Szczur w badaniach psychologii społecznej i w naukach kognitywnych. Bestia sacer czy istota motywowana moralnie?
Abstrakt
Szczury towarzyszą ludzkim siedliskom od tysiącleci. Ta skomplikowana współegzystencja doprowadziła do wykształcenia w naszym kręgu kulturowym narracji wykluczających współcześnie te stworzenia z kręgu moralnej troski człowieka. Sytuacja egzystencjalna gatunków Rattus nosi znamiona paradoksu. Współcześnie wolno żyjące szczury należą do zwierząt powszechnie pogardzanych i poddawanych najintensywniejszej eksterminacji. Równocześnie, z racji swojej społecznej natury i analogicznej do Homo sapiens struktury neuronalnej, służą za modele badań nad własnościami psychicznymi człowieka. Kumulacja odkryć dotyczących zdolności poznawczych wielu gatunków pozaludzkich ożywiła dyskusje etyczną wokół dobrostanu, a nawet praw „wyższych” zwierząt. Jednakże szczury pozostają poza jej głównym nurtem. Tymczasem z badań nad gryzoniami wyłania się obraz sprzeczny z potocznymi wyobrażeniami o nich. W artykule zaprezentowany zostanie obraz społecznego statusu szczurów, wypływający z badań nad percepcją grup społecznych w wymiarach ciepła/kompetencji według Modelu Treści Stereotypu Susan Fiske. Następnie przedstawiona zostanie koncepcja podmiotu działającego w oparciu o motywację moralną (moral subiect) Marka Rowlandsa. Na tak utworzonym tle zostanie przeprowadzony przegląd najnowszych ustaleń nauk kognitywnych odnośnie własności tego gatunku. Artykuł ma na celu uwydatnienie sprzeczności stereotypowego postrzegania szczura z empirycznymi badaniami oraz wskazanie podstawowych etycznych konsekwencji zaistniałej sytuacji.
Słowa kluczowe
animal ethics; rat; bestia sacer; cognitive science; Mark Rowlands
Bibliografia
Abbott, Alison. „Artificial Intelligence Decodes the Facial Expressions of Mice”. Nature. April 2, 2020. https://doi.org/10.1038/d41586-020-01002-7.
Agamben, Giorgio. Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. Translated by Daniel Heller-Roazen. Stanford: Stanford University Press, 1998.
Ainslie, George, i R.J. Herrnstein. „Preference Reversal and Delayed Reinforcement”. Animal Learning & Behavior, vol. 9 (4) (1981): 476–482. https://doi.org/10.3758/BF03209777.
Akam, Thomas, Ines Rodrigues-Vaz, Ivo Marcelo, Xiangyu Zhang, Michael Pereira, Rodrigo Freire Oliveira, Peter Dayan i Rui M. Costa. „The Anterior Cingulate Cortex Predicts Future States to Mediate Model-based Action Selection”. Neuron, vol. 109 (1) (2021): 149–163. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2020.10.013.
Alemi-Neissi, Alireza, Federica Bianca Rosselli i Davide Zoccolan. „Multifeatural Shape Processing in Rats Engaged in Invariant Visual Object Recognition”. The Journal of Neuroscience: The Official Journal of the Society for Neuroscience, vol. 33 (14) (2013): 5939–5956. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.3629-12.2013.
Allen, Colin. „Animal Concepts Revisited: The Use of Self-Monitoring as an Empirical Approach”. Erkenntnis, vol. 51 (1999): 537–544. https://doi.org/10.1023/A:1005545425672.
Allen, Colin. „Associative Learning”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews i Jacob Beck, 401–408. London–New York: Routledge, 2018.
Anderson, David J., i Ralph Adolphs. „A Framework for Studying Emotions across Species”. Cell, vol. 157 (1) (2014): 187–200. https://doi.org/10.1016/j.cell.2014.03.003.
Andrews, Kristin. The Animal Mind: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition. Abingdon: Routledge-Taylor & Francis Group, 2015.
Andrews, Kristin. How to Study Animal Minds. The Philosophy of Biology. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
Andrews, Kristin, i Susana Monsó. „Why Don’t Rats Get the Same Ethical Protections as Primates?”. Aeon. March 2, 2020. https://aeon.co/essays/why-dont-rats-get-the-same-ethical-protections-as-primates (dostęp: 27.10.2020).
Andrews, Kristin, i Jacob Beck, eds. The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. London–New York: Routledge, 2018.
Araujo, Ana Paula de Castro, Jalles Dantas de Lucenaa, Davi Carvalho Drieskens, Lívia Rodrigues Neves, Karen Cristina Pugliane, Hindiael Aeraf Belchior, Rochele Castelo-Branco i Flávio Freitas Barbosa. „Rats Recognize Spatial and Temporal Attributes in a New Object Recognition Memory Task with Multiple Trials”. Journal of Neuroscience Methods, vol. 348 (2021): 108936. https://doi.org/10.1016/j.jneumeth.2020.108936.
Atsak, Piray, Marie Orre, Petra Bakker, Leonardo Cerliani, Benno Roozendaal, Valeria Gazzola, Marta Moita i Christian Keysers. „Experience Modulates Vicarious Freezing in Rats: A Model for Empathy”. PLoS ONE, vol. 6 (7) (2011): e21855. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0021855.
Balter, Michael. „Animal Cognition. ‘Killjoys’ Challenge Claims of Clever Animals”. Science, vol. 335 (6072) (2012): 1036–1037. https://doi.org/10.1126/science.335.6072.1036.
Barrett, Lisa Feldman. „The Theory of Constructed Emotion: An Active Inference Account of Interoception and Categorization”. Social Cognitive and Affective Neuroscience, vol. 12 (1) (2017): 1–23. https://doi.org/10.1093/scan/nsw154.
Barrett, Lisa Feldman, Kristen A. Lindquist, Eliza Bliss-Moreau, Seth Duncan, Maria Gendron, Jennifer Mize i Lauren Brennan. „Of Mice and Men: Natural Kinds of Emotions in the Mammalian Brain? A Response to Panksepp and Izard”. Perspectives on Psychological Science, vol. 2 (3) (2007): 297–311. https://doi.org/10.1111%2Fj.1745-6916.2007.00046.x.
Bechtel, William. „Investigating Neural Representations: The Tale of Place Cells”. Synthese, vol. 193 (5) (2016): 1287–1321. https://doi.org/10.1007/s11229-014-0480-8.
Bekoff, Marc, i Jessica Pierce. Dzika sprawiedliwość. Moralne życie zwierząt. Tłumaczenie Sebastian Szymański. Kraków: Copernicus Center Press, 2018.
Ben-Ami Bartal, Inbal, Jean Decety i Peggy Mason. „Helping a Cagemate in Need: Empathy and Pro-Social Behavior in Rats”. Science, vol. 334 (6061) (2011): 1427–1430. https://doi.org/10.1126%2Fscience.1210789.
Ben-Ami Bartal, Inbal, David A. Rodgers, Maria Sol Bernardez Sarria, Jean Decety i Peggy Mason. „Pro-social Behavior in Rats is Modulated by Social Experience”. Edited by Russ Fernald. eLife, vol. 3 (2014): e01385. https://doi.org/10.7554/eLife.01385.
Ben-Ami Bartal, Inbal, Haozhe Shan, Nora M.R. Molasky, Teresa M. Murray, Jasper Z. Williams, Jean Decety i Peggy Mason. „Anxiolytic Treatment Impairs Helping Behavior in Rats”. Frontiers in Psychology, vol. 7 (2016): 850– 857. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00850.
Beran, Michael. Self-Control in Animals and People. London: Academic Press, 2018.
Beran, Michael J. „The Comparative Science of ‘Self-Control’: What Are We Talking About?” Frontiers in Psychology, vol. 6 (2015). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.00051.
Berridge, Kent, i Piotr Winkielman. „What Is an Unconscious Emotion? (The Case for Unconscious ‘Liking’)”. Cognition & Emotion, vol. 17 (2) (2003): 181–211. https://doi.org/10.1080/02699930302289.
Bielecka, Krystyna. Błądzę, więc myślę. Co to jest błędna reprezentacja? Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2018.
Bielecka, Krystyna. „Błędne reprezentacje a pojęcie funkcji w teleosemantyce. Analiza koncepcji Dretskego i Millikan”. Filozofia Nauki, T. 22, nr 1 (2014): 105–120.
Blaisdell, Aaron P. „Mental Imagery in Animals: Learning, Memory, and Decision-Making in the Face of Missing Information”. Learning & Behavior, vol. 47 (3) (2019) 193–216. https://doi.org/10.3758/s13420-019-00386-5.
Blaisdell, Aaron P., Kosuke Sawa, Kenneth J. Leising i Michael R. Waldmann. „Causal Reasoning in Rats”. Science, vol. 311 (5763) (2006): 1020–1022. https://doi.org/10.1126/science.1121872.
Blaisdell, Aaron P., i Michael R. Waldmann. „Rational Rats: Causal Inference and Representation”. W The Oxford Handbook of Comparative Cognition. Edited by Thomas R. Zentall, Edward A. Wasserman, 75–198. New York: Oxford University Press, 2012.
Bliss-Moreau, Eliza. „Constructing Nonhuman Animal Emotion”. Current Opinion in Psychology, Emotion, vol. 17 (2017): 184–188. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2017.07.011.
Bloom, Paul. Przeciw empatii. Argumenty za racjonalnym współczuciem. Tłumaczenie z języka angielskiego Marek Chojnacki. Kielce: Charaktery, 2017.
