Spory o wegetarianizm w wieku XIX. Ideowe i materialne podstawy diety bezmięsnej
Abstrakt
Założone w 1847 roku w Anglii pierwsze na świecie Towarzystwo Wegetariańskie przyjęło podstawową deklarację programową, zgodnie z którą członkom nie wolno było spożywać mięsa, drobiu oraz ryb (flesh, fowl, fish). Co do jaj, mleka, serów, masła i miodu pozostawiono członkom wolny wybór. Również od ich decyzji zależało to, czy będą korzystać z alkoholu, tytoniu, używek takich, jak kawa, herbata, lub też ubrań i materiałów pochodzenia odzwierzęcego. Szeroka formuła pozwoliła połączyć ze sobą wegetarian, którzy w zróżnicowany sposób przestrzegali tych wskazań, lecz nieuchronnie prowadziła również do kontrowersji i sporów na temat tego, co właściwie oznacza bycie wegetarianinem. Pod koniec XIX wieku wewnętrzne konflikty ideowe nasiliły się także z uwagi na to, że powstały nowe produkty „czysto” roślinne, zamienniki masła, mleka, mięsa i skór, które znacznie poszerzyły materialną bazę wegańskiego stylu życia. W artykule omówiono zarówno ideologiczny, jak i materialny wymiar powstania oraz rozwoju ruchu wegetariańskiego w drugiej połowie XIX wieku i prześledzono narodziny dwudziestowiecznego weganizmu.
Słowa kluczowe
wegetarianizm; Henry S. Salt; roślinne zamienniki produktów odzwierzęcych; Nuttose; Viandina
Bibliografia
An Old Vegetarian. “The Vegetarian Banquet, Held at Hayward’s Hotel, Manchester, July 28th, 1848”. The Vegetarian Advocate, no. 5 (1848): 68.
Cybulski, Napoleon. Pokarmy i ich surogaty. Kraków: Drukarnia UJ, 1915.
Fischer-Dücklemann, Anna. Encyklopedya rodzinna [Cz. 1–2]. Największy i najlepszy podręcznik do pielęgnowania zdrowia, urody i szczęścia, ze szczególnym uwzględnieniem chorób kobiecych i dziecięcych, położnictwa i pielęgnowania dzieci. Przeł. August Czarnowski i Teresa Jaroszewska. Toledo, Ohio: A.A. Paryski, 1913.
Forward, Charles W. Fifty Years of Food Reform. A History of the Vegetarian Movement in England. London: Ideal Publishing Union, 1898.
Gerlach, V. „Jak organizm ludzki zużytkowuje tłuszcz zwierzęcy i roślinny”. Przegląd Hygieniczny, nr 6 (1909): 179.
Goodman, William. The Social History of Great Britain During the Reigns of the Stuarts. Vol. 2. New York: William H. Colyer, 1844.
Hitchens, Arthur Parker, Morris C. Leikind. “Introduction of Agar-Agar into Bacteriology”. Journal of Bacteriology, 37 (5) (1939): 485–493.
Horsell, William. The Vegetarian Armed at All Points in which the Theory is Explained. The Chief Arguments Advanced and the Principal Objections Answered. London: Vegetarian Depot, 1859.
„Kasza owsiana”. Przewodnik Zdrowia. Pismo poświęcone pielęgnowaniu zdrowia i sposobowi życia według praw i wskazówek przyrody, nr 3 (1895): 22.
Kellogg, John H. “Peanuts as Food”. The Anderson Intelligencer, vol. 33 (46) (1898): 3.
Kellogg, John H. The Natural Diet of Man. Battle Creek, Michigan: The Modern Medicine Publishing Co., 1923.
„Kronika naukowa”. Dodatek do Gazety Narodowej, nr 323 (1898): 1.
“Letter to the Editor”. The New Age. Concordium Gazette and Temperance Advocate, vol. 1 (4) (1843): 31–32.
“Letter to the Editor”. The Vegetarian Advocate, vol. 2 (11) (1850): 140.
Lista, Giovanni. Futuryzm. Przeł. Ewa Gorządek. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2002.
„Masło kokosowe”. Przewodnik Zdrowia. Pismo poświęcone pielęgnowaniu zdrowia i sposobowi życia według praw i wskazówek przyrody, nr 3 (1897): 22.
Mayor, John E.B. What is Vegetarianism? Manchester: The Vegetarian Society, 1898.
Mętrak-Ruda, Natalia. Warzywa zjedz, mięso zostaw. Krótka historia wegetarianizmu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2022.
Pack, Brigit. „Vegetarierinnen“. Vegetarisch in Wien um 1900. 07.03.2019. https://veggie.hypotheses.org/798 (dostęp: 12.01.2023).
„Pokarmy przyszłości”. Ruch. Dwutygodnik poświęcony sprawom wychowania fizycznego i w ogóle normalnego rozwoju ciała, nr 15/16 (153/154) (1912): 166–167.
“Remarks on Vegetable Cookery and Diet”. The Vegetarian Advocate, vol. 1 (3) (1848): 40.
Ruch. Dwutygodnik poświęcony sprawom wychowania fizycznego i w ogóle normalnego rozwoju ciała, nr 24 (186) (1913).
Salt, Henry S. The Logic of Vegetarianism. Essays and Dialogues. London: The Ideal Publishing Union, 1899.
“Second Annual Meeting of the Vegetarian Society”. The Vegetarian Advocate, no. 12 (1849): 147–156.
„Sztuczne mięso”. Ruch. Dwutygodnik poświęcony sprawom wychowania fizycznego i w ogóle normalnego rozwoju ciała, nr 24 (186) (1913): 306.
Tarnawska, Romualda. Kuchnia jarska stosowana w lecznicy dr. Apolinarego Tarnawskiego w Kosowie. Lwów: I. Związkowa drukarnia, 1901.
Torrington, James, Spencer Lindson. Londoniad (Compliced): Giving a Full Description of the Principal Establishments Together with the most Renowned Patentees, Manufacturers, and Inventors in the Metropolis of the World. London: Reed and Pardon, 1857.
“The Vegetarian Bed”. The County Observer and Monmouthshire Advertiser, vol. 46 (2328) (1900): 7.
“The Vegetarians [From “Punch” of September 30, 1848]”. The Vegetarian Advocate, no. 3 (1848): 34.
“Vegetable Food”. The New Age. Concordium Gazette and Temperance Advocate, vol. 1 (5) (1843): 39.
“Vegetarian Entertainment”. The Vegetarian Advocate, vol. 2 (9) (1850): 110.
“Vegetarian Leather”. Abergavenny Chronicle, no. 74 (1910): 3.
“Vegetarian Soap”. Food, Home, and Garden, vol. 1 (8) (1897): 124.
Wardęski, Henryk. „Siano zamiast mięsa”. Gazeta Kujawska. Dziennik polityczny, społeczny i literacki, nr 24 (1912): 1.
Young, Liam. “‘A Fact in the History of the World’: The Vegetarian Advocate (1848–50) and the Serialization of Life”. Journal of European Periodical Studies, 6 (1) (2021): 171–186.
Zola, Emil. Paryż. T. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, 1898.
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0002-3346-5280
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
