Asymetria powinności etycznych, czyli o nierównym traktowaniu różnych grup zwierząt w badaniach naukowych
Abstrakt
Zwierzęta należące do różnych grup taksonomicznych traktowane są w badaniach naukowych w bardzo odmienny sposób, bardzo różne są bowiem zakres i powszechność powinności moralnych którymi są one obdarzane. Ptaki, ssaki i głowonogi mają status uprzywilejowany względem pozostałych a ryby zajmują w tej hierarchii stanowisko pośrednie. Ogromna większość obecnych w biosferze zwierząt wciąż pozbawiona jest jakiejkolwiek ochrony podstawowych życiowych interesów. W ostatnich latach empirycznie potwierdzono obecność zaawansowanych funkcji poznawczych u wielu przedstawicieli bezkręgowców. Jednoznacznie nakazuje to porzucenie nawyku traktowania ich jako prymitywnych, niewrażliwych istot, których zachowanie oparte jest wyłącznie na zautomatyzowanych instynktach. Nowe koncepcje etyczne wyznaczają nowy paradygmat w zrozumieniu ich miejsca w sferze moralnych powinności. Szczególne miejsce zdobywa sobie wśród nich koncepcja etyki ewolucyjnie inkluzywnej.
Słowa kluczowe
behawior; bezkręgowce; etyka; funkcje poznawcze; kręgowce
Bibliografia
Akhtar, Sahar. „Animal pain and welfare: Can pain sometimes be worse for them than for us”. In The Oxford handbook of animal ethics. Eds. Tom L. Beauchamp, Raymond Gillespie Frey, 495–518., 509. Oxford–New York: Oxford University Press, 2011.
Alem, Sylvain, Clint J. Perry, Xingfu Zhu, Olli J. Loukola, Tomas Ingraham, Eric Søvik, and Lars Chittka. „Associative mechanisms allow for social learning and cultural transmission of string pulling in an insect”. PLoS Biol, no. 14(10) (2016), e1002564.
Baracchi, David, and Luigi Baciadonna. „Insect sentience and the rise of a new inclusive ethics”. Animal Sentience 5(29) (2020), 18.
Birch, Jonathan. „Animal sentience and the precautionary principle”. Animal Sentience, 2(16) (2017): 1.
Broom, Donald M. „Cognitive ability and sentience: Which aquatic animals should be protected?”. Diseases of Aquatic Organisms, no. 75(2) (2007): 99–108.
Broom, Donald M. „The welfare of invertebrate animals such as insects, spiders, snails and worms”. In Animal Suffering: From science to Law, International Symposium. Eds. Thierry Auffret Van Der Kemp and Martine Lachance, 135–152. Paris: Editions Yvon Blais, 2013.
Bruers Stijn. Born free and equal? On the ethical consistency of animal equality. Ghent, Belgium: Ghent University. Faculty of Arts and Philosophy, 2014.
Carruthers, Peter. „Invertebrate minds: A challenge for ethical theory”. The Journal of Ethics, no. 11(3) (2007): 275–297.
Churchland, Paul M. Matter and consciousness. Cambridge: MIT Press, 1988.
De Grazia, David. „Self-awareness in animals”. In The philosophy of animal minds. Ed. Robert W. Lurz, 201–217. Cambridge, England: Cambridge University Press, 2009.
Descartes, René. Rozprawa o metodzie. Przekład Wanda Wojciechowska. Warszawa: PWN, 1981.
Directive 2010/63/EU of the European Parliament and of the Council. Official Journal of the European Union
(dostęp: 18. 02.2015).
Dunayer, Joan. Speciesism. Derwood: Ryce Publishing, 2004.