Boesch, Christophe, Camille Bolé, Nadin Eckhardt i Hedwige Boesch. „Altruism in Forest Chimpanzees: The Case of Adoption”. PLOS ONE, vol. 5 (1) (2010): e8901. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0008901.
Brass, Marcel, i Patrick Haggard. „To Do or Not to Do: The Neural Signature of Self-Control”. Journal of Neuroscience, vol. 27 (34) (2007): 9141–9145. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.0924-07.2007.
Brudzynski, Stefan M. „Communication of Adult Rats by Ultrasonic Vocalization: Biological, Sociobiological, and Neuroscience Approaches”. ILAR Journal, vol. 50 (1) (2009): 43–50. https://doi.org/10.1093/ilar.50.1.43.
Brudzynski, Stefan M. „Ethotransmission: Communication of Emotional States through Ultrasonic Vocalization in Rats”. Current Opinion in Neurobiology, vol. 23 (3) (2013): 310–317. https://doi.org/10.1016/j.conb.2013.01.014.
Buckner, Cameron. „Understanding Associative and Cognitive Explanations in Comparative Psychology”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews, Jacob Beck, 409–418. London–New York: Routledge, 2018.
Burke, Candace J., David R. Euston i Sergio M. Pellis. „What Do You Hear, What Do You Say? Ultrasonic Calls as Signals During Play Fighting in Rats”. International Journal of Play, vol. 9 (1) (2020): 92–107. https://doi.org/10.1080/21594937.2020.1720126.
Burkett, J.P., E. Andari, Z.V. Johnson, D.C. Curry, F.B.M. de Waal i L.J. Young. „Oxytocin-Dependent Consolation Behavior in Rodents”. Science, vol. 351 (6271) (2016): 375–378. https://doi.org/10.1126/science.aac4785.
Carbone, Larry. „Estimating Mouse and Rat Use in American Laboratories by Extrapolation from Animal Welfare Act-Regulated Species”. Scientific Reports, vol. 11 (1) (2021): 493. https://doi.org/10.1038/s41598-020-79961-0.
Carrillo, Maria, Yinging Han, Filippo Migliorati, Ming Liu, Valeria Gazzola i Christian Keysers. „Emotional Mirror Neurons in the Rat’s Anterior Cingulate Cortex”. Current Biology, vol. 29 (8) (2019): 1301–1312.e6. https://doi.org/10.1016/j.cub.2019.03.024.
Carruthers, Peter. „Meta-cognition in Animals: A Skeptical Look”. Mind & Language, vol. 23 (1) (2008): 58–89. https://doi.org/10.1111/j.1468-0017.2007.00329.x.
Christopoulos, George I., Xiao-Xiao Liu i Ying-yi Hong. „Toward an Understanding of Dynamic Moral Decision Making: Model-Free and Model-based Learning”. Journal of Business Ethics, vol. 144 (4) (2017): 699–715. https://doi.org/10.1007/s10551-016-3058-1.
Church, Russell M. „Emotional Reactions of Rats to the Pain of Others”. Journal of Comparative and Physiological Psychology, vol. 52 (2) (1959): 132–134. https://doi.org/10.1037/h0043531.
Churchland, Patricia S. Conscience: The Origins of Moral Intuition. New York: W.W. Norton & Company, 2019.
Churchland, Patricia S. Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności. Tłumaczenie i przedmowa Mateusz Hohol, Natalia Marek. Kraków: Copernicus Center Press, 2013.
Clutton-Brock, Tim. „Cooperation between Non-Kin in Animal Societies”. Nature, vol. 462 (7269) (2009): 51–57. https://doi.org/10.1038/nature08366.
Coffey, Kevin R., Russell G. Marx i John F. Neumaier. „DeepSqueak: A Deep Learning-based System for Detection and Analysis of Ultrasonic Vocalizations”. Neuropsychopharmacology, vol. 44 (2019): 859–868. https://doi.org/10.1038/s41386-018-0303-6.
Cordier, Javier Maximiliano, Julieta Paola Aguggia, Víctor Danelon, Franco Rafael Mir, María Angélica Rivarola i Daniel Mascó. „Postweaning Enriched Environment Enhances Cognitive Function and Brain-Derived Neurotrophic Factor Signaling in the Hippocampus in Maternally Separated Rats”. Neuroscience, vol. 453 (2021): 138–147. https://doi.org/10.1016/j.neuroscience.2020.09.058.
Cox, Stewart S., i Carmela M. Reichel. „Rats Display Empathic Behavior Independent of the Opportunity for Social Interaction”. Neuropsychopharmacology, vol. 45 (7) (2020): 1097–1104. https://doi.org/10.1038/s41386-019-0572-8.
Crawford, L.E., et al. „Enriched Environment Exposure Accelerates Rodent Driving Skills”. Behavioural Brain Research, vol. 379 (2020): 112309. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2019.112309.
Crystal, Jonathon D. „Prospective Cognition in Rats”. Learning and Motivation, vol. 43 (4) (2012): 181–191. https://doi.org/10.1016/j.lmot.2012.05.006.
Crystal, Jonathon D. „Remembering the Past and Planning for the Future in Rats”. Behavioural Processes, vol. 93 (2013): 39–49. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2012.11.014.
Dacey, Mike. „A New View of Association and Associative Models”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews i Jacob Beck, 418–426. London–New York: Routledge, 2018.
Damasio, Antonio. Descartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain. Reprint ed. London: Penguin Books, 1999.
Damasio, Antonio. Dziwny porządek rzeczy. Życie, uczucia i tworzenie kultury. Przełożył Andrzej Jankowski. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2018.
Damasio, Antonio. W poszukiwaniu Spinozy. Radość, smutek i czujący mózg. Przełożył Janusz Szczepański. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2005.
Das, Ushinik, Anshu Kumari, Shruthi Sharma i Laximi T. Rao. „Demonstration of Altruistic Behaviour in Rats”. BioRxiv (2019): 805481. https://doi.org/10.1101/805481.
Davey, G.C., i S. Marzillier. „Disgust and Animal Phobias”. W Disgust and Its Disorders: Theory Assessment, and Treatment Implications. Edited by Bunmi Olatunji, 169–190. Washington, D.C.: American Psychological Association, 2008.
Davis, Hank. „Transitive Inference in Rats (Rattus norvegicus)”. Journal of Comparative Psychology , vol. 106 (1992): 342–349. https://doi.org/10.1037//0735-7036.106.4.342.
Davis, Hank. „Underestimating the Rat’s Intelligence”. Cognitive Brain Research, vol. 3 (3–4) (1996): 291–298. https://doi.org/10.1016/0926-6410(96)00014-6.
Dayan, Peter, i Kent C. Berridge. „Model-based and Model-free Pavlovian Reward Learning: Revaluation, Revision, and Revelation”. Cognitive, Affective & Behavioral Neuroscience, vol. 14 (2) (2014): 473–492. https://doi.org/10.3758/s13415-014-0277-8.
Decety, Jean, i Jason M. Cowell. „The Complex Relation between Morality and Empathy”. Trends in Cognitive Sciences, vol. 18 (7) (2014): 337–339. https://doi.org/10.1016/j.tics.2014.04.008.
Decety, Jean, Inbal Ben-Ami Bartal, Florina Uzefovsky i Ariel Knafo-Noam. „Empathy as a Driver of Prosocial Behaviour: Highly Conserved Neurobehavioural Mechanisms Across Species”. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 371 (1686) (2016): 20150077. https://doi.org/10.1098/rstb.2015.0077.
Dennett, Daniel C. „Intentional Systems in Cognitive Ethology: The ‘Panglossian Paradigm’ Defended”. The Behavioral and Brain Sciences, vol. 6 (3) (1983): 343–390. https://doi.org/10.1017/S0140525X00016393.
Dere, Ekrem, Dorothea Dere, Maria Angelica de Souza Silva, Joseph P. Huston i Armin Zlomuzica. „Fellow Travellers: Working Memory and Mental Time Travel in Rodents”. Behavioural Brain Research, vol. 352 (2018): 2–7. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2017.03.026.
Djurdjević, Vladimir, Alessio Ansuini, Daniele Bertolini, Jakob H. Macke i Davide Zoccolan. „Accuracy of Rats in Discriminating Visual Objects Is Explained by the Complexity of Their Perceptual Strategy”. Current Biology, vol. 28 (7): 1005–1015.e5. https://doi.org/10.1016/j.cub.2018.02.037.
Dolensek, Nate, Daniel A. Gehrlach, Alexandra S. Klein i Nadine Gogolla. „Facial Expressions of Emotion States and Their Neuronal Correlates in Mice”. Science, vol. 368 (6486) (2020): 89–94. https://doi.org/10.1126/science.aaz9468.
Dolivo, Vassilissa, i Michael Taborsky. „Norway Rats Reciprocate Help According to the Quality of Help They Received”. Biology Letters, vol. 11 (2) (2015): 20140959. https://doi.org/10.1098/rsbl.2014.0959.
Donaldson, Zoe R., i Larry J. Young. „Oxytocin, Vasopressin, and the Neurogenetics of Sociality”. Science, vol. 322 (5903) (2008): 900–904. https://doi.org/10.1126/science.1158668.
Du, Rui, Wen-Jun Luo, Kai-Wen Geng, Chun-Li Li, Yang Yu, Na Wei i Jun Chen. „Empathic Contagious Pain and Consolation in Laboratory Rodents: Species and Sex Comparisons”. Neuroscience Bulletin, vol. 36 (6) (2020): 649–653. https://doi.org/10.1007/s12264-020-00465-y.
