O szczurach i ludziach II. Wykorzystanie pragmatystycznego podejścia do Zasady Energii Swobodnej

Zbigniew Słuszkiewicz

doi:10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2025.15.13

Opublikowane: 2025-06-13

Tom 15 Nr 1 (2025)

O szczurach i ludziach II. Wykorzystanie pragmatystycznego podejścia do Zasady Energii Swobodnej

Zbigniew Słuszkiewicz

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2025.15.13

Abstrakt

W drugiej części tryptyku Of Rats and Men zaproponowana zostaje pozytywna odpowiedź na wcześniejsze konkluzje. Z pomocą zasobów konceptualnych pragmatyzmu oraz interpretacji fundamentalnych zasad fizycznych, płynących ze współczesnych nieortodoksyjnych ujęć teoretycznych – metafizyki procesu, rozszerzonej syntezy ewolucyjnej i teorii powiązanych ze „zwrotem pragmatycznym” w naukach kognitywnych, a mianowicie zasady energii swobodnej (FEP) i przetwarzania predykcyjnego (PP) – przeprowadzona zostaje rekonstrukcja podstaw podmiotowości sprawczej. W artykule broniona jest teza, że podmiotowość sprawcza, rozumiana jako zdolność organizmów do działania w odniesieniu do racji, nie jest wyznacznikiem ludzkiej poznawczej wyjątkowości, lecz inherentną własnością procesu życia, której źródłem jest egzystencjalny imperatyw utrzymywania stabilności homeodynamicznej przez organizm. Autor argumentuje na rzecz zasadności stosowania intencjonalnej terminologii w wyjaśnianiu zachowań zwierząt, wskazując, że FEP umożliwia takie podejście, a także że jest ono zbieżne z pluralistycznym stanowiskiem pragmatyzmu i antyredukcjonistyczną linią procesualnej metafizyki w filozofii biologii. Artykuł kładzie podwaliny pod dalszą analizę zaawansowanych form podmiotowej sprawczości, która zostanie rozwinięta w ostatniej części tryptyku.

Słowa kluczowe:

zwrot pragmatyczny , metafizyka procesu , zasada energii swobodnej , przetwarzanie predykcyjne , źródła podmiotowości sprawczej

Pobierz pliki

VARIA / Artykuł (English)

Zasady cytowania

Słuszkiewicz, Z. (2025). O szczurach i ludziach II. Wykorzystanie pragmatystycznego podejścia do Zasady Energii Swobodnej. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, 15(1), 1–37. https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGICA.2025.15.13

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.

1. Licencja

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.

2. Oświadczenie Autora

Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.

Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.

UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).

3. Prawa użytkownika

Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.

4. Współautorstwo

Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.

Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).

Bibliografia

Allen, Micah, and Karl J. Friston. “From Cognitivism to Autopoiesis: Towards a Computational Framework for the Embodied Mind.” Synthese, vol. 195, no. 6 (2018): 2459–2482. https://doi.org/10.1007/s11229-016-1288-5.
Google Scholar

Badcock, Paul B., Karl J. Friston, and Maxwell J. D. Ramstead. “The Hierarchically Mechanistic Mind: A Free-Energy Formulation of the Human Psyche.” Physics of Life Reviews, Physics of Mind, vol. 31 (1 December 2019): 104–121. https://doi.org/10.1016/j.plrev.2018.10.002.
Google Scholar

Badcock, Paul B., Maxwell J. D. Ramstead, Zahra Sheikhbahaee, and Axel Constant. “Applying the Free Energy Principle to Complex Adaptive Systems.” Entropy, vol. 24, no. 5 (13 May 2022): 689. https://doi.org/10.3390/e24050689.
Google Scholar

Ball, Philip. How Life Works: A User’s Guide to the New Biology. London: Picador, 2024.
Google Scholar

Beni, Majid Davoody. “Reconstructing Probabilistic Realism: Re-Enacting Syntactical Structures.” Journal for General Philosophy of Science, vol. 51, no. 2 (2020): 293–313. https://doi.org/10.1007/s10838-018-9426-z.
Google Scholar

Benner, Steven A. “Defining Life.” Astrobiology, vol. 10, no. 10 (December 2010): 1021–1030. https://doi.org/10.1089/ast.2010.0524.
Google Scholar