Dzwonkowska Dominika. „Znaczenie empatii i współczucia w trosce o jakość życia zwierząt”. W Dominika Dzwonkowska, Michał Latawiec, Dariusz Gzyra, Jacek Lejman, Mirosław Twardowski, Justyna Tymieniecka-Suchanek, Filozofia wobec świata zwierząt, 81–97. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
Elwood, Robert W. „Assessing the Potential for Pain in Crustaceans and Other Invertebrates”. In The Welfare of Invertebrate Animals. Eds. Claudio Carere, and Jennifer Mather, 147. Cham: Springer, 2019.
Elwood, Robert W., and Mark Briffa. „Information gathering and communication during agonistic encounters: a case study of hermit crabs”. Advances in the Study of Behavior, vol. 30 (2001): 53–97.
Elżanowski, Andrzej. „Sprzedaż żywych ryb do spożycia jest niehumanitarna”. Życie Weterynaryjne, nr 94(4) (2019): 284–288.
Faria, Catia, and Eze Paez. „It’s Splitsville: why animal ethics and environmental ethics are incompatible”. American Behavioral Scientist, no. 63(8) (2019): 1047–1060.
Fischer, Bob, and Brendon M. Larson. „Collecting insects to conserve them: a call for ethical caution”. Insect Conservation and Diversity, no. 12 (3) (2019): 173–182.
Fischer Marta Luciane, and Juliana Zacarkin Santos. „Ethical Conduct with Invertebrate Animals: Routes for Inclusive, Humanitarian, and Sustainable Education”. Curr World Environ, no. 16(3) (2021). https://bit.ly/2XAMmeb.
Francione, Gary L. Animals as Persons: Essays on the Abolition of Animal Exploitation. New York: Columbia University Press, 2008.
Galib, Shams M., Jingrui Sun, Sean D. Twiss, and Martyn C. Lucas. „Personality, density and habitat drive the dispersal of invasive crayfish”. Scientific Reports, no. 12(1) (2022): 1–12.
Giurfa, Martin. „Behavioral and neural analysis of associative learning in the honeybee: a taste from the magic well”. Journal of comparative physiology A, no. 193(8) (2007): 801–824.
Gzyra, Dariusz. „Teoria praw zwierząt Toma Regana a etyka środowiskowa”. W Dominika Dzwonkowska, Michał Latawiec, Dariusz Gzyra, Jacek Lejman, Mirosław Twardowski, Justyna Tymieniecka-Suchanek, Filozofia wobec świata zwierząt, 101–111. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
Gzyra, Dariusz. „Zdolność do odczuwania w teorii praw zwierząt Toma Regana”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, nr 2 (2015): 431–445.
Gzyra, Dariusz. „O krzywdzie odbierania życia. Głosy wybrane”. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, nr 5 (2019): 309–319.
Hicks, Thurston Cleveland, Hjalmar S. Kühl, Christophe Boesch, Steph B. Menken, John Hart, Peter Roessingh, Corneille Ewango, and Roger Mundry. „The relationship between tool use and prey availability in chimpanzees (Pan troglodytes schweinfurthii) of Northern Democratic Republic of Congo”. International Journal of Primatology, no. 41(6) (2020): 936–959.
Horvath, Kelsey, Dario Angeletti, Giuseppe Nascetti, and Claudio Carere. „Invertebrate welfare: an overlooked issue”. Annali dell’Istituto Superiore di Sanità, no. 49 (1) (2013): 9–17.
Johannsen, Kyle. Wild animal ethics. The Moral and Political Problem of Wild Animal Suffering. New York: Routledge, 2019.
Johannsen, Kyle. „Animal rights and the problem of r-strategists”. Ethical Theory and Moral Practice, no. 20(2) (2017): 333–345.
Karasek, Tomasz, and Paweł Koperski. „NoMBSI: a New, Non-lethal Method for Benthos Sampling and Identification for use in biological monitoring of flowing waters: preliminary results”. Hydrobiologia, no. 751 (2015): 215–227.
Karlsson, Dave, Emily Hartop, Mattias Forshage, Mathias Jaschhof, and Fredrik Ronquist. „The Swedish Malaise trap project: a 15 year retrospective on a countrywide insect inventory”. Biodiversity Data Journal, no. 8 (2020): 1–35.