Ebbesen, Christian L., i Robert C. Froemke. „Body Language Signals for Rodent Social Communication”. Current Opinion in Neurobiology, vol. 68 (2021): 91–106. https://doi.org/10.1016/j.conb.2021.01.008.
Fang, Zhiyong, Han Li, Gang Chen i JiongJiong Yang. „Unconscious Processing of Negative Animals and Objects: Role of the Amygdala Revealed by FMRI”. Frontiers in Human Neuroscience, vol. 10 (2016). https://doi.org/10.3389/fnhum.2016.00146.
Ferretti, Valentina, Federica Maltese, Gabriella Contarini, Marco Nigro, Alessandra Bonavia, Huiping Huang, Valentina Gigliucci et al. „Oxytocin Signaling in the Central Amygdala Modulates Emotion Discrimination in Mice”. Current Biology, vol. 29 (12) (2019): 1938–1953.e6. https://doi.org/10.1016/j.cub.2019.04.070.
Finlayson, Kathryn, Jessica Frances Lampe, Sara Hintze, Hanno Würbel i Luca Melotti. „Facial Indicators of Positive Emotions in Rats”. PLoS ONE, vol. 11 (11) (2016): e0166446. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0166446.
Fiske, Susan T. „Stereotype Content: Warmth and Competence Endure”. Current Directions in Psychological Science, vol. 27 (2) (2018): 67–73. https://doi.org/10.1177/0963721417738825.
Fiske, Susan T., Amy J.C. Cuddy i Peter Glick. „Universal Dimensions of Social Cognition: Warmth and Competence”. Trends in Cognitive Sciences, vol. 11 (2) (2007): 77–83. https://doi.org/10.1016/j.tics.2006.11.005.
Fitzpatrick, Simon. „Against Morgan’s Canon”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews i Jacob Beck, 427–436. London–New York: Routledge, 2018.
Fitzpatrick, Simon. „Animal Morality: What Is the Debate About?” Biology & Philosophy, vol. 32 (6) (2017): 1151–1183. https://doi.org/10.1007/s10539-017-9599-6.
Fodor, Jerry Alan. Język myśli. LOT 2. Przełożył Witold M. Hensel. Przedmową opatrzył Robert Piłat (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011).
Fruteau, Cécile, Bernhard Voelkl, Eric van Damme i Ronald Noë. „Supply and Demand Determine the Market Value of Food Providers in Wild Vervet Monkeys”. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 106 (29) (2009): 12007–12012. https://doi.org/10.1073/pnas.0812280106.
Galef, G. „Direct and Indirect Behavioral Pathways to the Social Transmission of Food Avoidance”. Annals of the New York Academy of Sciences, vol. 443 (1985): 203–215. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.1985.tb27074.x.
Galtress, Tiffany, Ana Garcia i Kimberly Kirkpatrick. „Individual Differences in Impulsive Choice and Timing in Rats”. Journal of the Experimental Analysis of Behavior, vol. 98 (1) (2012): 65–87. https://doi.org/10.1901/jeab.2012.98-65.
Gazzaniga, Michael S. The Social Brain: Discovering the Networks of the Mind. New York: Basic Books, 1985.
Gerber, Nina, Manon K. Schweinfurth i Michael Taborsky. „The Smell of Cooperation: Rats Increase Helpful Behaviour When Receiving Odour Cues of a Conspecific Performing a Cooperative Task”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 287 (2020): 20202327. http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2020.2327.
Gheusi, Gilles, Glyn Goodall i Robert Dantzer. „Individually Distinctive Odours Represent Individual Conspecifics in Rats”. Animal Behaviour, vol. 53 (5) (1997): 593–944. https://doi.org/10.1006/anbe.1996.0314.
Gouveia, Kelly, i Jane L. Hurst. „Improving the Practicality of Using Non-Aversive Handling Methods to Reduce Background Stress and Anxiety in Laboratory Mice”. Scientific Reports, vol. 9 (1) (2019): 20305. https://doi.org/10.1038/s41598-019-56860-7.
Gouveia, Kelly, i Jane L. Hurst. „Optimising Reliability of Mouse Performance in Behavioural Testing: The Major Role of Non-Aversive Handling”. Scientific Reports, vol. 7 (1) (2017): 44999. https://doi.org/10.1038/srep44999.
Greene, Joshua, i Jonathan Haidt. „How (and Where) Does Moral Judgment Work?” Trends in Cognitive Sciences, vol. 6 (12) (2002): 517–523. https://doi.org/10.1016/S1364-6613(02)02011-9.
Greene, Joshua D., R. Brian Sommerville, Leigh E. Nystrom, John M. Darley i Jonathan D. Cohen. „An FMRI Investigation of Emotional Engagement in Moral Judgment”. Science, vol. 293 (5537) (2001): 2105–8. https://doi.org/10.1126/science.1062872.
Groman, Stephanie M., Bart Massi, Samuel R. Mathias, Daniel W. Curry, Daeyeol Lee i Jane R. Taylor. „Neurochemical and Behavioral Dissections of Decision-Making in a Rodent Multistage Task”. Journal of Neuroscience, vol. 39 (2) (2019): 295–306. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.2219-18.2018.
Gulatowska, Judyta, Paweł Ostaszewski i Maciej Trojan. „Stabilność grupy społecznej jako czynnik wpływający na nasilenie wokalizacji 22 kHz u szczurów”. Psychologia – Etologia – Genetyka, nr 31 (2015): 23–35.
Haaren, Frans van, Annemieke van Hest i Nanne E. van de Poll. „Self-Control in Male and Female Rats”. Journal of the Experimental Analysis of Behavior, vol. 49 (2) (1988): 201–211. https://doi.org/10.1901/jeab.1988.49-201.
Haidt, Jonathan. „The Emotional Dog and Its Rational Tail: A Social Intuitionist Approach to Moral Judgment”. Psychological Review, vol. 108 (4) (2001): 814–834. https://doi.org/10.1037/0033-295X.108.4.814.
Haidt, Jonathan. Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka? Przekład Agnieszka Nowak-Młynikowska. Sopot: Smak Słowa, 2014.
Hammond, Tayla, Vincent Bombail, Birte L. Nielsen, Simone L. Meddle, Alistair B. Lawrence i Sarah M. Brown. „Relationships between Play and Responses to Tickling in Male Juvenile Rats”. Applied Animal Behaviour Science, vol. 221 (2019): 104879. https://doi.org/10.1016/j.applanim.2019.104879.
Hanks, Timothy D., i Christopher Summerfield. „Perceptual Decision Making in Rodents, Monkeys, and Humans”. Neuron, vol. 93 (1) (2017): 15–31. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2016.12.003.
Hasz, Brendan M., i A. David Redish. „Deliberation and Procedural Automation on a Two-Step Task for Rats”. Frontiers in Integrative Neuroscience, vol. 12 (2018): 15–30. https://doi.org/10.3389/fnint.2018.00030.
Havlik, John L., Yuri Y. Vieira Sugano, Maura Clement Jacobi, Rahul R. Kukreja, John H. Clement Jacobi i Peggy Mason. „The Bystander Effect in Rats”. Science Advances, vol. 6 (28) (2020): eabb4205. https://doi.org/10.1126/sciadv.abb4205.
Heller, Michał, i Józef Życiński. Dylematy ewolucji. Czy fenomen życia da się zredukować do praw fizyki? Współautorzy Mateusz Hohol, Łukasz Kwiatek, Tadeusz Pietrucha, Kinga Wołoszyn. Kraków: Copernicus Center Press, 2016.
Hernandez-Lallement, Julen, Augustine Triumph Attah, Efe Soyman, Cindy M. Pinhal, Valeria Gazzola i Christian Keysers. „Harm to Others Acts as a Negative Reinforcer in Rats”. Current Biology, vol. 30 (6) (2020): 949-961.e7. https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.01.017.
Hernandez-Lallement, Julen, Paula Gómez-Sotres i Maria Carrillo. „Towards a Unified Theory of Emotional Contagion in Rodents – A Meta-Analysis”. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, vol. 132 (2020): 1229–1248. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2020.09.010.
Heyes, C.M., i G.R. Dawson. „A Demonstration of Observational Learning in Rats Using Bidirectional Control”. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, vol. 42 (1) (1990): 59–71.
Hickok, Gregory. Mit neuronów lustrzanych. Rzetelna neuronauka komunikacji i poznania. Tłumaczenie Krzysztof Cipora, Aleksandra Machniak. Kraków: Copernicus Center Press, 2016.
Hills, Thomas T., i Stephen Butterfill. „From Foraging to Autonoetic Consciousness: The Primal Self as a Consequence of Embodied Prospective Foraging”. Current Zoology, vol. 61 (2) (2015): 368–381. https://doi.org/10.1093/czoolo/61.2.368.
Hodge, Rebecca D., Jeremy A. Miller, Mark Novotny, Brian E. Kalmbach, Jonathan T. Ting, Trygve E. Bakken, Brian D. Aevermann et al. „Transcriptomic Evidence That von Economo Neurons Are Regionally Specialized Extratelencephalic-Projecting Excitatory Neurons”. Nature Communications, vol. 11 (1) (2020): 1172. https://doi.org/10.1038/s41467-020-14952-3.
Hohol, Mateusz. Od samokontroli do cnoty. O mechanizmach moralności. Kraków: Copernicus Center Press, 2016.
Hufthammer, Anne Karin, i Lars Walløe. „Rats Cannot Have Been Intermediate Hosts for Yersinia Pestis during Medieval Plague Epidemics in Northern Europe”. Journal of Archaeological Science, vol. 40 (4) (2013): 1752–1759. https://doi.org/10.1016/j.jas.2012.12.007.