Bettinger, Jesse S., and Karl J. Friston. “Conceptual Foundations of Physiological Regulation Incorporating the Free Energy Principle and Self-Organized Criticality.” Neuroscience & Biobehavioral Reviews, vol. 155 (1 December 2023): 105459. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2023.105459.
Google Scholar

Blackiston, Douglas, Emma Lederer, Sam Kriegman, Simon Garnier, Joshua Bongard, and Michael Levin. “A Cellular Platform for the Development of Synthetic Living Machines.” Science Robotics, vol. 6, no. 52 (31 March 2021): eabf1571. https://doi.org/10.1126/sciro
Google Scholar

botics.abf1571.
Google Scholar

Block, Ned. “If Perception Is Probabilistic, Why Does It Not Seem Probabilistic?” Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences, vol. 373, no. 1755 (19 September 2018): 20170341. https://doi.org/10.1098/rstb.2017.0341.
Google Scholar

Bowers, Jeffrey S., and Colin J. Davis. “Bayesian Just-so Stories in Psychology and Neuroscience.” Psychological Bulletin, vol. 138, no. 3 (2012): 389–414. https://doi.org/10.1037/a0026450.
Google Scholar

Bruineberg, Jelle. “Active Inference and the Primacy of the ‘I Can’. ” Edited by Thomas Metzinger and Wanja Wiese. Philosophy and Predictive Processing, vol. 5 (2017): 1–18. https://doi.org/10.155027/9783958573062.
Google Scholar

Bruineberg, Jelle, Julian Kiverstein, and Erik Rietveld. “The Anticipating Brain Is Not a Scientist: The Free-Energy Principle from an Ecological-Enactive Perspective.” Synthese, vol. 195, no. 6 (1 June 2018): 2417–44. https://doi.org/10.1007/s11229-016-1239-1.
Google Scholar

Buckley, Christopher L., Chang Sub Kim, Simon McGregor, and Anil K. Seth. “The Free Energy Principle for Action and Perception: A Mathematical Review.” Journal of Mathematical Psychology, vol. 81 (December 2017): 55–79. https://doi.org/10.1016/j.jmp.2017.09.004.
Google Scholar

Buckner, Cameron. “Morgan’s Canon, Meet Hume’s Dictum: Avoiding Anthropofabulation in Cross Species Comparisons.” Biology & Philosophy, vol. 28, no. 5 (September 2013): 853–871. https://doi.org/10.1007/s10539-013-9376-0.
Google Scholar

Caruana, Fausto, and Italo Testa. “The Pragmatist Reappraisal of Habit in Contemporary Cognitive Science, Neuroscience, and Social Theory: Introductory Essay.” In Habits: Pragmatist Approaches from Cognitive Science, Neuroscience, and Social Theory, edited by Fausto Caruana and Italo Testa, 1–37. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
Google Scholar

Cisek, Paul. “Evolution of Behavioural Control from Chordates to Primates.” Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 377, no. 1844 (December 2021): 20200522. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0522.
Google Scholar

Clark, Andy. “Beyond Desire? Agency, Choice, and the Predictive Mind.” Australasian Journal of Philosophy, vol. 98, no. 1 (2020): 1–15. https://doi.org/10.1080/00048402.2019.1602661.
Google Scholar

Clark, Andy. The Experience Machine: How Our Minds Predict and Shape Reality. New York: Pantheon, 2023.
Google Scholar

Clark, Andy. “Predicting Peace: The End of the Representation Wars.” In Open MIND, edited by Thomas Metzinger and Jennifer M. Windt, 7: 1–7. Frankfurt am Main: MIND Group, 2015. https://doi.org/10.15502/9783958570979.
Google Scholar

Clark, Andy. Surfing Uncertainty: Prediction, Action, and the Embodied Mind. New York: Oxford University Press, 2019.
Google Scholar

Clark, Andy. “Whatever Next? Predictive Brains, Situated Agents, and the Future of Cognitive Science.” Behavioral and Brain Sciences, vol. 36, no. 3 (June 2013): 181–204. https://doi.org/10.1017/S0140525X12000477.
Google Scholar