Kellert, Stephen R. „Values and Perceptions of Invertebrates”. Conservation Biology, no. 7(4) (1993): 845–855. http://www.jstor.com/stable/2386816.
Key, Brian. „Why fish do not feel pain”. Animal Sentience, no. 1(3) (2016): 1.
Kohda, Masanori, Shumpei Sogawa, Alex L. Jordan, Naoki Kubo, Satoshi Awata, Shun Satoh, Taiga Kobayashi, Akane Fujita, and Redouan Bshary. „Further evidence for the capacity of mirror self-recognition in cleaner fish and the significance of ecologically relevant marks”. PLoS Biol, no. 20(2) (2022): e3001529.
Koperski, Paweł. „Freshwater invertebrates – neglected victims of biological monitoring: an ethical view”. Ethics & The Environment, no. 27(2) (2022): 29–57.
Lejman, Jacek. „O zmyślności zwierząt. Rozważania wokół etyki zróżnicowanych natur”. W Dominika Dzwonkowska, Michał Latawiec, Dariusz Gzyra, Jacek Lejman, Mirosław Twardowski, Justyna Tymieniecka-Suchanek, Filozofia wobec świata zwierząt, 31–54. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
Loukola, Olli J., Solvi, Cwyn, Coscos, Louie, and Lars Chittka. „Bumblebees show cognitive flexibility by improving on an observed complex behavior”. Science, no. 355(6327) (2017): 833–836.
Mather, Jennifer A., and David M. Logue. „The bold and the spineless: Invertebrate personalities”. In Animal Personalities: Behavior, Physiology, and Evolution. Eds. Claudio Carere, and Dario Maestripieri. Chicago: University of Chicago Press, 2013.
Mather, Jennifer A., and Claudio Carere. „Consider the Individual: Personality and Welfare in Invertebrates”. In The Welfare of Invertebrate Animals. Eds. Claudio Carere, and Jennifer Mather. Cham: Springer, 2019.
Mather, Jennifer A. (2016). „An invertebrate perspective on pain”. Animal Sentience, no. 1(3): 12.
Mather, Jennifer A. „Ethics and care: For animals, not just mammals”. Animals, no. 9(12) (2019): 1018.
Mathers, Jennifer A. „Ethics and Care: For Animals, Not Just Mammals”. Animals, no. 9 (2019): 1018. doi:10.3390/ani9121018.
Menzel, Randolf, Jacqueline Fuchs, Andreas Kirbach, Konstantin Lehmann, and Uwe Greggers. „Navigation and communication in honey bees”. In Honeybee Neurobiology and Behavior. Eds. Giovanni Galizia, Dorothea Eisenhardt, Martin Giurfa, s. 103–116. Dordrecht: Springer, 2012.
Mikhalevich, Irina, and Richard Powell. „Minds without spines: Evolutionarily inclusive animal ethics”. Animal Sentience, no. 5 (2020): 1.
Monsó, Susana, and Antonio J. Osuna-Mascaró. „Problems with basing insect ethics on individuals’ welfare”. Animal Sentience, no. 5(29) (2020): 8.
Perry, Clint J., and Luigi Baciadonna. „Studying emotion in invertebrates: what has been done, what can be measured and what they can provide”. Journal of Experimental Biology, no. 220 (21) (2017): 3856–3868.
Perry, Clint J., Andrew B. Barron, and Ken Cheng. „Invertebrate learning and cognition: relating phenomena to neural substrate”. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, no. 4 (2013): 561–582. WIREs Cogn Sci2013, 4:n/a. doi: 10.1002/wcs.1248
Podręcznik do monitoringu elementów biologicznych i klasyfikacji stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Aktualizacja metod. Red. Agnieszka Kolada. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2020.
Probucka, Dorota. Prawa zwierząt. Kraków: Universitas, 2015.