Ibegbu, A.O., U.E. Umana, W.O. Hamman i A.S. Adamu. „Von Economo Neurons: A Review of the Anatomy and Functions”. Austin Journal of Anatomy, vol. 1 (5) (2014): 1026. Pobrano z: https://austinpublishinggroup.com/anatomy/fulltext/Anatomy-v1-id1026.pdf (24.11.2022).
Ishiyama, S., i M. Brecht. „Neural Correlates of Ticklishness in the Rat Somatosensory Cortex”. Science, vol. 354 (6313) (2016): 757–760. https://doi.org/10.1126/science.aah5114.
Izquierdo, Alicia, i Annabelle M. Belcher. „Rodent Models of Adaptive Decision Making”. Methods in Molecular Biology, vol. 829 (2012): 85–101. https://doi.org/10.1007/978-1-61779-458-2_5.
Jamieson, Dale. „Animal and Ethics, Agents and Patients”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews, Jacob Beck, 461–468. London–New York: Routledge, 2018.
Jaramillo, Santiago, i Anthony M. Zador. „Mice and Rats Achieve Similar Levels of Performance in an Adaptive Decision-Making Task”. Frontiers in Systems Neuroscience, vol. 8 (2014). https://doi.org/10.3389/fnsys.2014.00173.
Jarzębowska, Gabriela. „Kanał jako to, co wyparte. Szczur wobec binarnej logiki nowoczesności”. Maska. Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy, nr 34 (2017): 103–111.
Jarzębowska, Gabriela. „Retoryka deratyzacji w PRL: od czystki etnicznej i politycznej do czystki gatunkowej”. Teksty Drugie, nr 2 (2018): 120–137. https://doi.org/10.18318/td.2018.2.8.
Johnson, Mark. Morality for Humans: Ethical Understanding from the Perspective of Cognitive Science. Chicago–London: The University of Chicago Press, 2015.
Johnson, Mark. Znaczenie ciała. Estetyka rozumienia ludzkiego. Przeł. Jarosław Płuciennik. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015.
Judycki, Stanisław. „Zachowanie i działanie”. Diametros, nr 7 (2006): 82–97. https://doi.org/10.13153/diam.7.2006.199.
Kahneman, Daniel. Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Tłumaczenie Piotr Szymczak. Poznań: Media Rodzina, 2012.
Kano, Fumihiro, Christopher Krupenye, Satoshi Hirata, Masaki Tomonaga i Josep Call. „Great Apes Use Self-Experience to Anticipate an Agent’s Action in a False-Belief Test”. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 116 (42) (2019): 20904–20909. https://doi.org/10.1073/pnas.1910095116.
Kaplan, David Michael. „A Bridge Too Far? Inference and Extrapolation from Model Organisms in Neuroscience”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews i Jacob Beck, 437–447. London–New York: Routledge, 2018.
Kasperbauer, T.J. Subhuman: The Moral Psychology of Human Attitudes to Animals. New York: Oxford University Press, 2018.
Keysers, Christian. Empatia. Jak odkrycie neuronów lustrzanych zmienia nasze rozumienie ludzkiej natury. Tłumaczenie i przedmowa Łukasz Kwiatek. Kraków: Copernicus Center Press, 2020.
Kim, Jangjin, Edward A. Wasserman, Leyre Castro i John H. Freeman. „Anterior Cingulate Cortex Inactivation Impairs Rodent Visual Selective Attention and Prospective Memory”. Behavioral Neuroscience, vol. 130 (1) (2016): 75–90. https://doi.org/10.1037/bne0000117.
Kirkpatrick, Kimberly, Andrew T. Marshall i Aaron P. Smith. „Mechanisms of Individual Differences in Impulsive and Risky Choice in Rats”. Comparative Cognition & Behavior Reviews, vol. 10 (2015): 45–72. https://doi.org/10.3819/ccbr.2015.100003.
Kiyokawa, Yasushi, i Michael B. Hennessy. „Comparative Studies of Social Buffering: A Consideration of Approaches, Terminology, and Pitfalls”. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, vol. 86 (2018): 131–141. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2017.12.005.
Knapska, Ewelina, Marta Mikosz, Tomasz Werka i Stephen Maren. „Social Modulation of Learning in Rats”. Learning & Memory, vol. 17 (1) (2010): 35–42. https://doi.org/10.1101/lm.1670910.
Kondrakiewicz, Kacper, Mateusz Kostecki, Weronika Szadzińska i Ewelina Knapska. „Ecological Validity of Social Interaction Tests in Rats and Mice”. Genes, Brain and Behavior, vol. 18 (1) (2019): 1–14. https://doi.org/10.1111/gbb.12525.
Kremer, L., S.E.J. Klein Holkenborg, I. Reimert, J.E. Bolhuis i L.E. Webb. „The Nuts and Bolts of Animal Emotion”. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, vol. 113 (2020): 273–286. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2020.01.028.
Krupenye, Christopher, i Josep Call. „Theory of Mind in Animals: Current and Future Directions”. WIREs Cognitive Science, vol. 10 (6) (2019): e1503. https://doi.org/10.1002/wcs.1503.
Krupenye, Christopher, Fumihiro Kano, Satoshi Hirata, Josep Call i Michael Tomasello. „Great Apes Anticipate That Other Individuals Will Act According to False Beliefs”. Science, vol. 354 (6308) (2016): 110–114. https://doi.org/10.1126/science.aaf8110.
Kumazawa-Manita, Noriko, Hiroshi Hama, Atsushi Miyawaki i Atsushi Iriki. „Tool Use Specific Adult Neurogenesis and Synaptogenesis in Rodent (Octodon Degus) Hippocampus”. PLOS ONE, vol. 8 (3) (2013): e58649. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0058649.
Lakoff, George. Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Red. naukowa Elżbieta Tabakowska. Przekład Magdalena Buchta, Agnieszka Kotarba, Anna Skucińska. Kraków: Universitas, 2011.
Laland, K.N., i H.C. Plotkin. „Social Learning and Social Transmission of Foraging Information in Norway Rats (Rattus Norvegicus)”. Animal Learning & Behavior, vol. 18 (3) (1990): 246–251. https://doi.org/10.3758/BF03205282.
Laland, K.N., i H.C. Plotkin. „Social Transmission of Food Preferences among Norway Rats by Marking of Food Sites and by Gustatory Contact”. Animal Learning & Behavior, vol. 21 (1) (1993): 35–41. https://doi.org/10.3758/BF03197974.
Lampe, Jessica F., Oliver Burman, Hanno Würbel i Luca Melotti. „Context-Dependent Individual Differences in Playfulness in Male Rats”. Developmental Psychobiology, vol. 59 (4) (2017): 460–472. https://doi.org/10.1002/dev.21509.
Langford, Dale J., Sara E. Crager, Zarrar Shehzad, Shad B. Smith, Susana G. Sotocinal, Jeremy S. Levenstadt, Mona Lisa Chanda, Daniel J. Levitin i Jeffrey S. Mogil. „Social Modulation of Pain as Evidence for Empathy in Mice”. Science, vol. 312 (5782) (2006): 1967–1970. https://doi.org/10.1126/science.1128322.
Lazarowski, Lucia, Adam Goodman, Mark Galizio i Katherine Bruce. „Effects of Set Size on Identity and Oddity Abstract-Concept Learning in Rats”. Animal Cognition, vol. 22 (5) (2019): 733–742. https://psycnet.apa.org/doi/10.1007/s10071-019-01270-5.
LeDoux, Joseph. Historia naszej świadomości. Jak po czterech miliardach lat ewolucji powstał świadomy mózg. Ilustracje Caio da Silva Sorrentino. Tłumaczenie Anna Binder, Marek Binder. Kraków: Copernicus Center Press, 2020.
Litvin, Yoav, D. Caroline Blanchard i Robert J. Blanchard. „Rat 22kHz Ultrasonic Vocalizations as Alarm Cries”. Behavioural Brain Research, vol. 182 (2) (2007): 166–172. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2006.11.038.
Llinás, Rodolfo R. Ja z wiru. Od neuronów do selfu. Tłumaczenie na język polski Jan Jakub Trąbka, Piotr Krzysztof Walecki. Przedmowa do wydania polskiego Jan Jakub Trąbka. Wstęp literacki Gabriel Garcia Márquez. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 2007.
Llinás, Rodolfo R., i Sisir Roy. „The ‘Prediction Imperative’ as the Basis for Self-Awareness”. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 364 (1521) (2009): 1301–1307. https://doi.org/10.1098%2Frstb.2008.0309.
Logue, A.W. „Research on Self-Control: An Integrating Framework”. Behavioral and Brain Sciences, vol. 11 (4) (1988): 665–679. https://doi.org/10.1017/S0140525X00053978.
Lukas, Michael, Iulia Toth, Stefan O. Reber, David A. Slattery, Alexa H. Veenema i Inga D. Neumann. „The Neuropeptide Oxytocin Facilitates Pro-Social Behavior and Prevents Social Avoidance in Rats and Mice”. Neuropsychopharmacology: Official Publication of the American College of Neuropsychopharmacology, vol. 36 (11) (2011): 2159–2168. https://doi.org/10.1038/npp.2011.95.
Lyn, Heidi, Becca Franks, i E. Sue Savage-Rumbaugh. „Precursors of Morality in the Use of the Symbols ‘Good’ and ‘Bad’ in Two Bonobos (Pan Paniscus) and a Chimpanzee (Pan Troglodytes)”. Language & Communication, vol. 28 (3) (2008): 213–224. https://doi.org/10.1016/j.langcom.2008.01.006.