Constant, Axel, Andy Clark, and Karl J. Friston. “Representation Wars: Enacting an Armistice Through Active Inference.” Frontiers in Psychology, vol. 11 (2021). https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2020.598733.
Google Scholar

Corcoran, Andrew W, and Jakob Hohwy. “Allostasis, Interoception, and the Free Energy Principle: Feeling Our Way Forward.” In The Interoceptive Mind: From Homeostasis to Awareness, edited by Manos Tsakiris and Helena De Preester, 272–292. Oxford: Oxford University Press, 2019.
Google Scholar

Corning, Peter A., Stuart A. Kauffman, Denis Noble, James Alan Shapiro, Richard Irwin Vane-Wright, and Addy Pross, eds. Evolution ‘on Purpose’: Teleonomy in Living Systems. Vienna Series in Theoretical Biology. Cambridge: The MIT Press, 2023.
Google Scholar

Crippen, Matthew, and Jay Schulkin. Mind Ecologies: Body, Brain, and World. Columbia University Press, 2020.
Google Scholar

Cruys, Sander Van de, Karl J. Friston, and Andy Clark. “Controlled Optimism: Reply to Sun and Firestone on the Dark Room Problem.” Trends in Cognitive Sciences, vol. 24, no. 9 (September 2020): 680–681. https://doi.org/10.1016/j.tics.2020.05.012.
Google Scholar

Dąbrowski, Andrzej. “Ucieleśnione Poznanie – Założenia, Tezy i Wyzwania.” Argument: Biannual Philosophical Journal, vol. 11, no. 1 (2021): 13–32. https://argument.up.krakow.pl/article/view/9069.
Google Scholar

Damasio, Antonio. Dziwny Porządek Rzeczy. Poznań: Rebis, 2018.
Google Scholar

Dennett. The Intentional Stance. New edition. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1989.
Google Scholar

Dewey, John. Experience and Nature. New York: Dover Publications, 2022.
Google Scholar

Dewey, John. “The Reflex Arc Concept in Psychology.” Psychological Review, vol. 3, no. 4 (1896): 357–370. https://doi.org/10.1037/h0070405.
Google Scholar

Dewey, John, and Arthur Bentley. Knowing and the Known. Boston: The Beacon Press, 1949. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.188277/page/n1/mode/2up.
Google Scholar

Downey, Adrian. “Predictive Processing and the Representation Wars: A Victory for the Eliminativist (via Fictionalism).” Synthese, vol. 195, no. 12 (2018): 5115–5139. https://www.jstor.org/stable/26750669.
Google Scholar

Engel, Andreas K., Karl J. Friston, and Danica Kragic, eds. The Pragmatic Turn: Toward Action Oriented Views in Cognitive Science. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2016.
Google Scholar

Engel, Andreas K., Alexander Maye, Martin Kurthen, and Peter König. “Where’s the Action? The Pragmatic Turn in Cognitive Science.” Trends in Cognitive Sciences, vol. 17, no. 5 (May 2013): 202–209. https://doi.org/10.1016/j.tics.2013.03.006.
Google Scholar

Fedorenko, Evelina, Steven T. Piantadosi, and Edward A. F. Gibson. “Language Is Primarily a Tool for Communication Rather than Thought.” Nature, vol. 630, no. 8017 (2024): 575–586. https://doi.org/10.1038/s41586-024-07522-w.
Google Scholar

Fields, Chris, Karl Friston, James F. Glazebrook, and Michael Levin. “A Free Energy Principle for Generic Quantum Systems.” Progress in Biophysics and Molecular Biology, vol. 173 (2022): 36–59. https://doi.org/10.1016/j.pbiomolbio.2022.05.006.
Google Scholar

Fields, Chris, and Michael Levin. “Scale-Free Biology: Integrating Evolutionary and Developmental Thinking.” BioEssays, vol. 42, no. 8 (2020): 1900228. https://doi.org/10.1002/bies.201900228.
Google Scholar

Fields, Chris, and Michael Levin. “Thoughts and Thinkers: On the Complementarity Between Objects and Processes.” Physics of Life Reviews, vol. 52 (2025): 256–273. https://doi.org/10.1016/j.plrev.2025.01.008.
Google Scholar

