, Valeriy Mikhaylovich. “Animalisticheskaya frazeologiya v russkoy narodnoy rechi.” Animalisticheskaya frazeologiya v slavyanskikh yazykakh. Lingvisticheskiye i lingvokul’turologicheskiye aspekty. Edited by Harry Walter, and Valeriy
Mikhaylovich Mokiyenko. 15–30. Grayfsval’d–Sankt-Peterburg: Izdatel’stvo Lema, 2019 [Мокиенко, Валерий Михайлович. “Анималистическая фразеология в русской народной речи.” Анималистическая фразеология в славянских языках. Лингвистические и лингвокультурологические аспекты. Ред. Харри Вальтер, Валерий Михайлович Мокиенко. 15–30. Грайфсвальд–Санкт-Петербург: Издательство Лема, 2019].
Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. “Antropocentryzm leksyki zwierzęcej.” In Semantyczna struktura słowa i wypowiedzi. Edited by Renata Grzegorczykowa, and Zofia Zaron. 71–77. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1997.
Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. “Motywacja związków frazeologicznych zawierających wyrazy pies i kot.” In Etnolingwistyka, no. 4 (1995): 21–31.
Mosiołek-Kłosińska, Katarzyna. “Stereotypy psa zawarte w języku polskim.” In Poradnik Językowy, no. 4 (1992): 301–304.
Nowa księga przysłów polskich. Edited by Julian Krzyżanowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969–1978.
Piasecka, Agata. “Antropotsentricheskaya napravlennost’ frazeologizmov s animalisticheskim komponentom v pol’skom i russkom yazykovom prostranstve.” In Dialog yazykov i kul’tur: Rossiya–Pol’sha. Edited by Vera Sergeyevna Kartavenko. 155–163. Smolensk: Madzhenta, 2015 [Пиасецка, Агата. “Антропоцентрическая направленность фразеологизмов с анималистическим компонентом в польском и русском языковом пространстве.” Диалог языков и культур: Pоссия–Польша. Ред. Вера Сергеевна Kартавенко. 155–163. Cмоленск: Маджента, 2015].
Piasecka, Agata. “Potencjał semantyczno-pragmatyczny leksemów bydło i skot w języku polskim i rosyjskim.” In Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica, vol. IX: Aktualne problemy semantyki i pragmatyki (2013): 69–78.
Piasecka, Agata. “Świat zwierząt jako inspiracja dla rozwoju leksyki i frazeologii.” In Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica, vol. V: Język – kultura – historia (2009): 135–141.
Piasecka, Agata. “Wizerunek świni w języku polskim i rosyjskim (na podstawie materiału leksykograficznego).” In Rozprawy Komisji Językoznawczej ŁTN, vol. LIX (2013): 211–225.
Popova, Katazhina. “Ptitsite v balgarskata i polskata frazeologia.” In Nauchni trudove na Rusenskia universitet, no. 54, seria 6.3 (2015): 34–39 [Попова, Катажина. “Птиците в българската и полската фразеология.” Научни трудове на Русенския университет, № 54, серия 6.3 (2015): 34–39].
Przybyła, Wiesław. “Kulturowa semantyka motywu zwierząt.” In Teksty Drugie, no. 3 (2011): 238–252.
Rak, Maciej. “Chelovek v pol’skoy animalisticheskoy frazeologii. Aksiolingvisticheskiy aspekt.” In Animalisticheskaya frazeologiya v slavyanskikh yazykakh. Lingvisticheskiye i lingvokul’turologicheskiye aspekty. Edited by Harry Walter, and Valeriy Mikhaylovich Mokiyenko. 155–163. Grayfsval’d–Sankt-Peterburg: Izdatel’stvo Lema, 2019 [Рак, Мацей. “Человек в польской анималистической фразеологии. Аксиолингвистический аспект.” Анималистическая фразеология в славянских языках. Лингвистические и лингвокультурологические аспекты. Ред. Харри Вальтер, Валерий Михайлович Мокиенко. 155–163. Грайфсвальд–Санкт-Петербург: Издательство Лема, 2019].
Rak, Maciej. Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza. Kraków: Wydawnictwo “scriptum,” 2007.
Stypuła, Ryszard. Słownik przysłów i powiedzeń. Rosyjsko-polski. Polsko-rosyjski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003.
Voznesenskaya, Mariya Markovna. “‘Ptichiy dvor’ v russkoy frazeologii. Chast’ 1.” In Russkaya rech’, no. 5 (2012): 116–122 [Вознесенская, Мария Марковна. “‘Птичий двор’ в русской фразеологии. Часть 1.” Русская речь, № 5 (2012): 116–122].
Weiss, Daniel. “Kleine Einführung in die russische Zoolinguistik.” In Slavistische Linguistik 1997. Referate des XXIII. Konstanzer Slavistischen Arbeitstreffens in Tübingen. 273–324. Edited by Tilman Berger, and Jochen Raecke. München: O. Sagner, 1998.
Wielki słownik wyrazów obcych. Edited by Mirosław Bańko. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Wtorkowska, Maria. “Językowy obraz świni i jej rodziny przez pryzmat frazeologii w języku polskim i słoweńskim.” In Životinje u frazeološkom ruhu. Edited by Ivana Vidović Bolt. Zagreb: Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu FF-press, 2014, http://animalisticki-frazemi.eu/images/frazemi/zbornik_radova/Wtorkowska.pdf. Accessed 11 Sep. 2019.
Zimin, Valentin Il’ich. Slovar’-tezaurusrusskikh poslovits, pogovorok i metkikh vyrazheniy. Moskva: Ast-Press Kniga, 2012 [Зимин, Валентин Ильич. Словарь-тезаурус русских пословиц, поговорок и метких выражений. Москва: Аст-Пресс Книга, 2012].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