Mackenzie, Robin. „How the Politics of Inclusion / Exclusion and the Neuroscience of Dehumanization / Rehumanization Can Contribute to Animal Activists’ Strategies: Bestia Sacer II”. Society & Animals, vol. 19 (4) (2011): 407–424. https://doi.org/10.1163/156853011X590051.
Macko, Anna. Umysł moralny. Jak powstają oceny moralne? Warszawa: Wydawnictwo Poltext, 2018.
MacLean, Evan L., Brian Hare, Charles L. Nunn, Elsa Addessi, Federica Amici, Rindy C. Anderson, Filippo Aureli et al. „The Evolution of Self-Control”. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 111 (20) (2014): E2140–2148. https://doi.org/10.1073/pnas.1323533111.
Márquez, Cristina, Scott M. Rennie, Diana F. Costa i Marta A. Moita. „Prosocial Choice in Rats Depends on Food-Seeking Behavior Displayed by Recipients”. Current Biology, vol. 25 (13) (2015): 1736–1745. https://doi.org/10.1016/j.cub.2015.05.018.
Marshall, Andrew T., Aaron P. Smith i Kimberly Kirkpatrick. „Mechanisms of Impulsive Choice: I. Individual Differences in Interval Timing and Reward Processing”. Journal of the Experimental Analysis of Behavior, vol. 102 (1) (2014): 86–101. https://doi.org/10.1002/jeab.88.
Mason, Peggy. „Lessons from Helping Behavior in Rats”. Current Opinion in Neurobiology, vol. 68 (2021): 52–56. https://doi.org/10.1016/j.conb.2021.01.001.
McClure, Jesse, Jeffrey Podos i Heather N. Richardson. „Isolating the Delay Component of Impulsive Choice in Adolescent Rats”. Frontiers in Integrative Neuroscience, vol. 8 (2014). https://doi.org/10.3389/fnint.2014.00003.
Mele, Alfred R. Autonomous Agents: From Self-Control to Autonomy. Oxford: Oxford University Press, 2001.
Mendes, Natacha, Nikolaus Steinbeis, Nereida Bueno-Guerra, Josep Call i Tania Singer. „Preschool Children and Chimpanzees Incur Costs to Watch Punishment of Antisocial Others”. Nature Human Behaviour, vol. 2 (1) (2018): 45–51. https://doi.org/10.1038/s41562-017-0264-5.
Meyza, Ksenia Z., i Ewelina Knapska. Neuronal Correlates of Empathy: From Rodent to Human. Cambridge, Mass.: Academic Press, 2018.
Mikhail, John. Elements of Moral Cognition: Rawls’ Linguistic Analogy and the Cognitive Science of Moral and Legal Judgment. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2011.
Mikhalevich, Irina. „Simplicity and Cognitive Models: Avoiding Old Mistakes in New Experimental Context”. W The Routledge Handbook of Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews i Jacob Beck, 420–426. London-New York: Routledge, 2018.
Miller, Holly C., Kristina F. Pattison, C. Nathan DeWall, Rebecca Rayburn-Reeves i Thomas R. Zentall. „Self-Control Without a ‘Self’?: Common Self-Control Processes in Humans and Dogs”. Psychological Science, vol. 21 (4) (2010): 534–538. https://doi.org/10.1177/0956797610364968.
Miller, Mark, i Andy Clark. „Happily Entangled: Prediction, Emotion, and the Embodied Mind”. Synthese, vol. 195 (6) (2018): 2559–2575. https://doi.org/10.1007/s11229-017-1399-7.
Miller, Rachael, Markus Boeckle, Sarah A. Jelbert, Anna Frohnwieser, Claudia A.F. Wascher i Nicola S. Clayton. „Self-Control in Crows, Parrots and Nonhuman Primates”. WIREs Cognitive Science, vol. 10 (6) (2019): e1504. https://doi.org/10.1002/wcs.1504.
Mischel, Walter. Test Marshmallow. O pożytkach płynących z samokontroli. Przekład Agnieszka Nowak-Młynikowska. Sopot: Smak Słowa, 2015.
Monfils, Marie H., i Laura A. Agee. „Insights from Social Transmission of Information in Rodents”. Genes, Brain and Behavior, vol. 18 (1) (2019): e12534. https://doi.org/10.1111/gbb.12534.
Monsó, Susana, Judith Benz-Schwarzburg i Annika Bremhorst. „Animal Morality: What It Means and Why It Matters”. The Journal of Ethics, vol. 22 (3) (2018): 283–310. https://doi.org/10.1007/s10892-018-9275-3.
Montminy, Martin. „What Use Is Morgan’s Canon?” Philosophical Psychology, vol. 18 (4) (2005): 399–414. https://doi.org/10.1080/09515080500229837.
Nagano, Akane. „Behavioral Task to Assess Physical Causal Understanding in Rats (Rattus Norvegicus)”. Current Psychology, vol. 41 (2022): 8692–8704. https://doi.org/10.1007/s12144-020-01315-w.
Nagano, Akane. „Rats’ (Rattus Norvegicus) Tool Manipulation Ability Exceeds Simple Patterned Behavior”. PLOS ONE, vol. 14 (12) (2019): e0226569. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0226569.
Nagano, Akane, i Kenjiro Aoyama. „Tool Manipulation by Rats (Rattus Norvegicus) According to the Position of Food”. Scientific Reports, vol. 7 (1) (2017): 5960. https://doi.org/10.1038/s41598-017-06308-7.
Nagano, Akane, i Kenjiro Aoyama. „Tool-Use by Rats (Rattus Norvegicus): Tool-Choice Based on Tool Features”. Animal Cognition, vol. 20 (2) (2017): 199–213. https://doi.org/10.1007/s10071-016-1039-5.
Nagy, Máté, Attila Horicsányi, Enikő Kubinyi, Iain D. Couzin, Gábor Vásárhelyi, Andrea Flack i Tamás Vicsek. „Synergistic Benefits of Group Search in Rats”. Current Biology, vol. 30 (23) (2020): 4733–4738. https://doi.org/10.1016/j.cub.2020.08.079.
Nakashima, Satoshi F., Masatoshi Ukezono, Hiroshi Nishida, Ryunosuke Sudo i Yuji Takano. „Receiving of Emotional Signal of Pain from Conspecifics in Laboratory Rats”. Royal Society Open Science, vol. 2 (2015): 140381. https://doi.org/10.1098/rsos.140381.
Nussbaum, Martha C. Upheavals of Thought: The Intelligence of Emotions. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
Oberliessen, Lina, i Tobias Kalenscher. „Social and Non-social Mechanisms of Inequity Aversion in Non-human Animals”. Frontiers in Behavioral Neuroscience, vol. 13 (2019): 1–11. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2019.00133.
Oberliessen, Lina, Julen Hernandez-Lallement, Sandra Schäble, Marijn van Wingerden, Maayke Seinstra i Tobias Kalenscher. „Inequity Aversion in Rats, Rattus Norvegicus”. Animal Behaviour, vol. 115 (2016): 157–166. https://doi.org/10.1016/j.anbehav.2016.03.007.
Okanoya, Kazuo, Naoko Tokimoto, Noriko Kumazawa, Sayaka Hihara i Atsushi Iriki. „Tool-Use Training in a Species of Rodent: The Emergence of an Optimal Motor Strategy and Functional Understanding”. PLOS ONE, vol. 3 (3) (2008): e1860. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0001860.
O’Keefe, John, i Lynn Nadel. The Hippocampus as a Cognitive Map. Oxford: Oxford University Press, 1978.
Palagi, Elisabetta, Giada Cordoni, Elisa Demuru i Marc Bekoff. „Fair Play and Its Connection with Social Tolerance, Reciprocity and the Ethology of Peace”. Behaviour, vol. 153 (9–11) (2016): 1195–1216. https://doi.org/10.1163/1568539X-00003336.
Panfil, Kelsey, Carrie Bailey, Ian Davis, Anne Mains i Kimberly Kirkpatrick. „A Time-based Intervention to Treat Impulsivity in Male and Female Rats”. Behavioural Brain Research, vol. 379 (2020): 112316. https://doi.org/10.1016/j.bbr.2019.112316.
Panksepp, Jaak. „Affective Consciousness: Core Emotional Feelings in Animals and Humans”. Consciousness and Cognition, vol. 14 (1) (2005): 30–80. https://doi.org/10.1016/j.concog.2004.10.004.
Panksepp, Jaak. „Affective Neuroscience of the Emotional BrainMind: Evolutionary Perspectives and Implications for Understanding Depression”. Dialogues in Clinical Neuroscience, vol. 12 (2010): 533–545. https://doi.org/10.31887/DCNS.2010.12.4/jpanksepp.
Panksepp, Jaak. Affective Neuroscience: The Foundations of Human and Animal Emotions. Oxford: Oxford University Press, 2004.
Panksepp, Jaak, i Lucy Biven. The Archaeology of Mind: Neuroevolutionary Origins of Human Emotions. Foreword by Daniel J. Siegel. New York: W.W. Norton & Co, 2012.
Panksepp, Jaak, i Jeff Burgdorf. „’Laughing’ Rats and the Evolutionary Antecedents of Human Joy?” Physiology & Behavior, vol. 79 (3) (2003): 533–547. https://doi.org/10.1016/S0031-9384(03)00159-8.