FitzGerald, Thomas H. B., Raymond J. Dolan, and Karl Friston. “Dopamine, Reward Learning, and Active Inference.” Frontiers in Computational Neuroscience, vol. 9 (2015). https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fncom.2015.00136.
Google Scholar

Friedman, Daniel Ari, Alec Tschantz, Maxwell J. D. Ramstead, Karl Friston, and Axel Constant. “Active Inferants: An Active Inference Framework for Ant Colony Behavior.” Frontiers in Behavioral Neuroscience, vol. 15 (January 2021): 647732. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2021.647732.
Google Scholar

Friston, Karl. “The Free-Energy Principle: A Unified Brain Theory?” Nature Reviews Neuroscience, vol. 11, no. 2 (2010): 127–138. https://doi.org/10.1038/nrn2787.
Google Scholar

Friston, Karl J. “Beyond the Desert Landscape.” In Andy Clark and His Critics, edited by Matteo Colombo, Elizabeth Irvine, and Mog Stapleton, 174–213. New York: Oxford University Press, 2019. https://doi.org/10.1093/oso/9780190662813.003.0014.
Google Scholar

Friston, Karl J., Jean Daunizeau, James Kilner, and Stefan J. Kiebel. “Action and Behavior: A Free Energy Formulation.” Biological Cybernetics, vol. 102, no. 3 (2010): 227–260. https://doi.org/10.1007/s00422-010-0364-z.
Google Scholar

Friston, Karl J., and Klaas E. Stephan. “Free-Energy and the Brain.” Synthese, vol. 159, no. 3 (2007): 417–458. https://doi.org/10.1007/s11229-007-9237-y.
Google Scholar

Friston, Karl, James Kilner, and Lee Harrison. “A Free Energy Principle for the Brain.” Journal of Physiology–Paris, vol. 100, no. 1–3 (2006): 70–87. https://doi.org/10.1016/j.jphysparis.2006.10.001.
Google Scholar

Friston, Karl, Jérémie Mattout, and James Kilner. “Action Understanding and Active Inference.” Biological Cybernetics, vol. 104, no. 1–2 (February 2011): 137–160. https://doi.org/10.1007/s00422-011-0424-z.
Google Scholar

Gallagher, Shaun. Embodied and Enactive Approaches to Cognition. Cambridge: Cambridge University Press, 2023.
Google Scholar

Gallagher, Shaun. “Pragmatism and Cognitive Science.” In Routledge Companion to Pragmatism, edited by Scott F. Aikin and Robert B. Talisse, 239–251. New York: Routledge, 2023. https://doi.org/10.4324/9781315149592-33.
Google Scholar

Ginsburg, Simona, and Eva Jablonka. “Evolutionary Transitions in Learning and Cognition.” Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 376, no. 1821 (March 2021): 20190766. https://doi.org/10.1098/rstb.2019.0766.
Google Scholar

Gładziejewski, Paweł. “Mechanistic Unity of the Predictive Mind.” Theory & Psychology, vol. 29, no. 5 (2019): 657–675. https://doi.org/10.1177/0959354319866258.
Google Scholar

Griffin, Nicholas. “Brandom and the Brutes.” Synthese, vol. 195, no. 12 (2018): 5521–5547. https://doi.org/10.1007/s11229-017-1460-6.
Google Scholar

Gumuskaya, Gizem, Pranjal Srivastava, Ben G. Cooper, Hannah Lesser, Ben Semegran, Simon Garnier, and Michael Levin. “Motile Living Biobots Self-Construct from Adult Human Somatic Progenitor Seed Cells.” Advanced Science (Weinheim, Baden-Wurttemberg, Germany), 30 November 2023, e2303575. https://doi.org/10.1002/advs.202303575.
Google Scholar

Hipólito, Inês. “A Simple Theory of Every ‘Thing’.” Physics of Life Reviews, vol. 31 (December 2019): 79–85. https://doi.org/10.1016/j.plrev.2019.10.006.
Google Scholar

Hipólito, Inês, and Thomas van Es. “Enactive-Dynamic Social Cognition and Active Inference.” Frontiers in Psychology, vol. 13 (2022): 855074. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.855074.
Google Scholar

