Nagrobki zwierzęce Jana Gawińskiego w perspektywie ekokrytyki
Abstrakt
Artykuł Nagrobki zwierzęce Jana Gawińskiego w perspektywie ekokrytyki podejmuje próbę wykorzystania optyki human-animal studies, ukształtowanej w nurcie, tej współczesnej metodologii do weryfikacji dotychczasowych odczytań barokowych epitafiów Jana Gawińskiego poświęconych zwierzętom. Przeprowadzono polemikę z sądami, iż nagrobki zwierzęce Jana Gawińskiego są przejawem nihilizmu, groteski lub wariacją na temat bajki zwierzęcej. Zwrócono też uwagę na ważną dla interpretacji pojedynczych utworów rolę kompozycji zbioru. Zastosowanie perspektywy ekokrytycznej pozwoliło pokazać, iż mimo panującej w kulturze epok przednowoczesnych wizji natury z hierarchicznym porządkiem łańcucha bytów, pisarze odnajdywali w konwencjach „szczelinę” dla wyrażenia wspólnoty doświadczenia losu śmiertelności biologicznej, empatię, wrażliwość sumienia i odpowiedzialność za braci mniejszych.
Słowa kluczowe
ekokrytyka; human-animal studies; literatura staropolska,; nagrobek zwierzęcy; barok
Bibliografia
Literatura podmiotu
Gawiński, Jan. Sielanki z gajem zielonym, red. Ewa Rot. Warszawa: Instytut Badań Literackich–Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”, 2007.
Literatura przedmiotu
Abramowska, Janina. „Pogranicza gatunkowe”. W Bajka ezopowa, 193–204. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Abramowska, Janina. Pisarze w zwierzyńcu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
Barcz, Anna. Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2016.
Brzozowski, Jacek. „Krótka historia zwierząt, które także bywają śmiertelne”. Teksty, nr 6 (1979): 171–185.
Chemperek, Dariusz. „Groteska i śmierć: »Nagrobki zbieranej drużyny« Szymona Szymonowica”. Ruch Literacki, nr 3 (1999): 289–296.
Chemperek, Dariusz. Poezja Jana Gawińskiego i kultura literacka drugiej połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2005.
Gołębiowska-Suchorska, Agnieszka. „Wesz – pasywny bohater bajek rosyjskich”. W Bajka zwierzęca w tradycji ludowej i literackiej, red. Adrian Mianecki, Violetta Wróblewska, 179–190. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
Grześkowiak, Radosław. „Pchła zapomniany temat erotyczny dawnej poezji”. W Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej, 145–201. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2013.
Grześkowiak, Radosław. „Zazdrość i pomówienia. Pieski w panieńskiej pościeli”. W Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej, 71–141. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2013.
Jankowski, Władysław. „Szymona Szymonowica Nagrobki zbieranej drużyny”. Pamiętnik Literacki, nr 4 (1903): 45–59.
Lewis, Clive Staples. Odrzucony obraz. Przekład Witold Ostrowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.
Lovejoy, Artur Oncken. Wielki łańcuch bytu. Studium z dziejów idei. Przekład Artur Przybysławski. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1999.
Morsztyn Zbigniew, Muza domowa, t. 1, wstęp i oprac. Jan Dürr-Durski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1954.
Nowicka-Jeżowa, Alina. „Humanitas na planecie ludzi i zwierząt”. W Aplauz najzacniejszej damie. Studia i szkice z kręgu literatury dawnej, red. Iwona Maciejewska, Agata Roćko, 65–73. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Mazurskiego, 2017.
Nowicka-Jeżowa, Alina. Sarmaci i śmierć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
Rećko, Janusz. Literackie epitafium barokowe. Geneza i teoria gatunku. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1992.
Sieradzka, Aldona. „Owady i erotyka. Foricenium in culiceum (60) Jana Kochanowskiego i [Nagrobek] płeszce Jana Gawińskiego”. W Dobrym towarzyszom gwoli. Studia o „Foriceniach” i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego, red. Roman Krzywy, Radosław Rusnak, 93–105. („Studia o Literaturze Dawnej”, t. 4). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
Sitniewska, Roksana. „Obraz wszy w kulturze ludowej”, Tekstura. Rocznik Filologiczno-kulturoznawczy, nr 1 (2010): 9–16.
Staropolska poezja ziemiańska. Antologia. Red. Janusz S. Gruchała, Stanisław Grzeszczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Tazbir, Janusz. „Ludzie przeciwko zwierzętom”. Znak, nr 637 (2008). https://www.miesiecznik.znak.com.pl/6372008janusz-tazbirludzie-przeciwko-zwierzetom/ (dostęp: 4.04.2020).
Zdziechowski, Marian, „Człowiek a zwierzę”. W O okrucieństwie, 46–69. Kraków: Znak, 1993.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-1225-7087
Agata Knopik – A PhD student at School of Language and Literature of Adam Mickiewicz University in Poznań. She reads Old Polish and enlightenment literature in the perspective of a new sensitivity which ecocriticism leads us to. She published in journals such as: „CzasKultury.pl”, „Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura”, „ZamekCzyta.pl”. A laureate of Inicjatywa Doskonałości-Uczelnia Badawcza programme. E-mail: agata.knopik@amu.edu.pl
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