Panksepp, Jaak, i Jules B. Panksepp. „Toward a Cross-species Understanding of Empathy”. Trends in Neurosciences, vol. 36 (8) (2013): 2013–2018. https://doi.org/10.1016/j.tins.2013.04.009.
Panoz-Brown, Danielle, et al. „Replay of Episodic Memories in the Rat”. Current Biology, vol. 28 (10) (2018): 1628–1634.e7. https://doi.org/10.1016/j.cub.2018.04.006.
Parellada, Ricardo. „Conceptual Analysis and Empirical Observations of Animal Minds”. Philosophia, vol. 49 (2021): 2197–2210. https://doi.org/10.1007/s11406-021-00336-4.
Paul, Elizabeth S., Shlomi Sher, Marco Tamietto, Piotr Winkielman i Michael T. Mendl. „Towards a Comparative Science of Emotion: Affect and Consciousness in Humans and Animals”. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, vol. 108 (2020): 749–770. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.11.014.
Peck, Sara, Jillian M. Rung, Jay E. Hinnenkamp i Gregory J. Madden, „Reducing Impulsive Choice: VI. Delay-Exposure Training Reduces Aversion to Delay-Signaling Stimuli”. Psychology of Addictive Behaviors, vol. 34 (1) (2020): 147–155. https://doi.org/10.1037/adb0000495.
Peters, Michael A. „Giorgio Agamben’s Homo Sacer Project”. Educational Philosophy and Theory, vol. 46 (4) (2014): 327–333. https://doi.org/10.1080/00131857.2014.900313.
Peterson, Jennifer R., i Kimberly Kirkpatrick. „The Effects of a Time-based Intervention on Experienced Middle-Aged Rats”. Behavioural Processes, vol. 133 (2016): 44–51. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2016.11.002.
Piłat, Robert. „Podmiot jako prospektywna racjonalność. Filozoficzne pojęcie podmiotu w świetle teorii decyzji”. W: Podejmowanie decyzji. Pojęcia, teorie, kontrowersje. Pod redakcją Andrzeja Dąbrowskiego, Andrew Schumanna i Jana Woleńskiego, 23–50. Kraków: Copernicus Center Press, 2015.
Pinker, Steven. Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury. Przekład Tomasz Bieroń. Poznań: Zysk i S-ka, 2011.
Polowczyk, Jan. Elements of Behavioral Economics in the Works of Adam Smith. 2010. https://www.researchgate.net/publication/296914806_ELEMENTS_OF_BEHAVIORAL_ECONOMICS_IN_THE_WORKS_OF_ADAM_SMITH (dostęp: 11.11.2020).
Poor, William. „Meet DeepSqueak, an Algorithm Built to Decode Ultrasonic Rat Squeaks”. The Verge. Ferbuary 19, 2019. https://www.theverge.com/science/2019/2/19/18225564/animal-research-rat-ai-science-software-automation-deepsqueak (dostęp: 22.11.2020).
Posadas-Andrews, Astrid, i Timothy J. Roper. „Social Transmission of Food-Preferences in Adult Rats”. Animal Behaviour, vol. 31 (1) (1983): 265–271. https://doi.org/10.1016/S0003-3472(83)80196-1.
Premack, David, i Brian Anglin. „On the Possibilities of Self-control in Man and Animals”. Journal of Abnormal Psychology, vol. 81 (2) (1973): 137–151. https://doi.org/10.1037/h0034492.
Preston, Stephanie D., i Frans B.M. de Waal. „Empathy: Its Ultimate and Proximate Bases”. Behavioral and Brain Sciences, vol. 25 (1) (2002): 1–20. https://doi.org/10.1017/S0140525X02000018.
Prétôt, Laurent, i Sarah F. Brosnan. „The Evolution of Morality: A Comparative Approach”. W The Moral Brain. Edited by Jean Decety, 3–18. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2015.
Prince, Alaina, Eric S. Murphy i Gwen Lupfer. „Effects of Food Restriction and Pre-Training Length on Delay Discounting in Male Wistar Rats”. The Psychological Record, vol. 70 (1) (2020): 91–98. https://doi.org/10.1007/s40732-019-00371-4.
Prinz, Jesse. „Against Empathy”. The Southern Journal of Philosophy, vol. 49 (1) (2011): 214–233. https://doi.org/10.1111/j.2041-6962.2011.00069.x.
Prinz, Jesse. „The Emotional Basis of Moral Judgments”. Philosophical Explorations, vol. 9 (1) (2006): 29–43. https://doi.org/10.1080/13869790500492466.
Prinz, Jesse. The Emotional Construction of Morals. Oxford: Oxford University Press, 2013.
Prinz, Jesse J. „Emocje jako ucieleśnione oceny”. W Formy aktywności umysłu. Ujęcia kognitywistyczne. Emocje, percepcja, świadomość. Pod redakcją Andrzeja Klawitera, 37–72. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Prinz, Jesse J. Gut Reactions: A Perceptual Theory of Emotion. Oxford–New York: Oxford University Press, 2004.
Probucka, Dorota. Prawa zwierząt. Kraków: Universitas, 2015.
Puckett, Emily E., Jane Park, Matthew Combs, Michael J. Blum, Juliet E. Bryant, Adalgisa Caccone, Federico Costa et al. „Global Population Divergence and Admixture of the Brown Rat (Rattus norvegicus)”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 283 (1841) (2016): 20161762. https://doi.org/10.1098/rspb.2016.1762.
Quinn, Laleh K., et al. „When Rats Rescue Robots”. Animal Behavior and Cognition, vol. 5 (4) (2018): 368–379. https://doi.org/10.26451/abc.05.04.04.2018.
Rachlin, Howard. The Science of Self-Control. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2004.
Reid, Alliston K., i Paige G. Bolton Swafford. „Reduced Frequency of Knowledge of Results Enhances Acquisition of Skills in Rats as in Humans”. Frontiers in Psychology, vol. 11 (2020). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.00846.
Reinhold, Annika Stefanie, Juan Ignacio Sanguinetti-Scheck, Konstantin Hartmann i Michael Brecht. „Behavioral and Neural Correlates of Hide-and-Seek in Rats”. Science, vol. 365 (6458) (2019): 1180–1183. https://doi.org/10.1126/science.aax4705.
Renda, C. Renee, Jeffrey S. Stein i Gregory J. Madden. „Impulsive Choice Predicts Poor Working Memory in Male Rats”. PLOS ONE, vol. 9 (4) (2014): e93263. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0093263.
Renda, C. Renee, Jeffrey S. Stein i Gregory J. Madden. „Working-Memory Training: Effects on Delay Discounting in Male Long Evans Rats”. Journal of the Experimental Analysis of Behavior, vol. 103 (1) (2015): 50–61. https://doi.org/10.1002/jeab.115.
Rice, G.E., i P. Gainer. „’Altruism’ in the Albino Rat”. Journal of Comparative and Physiological Psychology, vol. 55 (1962): 123–125. https://doi.org/10.1037/h0042276.
Richter, Curt P. „On the Phenomenon of Sudden Death in Animals and Man”. Psychosomatic Medicine, vol. 19 (1957): 191–198. https://doi.org/10.1097/00006842-195705000-00004.
Rollin, Bernard E. „The Regulation of Animal Research and the Emergence of Animal Ethics: A Conceptual History”. Theoretical Medicine and Bioethics, vol. 27 (4) (2006): 285–304. https://doi.org/10.1007/s11017-006-9007-8.
Rosenberg, Matthew, Tony Zhang, Pietro Perona i Markus Meister. „Mice in a Labyrinth Show Rapid Learning, Sudden Insight, and Efficient Exploration”. eLife, vol. 10 (2021): e66175. https://doi.org/10.7554/eLife.66175.
Rottschaefer, William A. „Moral Agency and Moral Learning: Transforming Metaethics from a First to a Second Philosophy Enterprise”. Behavior and Philosophy, vol. 37 (2009): 195–216.
Rowlands, Mark. „Moral Subjects”. W The Routledge Handbook of the Philosophy of Animal Minds. Edited by Kristin Andrews, Jacob Beck, 469–474. New York: Routledge, 2017.
Rowlands, Mark. Can Animals Be Moral? Reprint ed. Oxford: Oxford University Press, 2012.
Rozin, Paul, Jonathan Haidt, i Clark McCauley. „Disgust”. W Handbook of Emotions. Edited by Lisa Feldman Barrett, Michael Lewis, Jeannette M. Haviland-Jones, 815–834. London: The Guilford Press, 2016.
Rutte, Claudia, i Michael Taborsky. „Generalized Reciprocity in Rats”. PLoS Biology, vol. 5 (7) (2007): e196. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.0050196.
Sapolsky, Robert M. Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. London: Vintage, 2018.
Sapolsky, Robert M. Zachowuj się. Jak biologia wydobywa z nas to, co najgorsze, i to, co najlepsze. Tłumaczył Piotr Szymczak. Poznań: Media Rodzina, 2021.
Sapontzis, S.F. „Are Animals Moral Beings?” American Philosophical Quarterly, vol. 17 (1) (1980): 45–52.
Sato, Nobuya, Ling Tan, Kazushi Tate i Maya Okada. „Rats Demonstrate Helping Behavior toward a Soaked Conspecific”. Animal Cognition, vol. 18 (5) (2015): 1039–1047. https://doi.org/10.1007/s10071-015-0872-2.
Scheenberger, Karin, Melanie Dietz i Michael Taborsky. „Reciprocal Cooperation between Unrelated Rats Depends on Cost to Donor and Benefit to Recipient”. BMC Evolutionary Biology, vol. 12 (41) (2012). https://doi.org/10.1186/1471-2148-12-41.