Hodson, Rowan, Marishka Mehta, and Ryan Smith. “The Empirical Status of Predictive Coding and Active Inference.” Neuroscience and Biobehavioral Reviews, vol. 157 (2024): 105473. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2023.105473.
Google Scholar

Hohwy, Jakob. The Predictive Mind. Oxford: Oxford University Press, 2014.
Google Scholar

Hurley, Susan. “Animal Action in the Space of Reasons.” Mind & Language, vol. 18, no. 3 (2003): 231–257. https://doi.org/10.1111/1468-0017.00223.
Google Scholar

Hutto, Daniel D., and Erik Myin. Evolving Enactivism: Basic Minds Meet Content. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2017.
Google Scholar

Hutto, Daniel D, and Erik Myin. Radicalizing Enactivism: Basic Minds without Content. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2013.
Google Scholar

Isomura, Takuya, Kiyoshi Kotani, Yasuhiko Jimbo, and Karl J. Friston. “Experimental Validation of the Free-Energy Principle with in Vitro Neural Networks.” Nature Communications, vol. 14, no. 1 (August 2023): 4547. https://doi.org/10.1038/s41467-023-40141-z.
Google Scholar

Jablonka, Eva, and Marion J. Lamb. Inheritance Systems and the Extended Evolutionary Synthesis. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.
Google Scholar

Jaeger, Johannes. “Forward.” In Everything Flows: Towards a Processual Philosophy of Biology, edited by Daniel J. Nicholson and John Dupré, First edition, xi–xiv. Oxford: Oxford University Press, 2018.
Google Scholar

Johnson, Mark. “Pragmatism, Cognitive Science, and Embodied Mind.” In Pragmatism and Embodied Cognitive Science. From Bodily Intersubiectivity to Symbolic Articulation, edited by Roman Madzia and Matthias Jung, 101–125. Berlin: Walter de Gruyter, 2016. https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110480238/html.
Google Scholar

Johnson, Mark L., and Jay Schulkin. Mind in Nature: John Dewey, Cognitive Science, and a Naturalistic Philosophy for Living. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2023.
Google Scholar

Jonas, Hans. The Phenomenon of Life: Toward a Philosophical Biology. Evanston: Northwestern University Press, 1966.
Google Scholar

Kaila, Ville R. I, and Arto Annila. “Natural Selection for Least Action.” Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, vol. 464, no. 2099 (July 2008): 3055–3070. https://doi.org/10.1098/rspa.2008.0178.
Google Scholar

Kiverstein, Julian, Mark Miller, and Erik Rietveld. “Desire and Motivation in Predictive Processing: An Ecological-Enactive Perspective.” Review of Philosophy and Psychology, 2024. https://doi.org/10.1007/s13164-024-00757-6.
Google Scholar

Lagzi, István, Siowling Soh, Paul J. Wesson, Kevin P. Browne, and Bartosz A. Grzybowski. “Maze Solving by Chemotactic Droplets.” Journal of the American Chemical Society, vol. 132, no. 4 (2010): 1198–1199. https://doi.org/10.1021/ja9076793.
Google Scholar

Laland, Kevin N., Tobias Uller, Marcus W. Feldman, Kim Sterelny, Gerd B. Müller, Armin Moczek, Eva Jablonka, and John Odling-Smee. “The Extended Evolutionary Synthesis: Its Structure, Assumptions and Predictions.” Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 282, no. 1813 (August 2015): 20151019. https://doi.org/10.1098/rspb.2015.1019.
Google Scholar

Lanska, Douglas J. “Bernard, Claude.” In Encyclopedia of the Neurological Sciences (Second Edition), edited by Michael J. Aminoff and Robert B. Daroff, 413–416. Oxford: Academic Press, 2014. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780123851574008289.
Google Scholar

Legg, Catherine, and André Sant’Anna. “Pragmatic Realism: Towards a Reconciliation of Enactivism and Realism.” Phenomenology and the Cognitive Sciences, 2024. https://doi.org/10.1007/s11097-024-09959-w.
Google Scholar

Levin, Michael. “Bioelectric Networks: The Cognitive Glue Enabling Evolutionary Scaling from Physiology to Mind.” Animal Cognition, 19 May 2023. https://doi.org/10.1007/s10071-023-01780-3.
Google Scholar

