Nie tylko „zaczarowana dorożka” – koń w przestrzeni miejskiej XIX-wiecznego Krakowa
Abstrakt
Tematem artykułu jest refleksja na temat obecności koni w przestrzeni miejskiej Krakowa. Zwierzęta te ze względu na swoją powszechną obecność na ulicach miasta stanowią jego integralną część. W tekście poruszona jest kwestia wykorzystania koni jako siły pociągowej w miejskich środkach transportu, straży pożarnej czy służbach porządkowych. Sytuacja koni przedstawiona jest w kontekście rodzącego się ruchu opieki nad zwierzętami, który swoimi początkami sięga XIX wieku. Tak duże wykorzystywanie koni przekładało się bowiem na ogromną skalę nadużyć wobec tychże zwierząt.
Słowa kluczowe
historia Krakowa; historia fotografii; transport publiczny; konie; tramwaje konne; dorożki; opieka nad zwierzętami; animal studies
Bibliografia
Baratay, Éric. Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Translated by Paulina Tarasewicz. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku Szmit, Danecki, Ogonowska, 2014.
Bąk-Koczarska, Celina. “Juliusz. Leo, twórca wielkiego Krakowa.” Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1986.
Demel, Juliusz. Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1846–1853. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 1951.
Demel, Juliusz. Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958.
Droga żelazna konna (tramway) w Krakowie. Sprawozdanie urzędowe Dyrektora budownictwa M. Moraczewskiego. Kraków: Gmina Miasta Krakowa–Drukarnia A. Koziańskiego, 1881.
Dziennik Rozporządzeń dla Stołecznego Miasta Krakowa, no. 7 (1881).
Dziennik Rozporządzeń dla Stołecznego Miasta Krakowa, nos. 1, 2, 4 (1880).
Dziennik Rozporządzeń dla Stołecznego Miasta Krakowa, nos. 8, 5 (1882).
Dziennik Rozporządzeń dla Stołecznego Miasta Krakowa, nos. 1, 2, 8 (1883).
Gaczoł, Ewa, and Daria Pilch. “Konserwacja negatywów kolodionowych na podłożu szklanym.” Wiadomości Konserwatorskie, no. 55 (2018): 141–152.
Górski, Ludwik Karol. “Wyjazd straży do pożaru ongiś a dziś.” In Jubileuszowa księga pamiątkowa Krakowskich Straży Pożarnych: 1873–1925, 1865–1925, 71–74. Kraków: Komitet Jubileuszowy, 1925.
Grabowski, Ambroży. Wspomnienie z Krakowa. Warszawa: Nakładem Autora, 1869.
Hołdys, Andrzej. “Końska pułapka.” Wiedza i Życie, no. 2 (2012). Accessed November 25, 2018. https://www.wiz.pl/8,372.html.
Ignacy Krieger (1820–1889), edited by Ewa Gaczoł, and Teresa Kwiatkowska. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2017.
Kalendarz krakowski Józefa Czecha na rok 1877. Kraków: Nakładem i Czcionkami Drukarni „Czasu”, 1878.
“Kronika miejscowa i zagraniczna.” Czas, no. 103 (1852): 3–4.
“Kronika miejscowa i zagraniczna.” Czas, no. 51 (1857): 3.
“Kronika miejscowa i zagraniczna.” Czas, no. 250 (1882): 2.
“Kronika. Kraków 6 czerwca.” Czas, no. 127 (1891): 2–3.
Kumaniecki, Kazimierz Władysław. “Tymczasowe wyniki spisu ludności w Krakowie z 31 grudnia 1910 roku.” Statystyka Miasta Krakowa opracowana przez Miejskie Biuro Statystyczne, vol. 12 (1912): 3–362.
Kuryer Krakowski, nos. 3, 16, 25 (1879).
M. “Zwierzęta domowe.” Przyjaciel Zwierząt, no. 1 (1892): 8.
McShane, Clay, and Joel A. Tarr. The Horse in the City. Living Machines in the Nineteenth Century. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2007.
Obidowicz, Jan. “Historja Straży Pożarnej Miejskiej.” In Jubileuszowa księga pamiątkowa Krakowskich Straży Pożarnych: 1873–1925, 1865–1925, 7–22. Kraków: Komitet Jubileuszowy, 1925.
Polaczek-Kornecki, Tadeusz. Zarys monografii Komunikacji Wewnętrznej Komunikacji Miasta Krakowa. Opracowany z okazji XXII-go Kongresu Międzynarodowego dla spraw tramwajownictwa, kolejnictwa dojazdowego i komunikacji autobusowej w Warszawie w dniach od 29 czerwca do 6 lipca 1930 r. Kraków: Krakowska Kolei Elektryczna, 1930.
Polańska, Hanna. “Konie w ruchu miejskim Warszawy w XIX i w XX w.” In Jaki koń jest, nie każdy widzi: koń w polskiej kulturze miejskiej i wybranych tekstach piśmienniczych od antyku do współczesności, edited by Anna Łysiak-Łątkowska, and Małgorzata Lisiewicz, 23–39. Gdańsk–
Sopot: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego–Muzeum Sopotu, 2017.
Popławska, Małgorzata. “Krakowskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.” In Krakowska Izba Lekarska 1893–1945. Wypisy z dziejów samorządu lekarskiego i medycyny Krakowa, edited by Stefan Ciepły, 139–146. Kraków: Okręgowa Izba Lekarska, 2013.
Przyjaciel Zwierząt, nos. 7 and 8 (1879).
Statuta urządzenia straży pożarnej dla miasta Krakowa. Kraków: [s.n.], 1875.
Statystyka Miasta Krakowa opracowana przez Miejskie Biuro Statystyczne, vol. 12 (1912).
Taktyka pożarnicza. Vol. 4: Pomoc sanitarna dla ludzi i koni, edited by Józef Tuliszkowski, 30–40. Warszawa: Nakładem Autora–Zakłady Graficzne Kooperatywy Pracowników Drukarskich, 1929.
Tyrański, Władysław. “Zakład Czyszczenia Miasta pod władzą Magistratu (1906–1950) oraz pod nadzorem państwa.” In Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania w Krakowie. 150 lat polskiego samorządowego modelu oczyszczania miasta, edited by Piotr Hapanowicz, Tomasz Bator, and Piotr Odorczuk, 76–91. Kraków: Grupa Tomami, 2017.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