Schetz, Adriana. „Nie(neo)behawiorystyczne teorie uczenia się ludzi i innych zwierząt”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, R. 24, nr 2 (94) (2015): 417–429.
Schmid, Boris V., Ulf Büntgen, W. Ryan Easterday, Christian Ginzler, Lars Walløe, Barbara Bramanti i Nils Ch. Stenseth. „Climate-Driven Introduction of the Black Death and Successive Plague Reintroductions into Europe”. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 112 (10) (2015): 3020–3025. https://doi.org/10.1073/pnas.1412887112.
Schnell, Anna Elisabeth, Gert Van den Bergh, Ben Vermaercke, Kim Gijbels, Christophe Bossens i Hans Op de Beeck. „Face Categorization and Behavioral Templates in Rats”. Journal of Vision, vol. 19 (14) (2019): 9. https://doi.org/10.1167/19.14.9.
Schweinfurth, Manon K. „The Social Life of Norway Rats (Rattus norvegicus)”. eLife, vol. 9 (2020): e54020. https://doi.org/10.7554/eLife.54020.
Schweinfurth, Manon K., Jonathan Aeschbacher, Massimiliano Santi i Michael Taborsky. „Male Norway Rats Cooperate According to Direct but Not Generalized Reciprocity Rules”. Animal Behaviour, vol. 152 (2019): 93–101. https://doi.org/10.1016/j.anbehav.2019.03.015.
Schweinfurth, Manon K., Binia Stieger i Michael Taborsky. „Experimental Evidence for Reciprocity in Allogrooming among Wild-Type Norway Rats”. Scientific Reports, vol. 7 (1) (2017): 4010. https://doi.org/10.1038/s41598-017-03841-3.
Schweinfurth, Manon K., i Michael Taborsky. „Norway Rats (Rattus norvegicus) Communicate Need, Which Elicits Donation of Food”. Journal of Comparative Psychology, vol. 132 (2) (2018): 119–129. https://doi.org/10.1037/com0000102.
Schweinfurth, Manon K., i Michael Taborsky. „Reciprocal Trading of Different Commodities in Norway Rats”. Current Biology, vol. 28 (4) (2018): 594–599.e3. https://doi.org/10.1016/j.cub.2017.12.058.
Scott, Benjamin B., Christine M. Constantinople, Athena Akrami, Timothy D. Hanks, Carlos D. Brody i David W. Tank. „Fronto-Parietal Cortical Circuits Encode Accumulated Evidence with a Diversity of Timescales”. Neuron, vol. 95 (2) (2017): 385-398.e5. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2017.06.013.
Sebo, Jeff. „Agency and Moral Status”. Journal of Moral Philosophy, vol. 14 (1) (2017): 1–22. https://doi.org/10.1163/17455243-46810046.
Sevillano, Verónica, i Susan T. Fiske. „Warmth and Competence in Animals”. Journal of Applied Social Psychology, vol. 46 (5) (2016): 276–293. https://doi.org/10.1111/jasp.12361.
Silverman, J.L., P.T. Gastrell, M.N. Karras, M. Solomon i J.N. Crawley. „Cognitive Abilities on Transitive Inference Using a Novel Touchscreen Technology for Mice”. Cerebral Cortex, vol. 25 (5) (2015): 1133–1142. https://doi.org/10.1093/cercor/bht293.
Simola, Nicola, i Sylvie Granon. „Ultrasonic Vocalizations as a Tool in Studying Emotional States in Rodent Models of Social Behavior and Brain Disease”. Neuropharmacology, vol. 159 (2019): 107420. https://doi.org/10.1016/j.neuropharm.2018.11.008.
Siviy, Stephen M. „Basal Ganglia Involvement in the Playfulness of Juvenile Rats”. Journal of Neuroscience Research, vol. 97 (12) (2019): 1521–1527. https://doi.org/10.1002/jnr.24475.
Stach, Ryszard. Sumienie i mózg. O wewnętrznym regulatorze zachowań moralnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
Stach, Ryszard, i Stach-Borejko Anna. Empatia i mózg. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016.
Steiner, Adam P., i A. David Redish. „Behavioral and Neurophysiological Correlates of Regret in Rat Decision-Making on a Neuroeconomic Task”. Nature Neuroscience, vol. 17 (7) (2014): 995–1002. https://doi.org/10.1038/nn.3740.
Steiner, Adam P., i A. David Redish. „The Road Not Taken: Neural Correlates of Decision Making in Orbitofrontal Cortex”. Frontiers in Neuroscience, vol. 6 (2012). https://doi.org/10.3389/fnins.2012.00131.
Stevens, Jeffrey, i Ian Gilby. „A Conceptual Framework for Non-Kin Food Sharing: Timing and Currency of Benefits”. Jeffrey Stevens Papers & Publications. January 1, 2004. https://digitalcommons.unl.edu/psychstevens/10.
Stieger, Binia, Manon Karin Schweinfurth i Michael Taborsky. „Reciprocal Allogrooming among Unrelated Norway Rats (Rattus Norvegicus) Is Affected by Previously Received Cooperative, Affiliative and Aggressive Behaviours”. Behavioral Ecology and Sociobiology, vol. 17 (2017): 182–193. https://doi.org/10.1007/s00265-017-2406-1.
Suhler, Christopher L., i Patricia S. Churchland. „Control: Conscious and Otherwise”. Trends in Cognitive Sciences, vol. 13 (8) (2009): 341–347. https://doi.org/10.1016/j.tics.2009.04.010.
Sweis, Brian M., Mark J. Thomas i A. David Redish. „Mice Learn to Avoid Regret”. PLOS Biology, vol. 16 (6) (2018): e2005853. https://doi.org/10.1371/journal.pbio.2005853.
Sweis, Brian M., Samantha V. Abram, Brandy J. Schmidt, Kelsey D. Seeland, Angus W. MacDonald, Mark J. Thomas i A. David Redish. „Sensitivity to ‘Sunk Costs’ in Mice, Rats, and Humans”. Science, vol. 361 (6398) (2018): 178–181. https://doi.org/10.1126/science.aar8644.
Szymków, Aleksandra. Umysł uwolniony. O poznaniu zakorzenionym w ciele i świecie społecznym. Warszawa: Scholar, 2018.
Taborsky, Michael, Joachim G. Frommen i Christina Riehl. „Correlated Pay-offs Are Key to Cooperation”. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 371 (1687) (2016): 20150084. https://doi.org/10.1098/rstb.2015.0084.
Tachibana, Ryosuke O., Kouta Kanna, Shota Okabe, Kohta I. Kobayasi i Kazuo Okanoya. „USVSEG: A Robust Method for Segmentation of Ultrasonic Vocalizations in Rodents”. PLOS ONE, vol. 15 (2020): e0228907. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0228907.
Takahashi, Makoto, Tomokazu Ushitani i Kazuo Fujita. „Inference Based on Transitive Relation in Tree Shrews (Tupaia Belangeri) and Rats (Rattus Norvegicus) on a Spatial Discrimination Task”. The Psychological Record, vol. 58 (2) (2008): 215–227. https://doi.org/10.1007/BF03395612.
Tanabe, Sean, Zirui Huang, Jun Zhang, Yali Chen, Stuart Fogel, Julien Doyon, Jinsong Wu et al. „Altered Global Brain Signal during Physiologic, Pharmacologic, and Pathologic States of Unconsciousness in Humans and Rats”. Anesthesiology, vol. 132 (6) (2020): 1392–1406. https://doi.org/10.1097/ALN.0000000000003197.
Tang Yan, et al. „Social Touch Promotes Interfemale Communication via Activation of Parvocellular Oxytocin Neurons”. Nature Neuroscience, vol. 23 (9) (2020): 1125–1137. https://doi.org/10.1038/s41593-020-0674-y.
Templer, Victoria L. „Slow Progress with the Most Widely Used Animal Model: Ten Years of Metacognition Research in Rats, 2009–2019”. Animal Behavior and Cognition, vol. 6 (4) (2019): 273–277. https://doi.org/10.26451/abc.06.04.07.2019.
Terkel, Joseph. „Cultural Transmission of Feeding Behavior in the Black Rat (Rattus rattus)”. W Social Learning in Animals: The Roots of Culture. Edited by Cecilia M. Heyes, Bennett G. Galef Jr., 17–47. San Diego, CA: Academic Press, 1996. https://doi.org/10.1016/B978-012273965-1/50003-0.
Thor, D.H., i W.R. Holloway. „Social Memory of the Male Laboratory Rat”. Journal of Comparative and Physiological Psychology, vol. 96 (6) (1982): 1000–1006. https://doi.org/10.1037/0735-7036.96.6.1000.
Tolman, Edward. Zachowanie celowe u zwierząt i ludzi. [Przetłumaczył z angielskiego Józef Radzicki]. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
Tolman, Edward Chace, i Charles H. Honzik. „Introduction and Removal of Reward, and Maze Performance in Rats”. University of California Publications in Psychology, vol. 4 (1930): 257–275.
Trojan, Maciej. Na tropie zwierzęcego umysłu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2013.
Tu, Wenyu, Zilu Ma, Yuncong Ma, David Dopfel i Nanyin Zhang. „Suppressing Anterior Cingulate Cortex Modulates Default Mode Network and Behavior in Awake Rats”. Cerebral Cortex, vol. 31 (1) (2021): 312–323. https://doi.org/10.1093/cercor/bhaa227.