Levin, Michael. “Technological Approach to Mind Everywhere: An Experimentally-Grounded Framework for Understanding Diverse Bodies and Minds.” Frontiers in Systems Neuroscience, vol. 16 (2022). https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnsys.2022.
Google Scholar

768201.
Google Scholar

Levin, Michael, and Daniel C Dennett. “Cognition All the Way Down.” Aeon, 2020, 1–14. https://aeon.co/essays/how-to-understand-cells-tissues-and-organisms-as-agents-with-agendas.
Google Scholar

Lin, Hanti. “Bayesian Epistemology.” In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta and Uri Nodelman, 2023rd ed. Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2023. https://plato.stanford.edu/archives/win2023/entries/epistemolo
Google Scholar

gy-bayesian/.
Google Scholar

Llinás, Rodolfo R. I of the Vortex: From Neurons to Self. Reprint edition. Cambridge, London: Bradford Books, 2002.
Google Scholar

Llinás, Rodolfo R., and Sisir Roy. “The ‘Prediction Imperative’ as the Basis for Self-Awareness.” Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 364, no. 1521 (May 2009): 1301–1307. https://doi.org/10.1098/rstb.2008.0309.
Google Scholar

Määttänen, Pentti. “Philosophical Naturalism.” In Mind in Action: Experience and Embodied Cognition in Pragmatism, edited by Pentti Määttänen, 1–15. Studies in Applied Philosophy, Epistemology and Rational Ethics. Cham: Springer International Publishing, 2015. https://doi.org/10.1007/978-3-319-17623-9_1.
Google Scholar

Maturana, H. R., and F. J. Varela. Autopoiesis and Cognition: The Realization of the Living. First edition. Dordrecht, Holland–Boston: D. Reidel Publishing Company, 1980.
Google Scholar

McMillen, Patrick, and Michael Levin. “Collective Intelligence: A Unifying Concept for Integrating Biology across Scales and Substrates.” Communications Biology, vol. 7, no. 1 (2024): 378. https://doi.org/10.1038/s42003-024-06037-4.
Google Scholar

Menary, Richard. “Pragmatism and the Pragmatic Turn in Cognitive Science.” In The Pragmatic Turn: Toward Action-Oriented Views in Cognitive Science, edited by Andreas K. Engel, Karl J. Friston, and Danica Kragic, 215–234. Cambridge, Mass.: The MIT Press, 2016. https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262034326.003.0013.
Google Scholar

Mitchell, Kevin J. Free Agents: How Evolution Gave Us Free Will. First edition. Princeton Oxford: Princeton University Press, 2023.
Google Scholar

Nave, Kathryn. A Drive to Survive: The Free Energy Principle and the Meaning of Life. London: The MIT Press, 2025.
Google Scholar

Nicholson, Daniel J. “Reconceptualizing the Organism from Complex Machine to Flowing Stream.” In Everything Flows: Towards a Processual Philosophy of Biology, edited by Daniel J. Nicholson and John Dupré, First edition, 139–166. Oxford: Oxford University
Google Scholar

Press, 2018.
Google Scholar

Noble, Raymond. Understanding Living Systems. First edition. Cambridge, United Kingdom; New York, NY: Cambridge University Press, 2023.
Google Scholar

Noble, Raymond, Kazuyo Tasaki, Penelope J. Noble, and Denis Noble. “Biological Relativity Requires Circular Causality but Not Symmetry of Causation: So, Where, What and When Are the Boundaries?” Frontiers in Physiology, vol. 10 (2019). https://www.fron
Google Scholar

tiersin.org/articles/10.3389/fphys.2019.00827.
Google Scholar

Paolo, Ezequiel Di, Evan Thompson, and Randall Beer. “Laying down a Forking Path: Tensions Between Enaction and the Free Energy Principle.” Philosophy and the Mind Sciences, vol. 3 (January 2022). https://doi.org/10.33735/phimisci.2022.9187.
Google Scholar

Parr, Thomas, Jakub Limanowski, Vishal Rawji, and Karl Friston. “The Computational Neurology of Movement under Active Inference.” Brain: A Journal of Neurology, vol. 144, no. 6 (2021): 1799–1818. https://doi.org/10.1093/brain/awab085.
Google Scholar