Regan, Tom. All That Dwell Therein: Animal Rights and Environmental Ethics. Berkeley: University of California Press, 1982.
Regan, Tom 1975. „Do Animals Have a Right to Life?”. The Canadian Journal of Philosophy, no. 5: 181–214.
Regan, Tom. The Case for Animal Rights. University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 1983.
Regan, Tom. Animal Rights, Human Wrongs: An Introduction to Moral Philosophy. Rowman and Littlefield Publishers, Washington DC, 2003.
Regan, Tom. „Sentiency and Rights: Some Observations”. In From Darwin to Dawkins: The Science and Implications of Animal Sentience (2005). http://tomregan.info/interviews/sentiency-and-rights-some-observations [15.03.2019].
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz.U. 2016 poz. 2183
Rudy, Michał. Traktat o uśmiercaniu zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu SWPS, 2019.
Schneider-Mizell, Casey M., Stephan Gerhard, Mark Longair, Tom Kazimiers, Feng Li, Maarten F. Zwart, Andrew Champion, Frank M. Midgley, Richard D. Fetter, Stephan Saalfeld, and Albert Cardona. „Quantitative neuroanatomy for connectomics in Drosophila”. Elife, no. 5 (2016), e12059.
Sherwin, Christopher M. „Can invertebrates suffer? Or, how robust is argument-by-analogy?”. Animal Welfare, no. 10(1) (2001): 103–118, 103.
Schnell, Aleksander K., Piero Amodio, Markus Boeckle, and Nicola S. Clayton. „How intelligent is a cephalopod? Lessons from comparative cognition”. Biological Reviews, no. 96(1) (2021): 162–178.
Singer, Peter. Animal Liberation: A New Ethics for our Treatment of Animals. New York: Harper Perennial Modern Classics, 2002.
Singer, Peter. „Are Insects Conscious?”. Project Syndicate, 12.05.2016. https://www.project-syndicate.org/commentary/are-insects-conscious-by-P.-singer-2016-05.
Singer, Peter. Etyka praktyczna. Przekład Agata Sagan. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, 2003.
Singer, Peter. The Expanding Circle: Ethics, Evolution, and Moral Progress. Princeton: Princeton University Press, 1981.
Singer, Peter. Practical Ethics. Second Edition. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Singer, Peter. Practical Ethics. Third Edition. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Sømme, Lauritz S. Sentience and pain in invertebrates. Report to Norwegian Scientific Committee for Food Safety. Ås–Oslo: Norwegian University of Life Sciences, 2005.
Springer, Mark S., Michael J. Stanhope, Ole Madsen, and Wilfried W. de Jong. „Molecules consolidate the placental mammal tree”. Trends in Ecology and Evolution, no. 19 (2004).
Toni, Mattia, Arianna Manciocco, Elisa Angiulli, Enrico Alleva, Carla Cioni, and Stefano Malavasi. „Assessing fish welfare in research and aquaculture, with a focus on European directives”. Animal, no. 13(1) (2019), 161–170.
Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 roku o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych. Dz.U. z 2019 r. poz. 1392 ze zm.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. z 2021 r. poz. 1098.
Waal, Frans, de. Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność?. Przekład Michał Furman i Bartosz Brożek. Kraków: Copernicus Center Press, 2013.
Webster, John. „Animal sentience and animal welfare: What is it to them and what is it to us?”. Applied Animal Behaviour Science, no. 1(100) (2006): 1–3.
Zarosa, Urszula. Status moralny zwierząt. Warszawa: PWN, 2016.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-7736-8394
Paweł Koperski – D.Sc., associate professor at Faculty of Biology, University of Warsaw, Poland. His research interests are in freshwater ecology and zoology, biological monitoring as well as in nature protection. For years he has been teaching students on ecology, zoology, and on topics on the border of sciences and arts: environmental ethics, philosophy of science and philosophical foundations of nature conservation. He popularizes knowledge in the field of animal and nature protection, and is also a member of the Local Ethics Committee.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