Uexküll, Jakob von. „A Stroll Through the Worlds of Animals and Man”. W Instinctive Behavior. The Development of a Modern Concept. Translated and edited by Claire H. Chiller. Introduction by Karl S. Lashley, 5–80. New York: International Universities Press, 1934. Pobrano z: https://monoskop.org/images/1/1d/Uexkuell_Jakob_von_A_Stroll_Through_the_Worlds_of_Animals_and_Men_A_Picture_Book_of_Invisible_Worlds.pdf (28.11.2022).
Urbaniak, Marcin. „Dlaczego zwierzęta coś wiedzą?” Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne, nr 5 (2017): 253–269.
Uzefovsky, Florina, Idan Shalev, S. Israel, S. Edelman, Y. Raz, David Mankuta, Ariel Knafo-Noam i Richard Ebstein. „Oxytocin Receptor and Vasopressin Receptor 1a Genes Are Respectively Associated with Emotional and Cognitive Empathy”. Hormones and Behavior, vol. 67 (2014): 60–65. https://doi.org/10.1016/j.yhbeh.2014.11.007.
Vale, Gillian L., i Sarah F. Brosnan. „Inequity Aversion”. W Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior. Edited by Jennifer Vonk, Todd Shackelford, 1–12. Cham: Springer International Publishing, 2017. https://doi.org/10.1007/978-3-319-47829-6_1084-1.
Van de Cruys, Sander. „Affective Value in the Predictive Mind”. W Philosophy and Predictive Processing: 24. Edited by Thomas K. Metzinger, Wanja Wiese, 1–21. Frankfurt am Main: MIND Group, 2017. https://doi.org/0.15502/978395857325.
Vanderschuren, Louk J.M.J., E.J. Marijke Achterberg i Viviana Trezza. „The Neurobiology of Social Play and Its Rewarding Value in Rats”. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, vol. 70 (2016): 86–105. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2016.07.025.
Vasconcelos, Marco. „Transitive Inference in Non-human Animals: An Empirical and Theoretical Analysis”. Behavioural Processes, vol. 78 (3) (2008): 313–334. https://doi.org/10.1016/j.beproc.2008.02.017.
Venniro, Marco, i Sam A. Golden. „Taking Action: Empathy and Social Interaction in Rats”. Neuropsychopharmacology, vol. 45 (7) (2020): 1081–1082. https://doi.org/10.1038/s41386-019-0596-0.
Venniro, Marco, Trinity I. Russell, Michelle Zhang i Yavin Shaham. „Operant Social Reward Decreases Incubation of Heroin Craving in Male and Female Rats”. Biological Psychiatry, Striatal Mechanisms in Addiction, vol. 86 (11) (2019): 848–856. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2019.05.018.
Venniro, Marco, Michelle Zhang, Daniele Caprioli, Jennifer K. Hoots, Sam A. Golden, Conor Heins, Marisela Morales, David H. Epstein i Yavin Shaham. „Volitional Social Interaction Prevents Drug Addiction in Rat Models”. Nature Neuroscience, vol. 21 (11) (2018): 1520–1529. https://doi.org/10.1038/s41593-018-0246-6.
Vermaercke, Ben, Elsy Cop, Sam Willems, Rudi D’Hooge i Hans P. Op de Beeck. „More Complex Brains Are Not Always Better: Rats Outperform Humans in Implicit Category-based Generalization by Implementing a Similarity-based Strategy”. Psychonomic Bulletin & Review, vol. 21 (4) (2014): 1080–1086. https://doi.org/10.3758/s13423-013-0579-9.
Vinken, Kasper, Ben Vermaercke i Hans P. Op de Beeck. „Visual Categorization of Natural Movies by Rats”. The Journal of Neuroscience, vol. 34 (32) (2014): 10645–10658. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.3663-13.2014.
Vöröslakos, Mihály, Yuichi Takeuchi, Kitti Brinyiczki, Tamás Zombori, Azahara Oliva, Antonio Fernández-Ruiz, Gábor Kozák et al. „Direct Effects of Transcranial Electric Stimulation on Brain Circuits in Rats and Humans”. Nature Communications, vol. 9 (1) (2018): 483–493. https://doi.org/10.1038/s41467-018-02928-3.
Waal, Frans B.M. de. Bystre zwierzę. Czy jesteśmy dość mądrzy, aby zrozumieć mądrość zwierząt? Z rysunkami wykonanymi przez autora. Tłumaczenie Łukasz Lamża. Kraków: Copernicus Center Press, 2019.
Waal, Frans B.M. de. Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność? Komentarze Robert Wright, Christine M. Korsgaard, Philip Kitcher, Peter Singer. Wstęp i opracowanie Stephen Macedo, Josiah Ober. Tłumaczenie Bartosz Brożek, Michał Furman. Kraków: Copernicus Center Press, 2019.
Waal, Frans B.M. de. Ostatni uścisk mamy. Emocje zwierząt i co one mówią o nas samych. Tłumaczenie Radosław Kosarzycki. Kraków: Copernicus Center Press, 2019.
Waal, Frans B.M. de. „What Is an Animal Emotion?: What Is an Animal Emotion?” Annals of the New York Academy of Sciences, vol. 1224 (1) (2011): 191–206. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2010.05912.x.
Waal, Frans B.M. de. Wiek empatii. Jak natura uczy nas życzliwości. Tłumaczenie Łukasz Lamża. Kraków: Copernicus Center Press, 2019.
Waal, Frans B.M. de, i Stephanie D. Preston. „Mammalian Empathy: Behavioural Manifestations and Neural Basis”. Nature Reviews Neuroscience, vol. 18 (2017): 498–509. https://doi.org/10.1038/nrn.2017.72.
Wagemans, Fieke M.A., Mark J. Brandt i Marcel Zeelenberg. „Disgust Sensitivity Is Primarily Associated With Purity-based Moral Judgments”. Emotion, vol. 18 (2) (2018): 277–289.
Waldmann, Michael R., Martina Schmid, Jared Wong i Aaron P. Blaisdell. „Rats Distinguish between Absence of Events and Lack of Evidence in Contingency Learning”. Animal Cognition, vol. 15 (5) (2012): 979–990. https://doi.org/10.1007%2Fs10071-012-0524-8.
Wang, Maya Zhe, i Benjamin Y. Hayden. „Latent Learning, Cognitive Maps, and Curiosity”. Current Opinion in Behavioral Sciences, vol. 38 (2021): 1–7. https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2020.06.003.
Watanabe, Shigeru. „Social Inequality Aversion in Mice: Analysis with Stress-Induced Hyperthermia and Behavioral Preference”. Learning and Motivation, vol. 59 (2017): 38–46. https://doi.org/10.1016/j.lmot.2017.08.002.
Watanabe, Shigeru, i Stan Kuczaj, eds. Emotions of Animals and Humans: Comparative Perspectives. Tokyo–New York: Springer, 2012.
Weiss, Omri, Alex Dorfman, Tamar Ram, Pazit Zadicario i David Eilam. „Rats Do Not Eat Alone in Public: Food-Deprived Rats Socialize Rather than Competing for Baits”. PLOS ONE, vol. 12 (3) (2017): e0173302. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0173302.
Weiss, Virginia G., Lindsey R. Hammerslag i Michael T. Bardo. „Effect of a Social Peer on Risky Decision Making in Male Sprague Dawley Rats”. Experimental and Clinical Psychopharmacology, vol. 28 (1) (2020): 26–31. https://doi.org/10.1037/pha0000298.
Wesoły, Marian Andrzej. „Księga Arystotelesa o dyspozycjach dianoetycznych (intelektualnych). »Etyka nikomachejska« VI”. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, T. 8, nr 1 (2019): 6–17. https://doi.org/10.14746/fped.2018.7.2.2019.8.1.1.
Wilson, A. George, Matthew J. Pizzo i Jonathon D. Crystal. „Event-based Prospective Memory in the Rat”. Current Biology, vol. 23 (12) (2013): 1089–1093. https://doi.org/10.1016/j.cub.2013.04.067.
Wilson, David Sloan. Does Altruism Exist?: Culture, Genes, and the Welfare of Others. Reprint ed. New Haven: Yale University Press, 2016.
Wilson, David Sloan. This View of Life: Completing the Darwinian Revolution. New York: Pantheon, 2019.
Wilson, Edward O. Sociobiology: The New Synthesis. Cambridge: Belknap Press, 1975.
Wittgenstein, Ludwig. Dociekania filozoficzne. Przeł., wstępem poprzedził i przypisami opatrzył Bogusław Wolniewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Xie, Weizhen, Stephen Campbell i Weiwei Zhang. „Working Memory Capacity Predicts Individual Differences in Social-Distancing Compliance during the COVID-19 Pandemic in the United States”. Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 117 (30) (2020): 17667–17674. https://doi.org/10.1073/pnas.2008868117.
Yakura, Tomiko, Hiroki Yokota, Mika Ohmichi, Takashi Nakano i Munekazu Naito. „Visual Recognition of Mirror, Video-Recorded, and Still Images in Rats”. PLOS ONE, vol. 13 (3) (2018): e0194215. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0194215.
Yamagishi, Atsuhito, Maya Okada, Masatoshi Masuda i Nobuya Sato. „Oxytocin Administration Modulates Rats’ Helping Behavior Depending on Social Context”. Neuroscience Research, vol. 153 (2020): 56–61. https://doi.org/10.1016/j.neures.2019.04.001.
Zimmerman, Aaron, Karen Jones i Mark Timmons, eds. The Routledge Handbook of Moral Epistemology. New York–London: Routledge, 2019.
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0001-7734-8484
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