Parr, Thomas, Giovanni Pezzulo, and Karl J. Friston. Active Inference: The Free Energy Principle in Mind, Brain, and Behavior. New York: The MIT Press, 2022.
Google Scholar

Pezzulo, Giovanni, Thomas Parr, and Karl Friston. “Active Inference as a Theory of Sentient Behavior.” Biological Psychology, vol. 186 (2024): 108741. https://doi.org/10.1016/j.biopsycho.2023.108741.
Google Scholar

Pezzulo, Giovanni, Thomas Parr, and Karl Friston. “The Evolution of Brain Architectures for Predictive Coding and Active Inference.” Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, vol. 377, no. 1844 (2022): 20200531. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0531.
Google Scholar

Piekarski, Michał. “Incorporating (Variational) Free Energy Models into Mechanisms: The Case of Predictive Processing under the Free Energy Principle.” Synthese, vol. 202, no. 2 (2023): 58. https://doi.org/10.1007/s11229-023-04292-2.
Google Scholar

Piekarski, Michał. “Spór o ciągłość życia i umysłu. Argumenty na rzecz kognitywizmu.” Argument: Biannual Philosophical Journal, vol. 11, no. 1 (2021): 71–91. https://doi.org/10.24917/20841043.11.1.4.
Google Scholar

Pietarinen, Ahti-Veikko, and Vera Shumilina. “Synechism 2.0: Contours of a New Theory of Continuity in Bioengineering.” BioSystems (2025): 105410. https://doi.org/10.1016/j.biosystems.2025.105410.
Google Scholar

Potter, Henry D., and Kevin J. Mitchell. “Naturalising Agent Causation.” Entropy (Basel, Switzerland), vol. 24, no. 4 (2022): 1–18. https://doi.org/10.3390/e24040472.
Google Scholar

Putnam, Hilary. Mathematics, Matter and Method. Reprint edition. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2008.
Google Scholar

Quine, Willard Van Orman. Pursuit of Truth. Cambridge: Harvard University Press, 1990.
Google Scholar

Rescorla, Michael. “A Realist Perspective on Bayesian Cognitive Science.” In Inference and Consciousness, edited by Anders Nes and Timothy Chan, First edition, 40–73. London–New York: Routledge, 2020. https://doi.org/10.4324/9781315150703.
Google Scholar

Rowlands, Mark. Can Animals Be Moral? Reprint edition. Oxford University Press, 2012.
Google Scholar

Schrödinger, Erwin. What Is Life?: With Mind and Matter and Autobiographical Sketches. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 1992.
Google Scholar

Searle, John R. Intentionality: An Essay in the Philosophy of Mind. First edition. Cambridge: Cambridge University Press, 1983.
Google Scholar

Sepúlveda-Pedro, Miguel A. Enactive Cognition in Place. Sense-Making as the Development of Ecological Norms. London: Palgrave Macmillan, 2023. https://www.booktopia.com.au/enactive-cognition-in-place-miguel-a-sepulveda-pedro/book/9783031202810.html.
Google Scholar

Seth, Anil. Being You: A New Science of Consciousness. London: Penguin Publishing Group, 2021.
Google Scholar

Seth, Anil K. “A Predictive Processing Theory of Sensorimotor Contingencies: Explaining the Puzzle of Perceptual Presence and Its Absence in Synesthesia.” Cognitive Neuroscience, vol. 5, no. 2 (April 2014): 97–118. https://doi.org/10.1080/17588928.2013.877880.
Google Scholar

Słuszkiewicz, Zbigniew. “Of Rats and Men I: A Pragmatist Take on the Concept of Free Will as a Challenge to the Human–Animal Dichotomy.” Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies, vol. 2, no. 14 (2024): 1–43. https://doi.org/10.31261/ZOOPHILOLOGI
Google Scholar

CA.2024.14.12.
Google Scholar

Smith, Ryan, Karl J. Friston, and Christopher J. Whyte. “A Step-by-Step Tutorial on Active Inference and Its Application to Empirical Data.” Journal of Mathematical Psychology, vol. 107 (2022): 102632. https://doi.org/10.1016/j.jmp.2021.102632.
Google Scholar

Smith, Ryan, Maxwell J. D. Ramstead, and Alex Kiefer. “Active Inference Models Do Not Contradict Folk Psychology.” Synthese, vol. 200, no. 2 (March 2022): 81. https://doi.org/10.1007/s11229-022-03480-w.
Google Scholar

Vargas, Evelyn. “Perception as Inference.” In Peirce on Perception and Reasoning: From Icons to Logic, edited by Kathleen A. Hull and Richard Kenneth Atkins, 14–24. London; New York: Routledge, 2017.
Google Scholar

Veissière, Samuel P. L., Axel Constant, Maxwell J. D. Ramstead, Karl J. Friston, and Laurence J. Kirmayer. “Thinking through Other Minds: A Variational Approach to Cognition and Culture.” Behavioral and Brain Sciences, vol. 43 (January 2020): e90. https://doi.org/10.1017/S0140525X19001213.
Google Scholar

Wiese, Wanja, and Karl J. Friston. “Examining the Continuity between Life and Mind: Is There a Continuity between Autopoietic Intentionality and Representationality?” Philosophies, vol. 6, no. 1 (March 2021): 18. https://doi.org/10.3390/philosophies6010018.
Google Scholar

Williams, Daniel. “Pragmatism and the Predictive Mind.” Phenomenology and the Cognitive Sciences, vol. 17, no. 5 (December 2018): 835–859. https://doi.org/10.1007/s11097-017-9556-5.
Google Scholar

Williams, Daniel. “Predictive Processing and the Representation Wars.” Minds and Machines, vol. 28, no. 1 (March 2018): 141–172. https://doi.org/10.1007/s11023-017-9441-6.
Google Scholar

Wong, Michael L., Carol E. Cleland, Daniel Arend, Stuart Bartlett, H. James Cleaves, Heather Demarest, Anirudh Prabhu, Jonathan I. Lunine, and Robert M. Hazen. “On the Roles of Function and Selection in Evolving Systems.” Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 120, no. 43 (2023): e2310223120. https://doi.org/10.1073/pnas.2310223120.
Google Scholar

Yon, Daniel, Cecilia Heyes, and Clare Press. “Beliefs and Desires in the Predictive Brain.” Nature Communications, vol. 11, no. 1 (September 2020): 4404. https://doi.org/10.1038/s41467-020-18332-9.
Google Scholar

Zbigniew Słuszkiewicz

zbigniew.sluszkiewicz@doktorant.up.krakow.pl
https://orcid.org/0000-0001-7734-8484

Afiliacja:

Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska

Biogram

Zbigniew Słuszkiewicz jest absolwentem filozofii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie (2007). Ukończył także studia podyplomowe z zakresu Pedagogiki Specjalnej na tej samej uczelni (2012), Autyzmu, Zespołu Aspergera i Ogólnych Zaburzeń Rozwojowych, Diagnostyki i Terapii (z wyróżnieniem) w Wyższej Szkole Bankowej w Dąbrowie Górniczej (2015) oraz Psychologii Kryzysu i Interwencji Kryzysowej na Uniwersytecie Jagiellońskim (2019). Obecnie doktorant UKEN w Krakowie. Jest absolwentem Diverse Intelligences Summer Institute (2021), wspieranego przez grant Fundacji Johna Templetona i prowadzonego przez Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles. W 2022 roku otrzymał grant naukowy PRELUDIUM Narodowego Centrum Nauki na dwuletni program badawczy pt. „Zwrot pragmatyczny w poznaniu ucieleśnionym oraz kategoria »podmiotu moralnego« Marka Rowlandsa”. Zbigniew pracuje jako nauczyciel etyki i terapeuta behawioralny w Centrum Autyzmu i Całościowych Zaburzeń Rozwojowych w Krakowie. E-mail: zbigniew.sluszkiewicz@doktorant.up.krakow.pl.

Tom 15 Nr 1 (2025)
Opublikowane: 2025-06-30

ISSN: 2719-2687

eISSN: 2451-3849

10.31261/ZOOPHILOLOGICA

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Licencja CC

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Prześlij tekst

O szczurach i ludziach II. Wykorzystanie pragmatystycznego podejścia do Zasady Energii Swobodnej

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Zbigniew Słuszkiewicz

Informacje