Umysły zwierząt: między naiwnym antropomorfizmem a dogmatycznym antroponegacjonizmem
Abstrakt
Badania nad zdolnościami poznawczymi zwierząt determinują w głównej mierze dwa przeciwstawne podejścia metodologiczne: naiwny antropomorfizm i dogmatyczny antropodenializm. Pierwsze z nich definiowane jest jako błędne (naiwne) ukazywanie świata zwierzęcego poprzez pryzmat zdolności poznawczych, emocjonalnych i językowych człowieka, drugie zaś zaprzecza istotnym podobieństwom między człowiekiem a zwierzęciem w celu podkreślenia różnic jakościowych między tymi dwoma światami. Pomiędzy tymi postawami jest miejsce na przedstawianie pośrednich punktów widzenia, do których zalicza się heurystyczną wartość krytycznego antropomorfizmu oraz wskazanie tych podobieństw i różnic między ludźmi i zwierzętami, które determinują prozwierzęce działania moralne.
Słowa kluczowe
Anthropomorphism; anthropodenial; cognitive ethology; animal minds
Bibliografia
Agazzi, Evandro. Dobro, zło, nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo‑technicznej. Translated by Elżbieta Kałuszyńska. Warsaw: Oficyna Akademicka, 1997: 10.
Andrews, Kristin and Brian Huss. “Anthropomophism, anthropectomy, and the null hypothesis.” Biology & Philosophy, no. 29(5), 2014: https://doi.org/DOI 10.1007/s10539-014-9442-2.
Andrews, Kristin. ”Animal Cognition.” The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2014 Edition), eEdited by Edward N. Zalta. http://plato.stanford.edu/archives/fall2014/entries/cognition-animal/>. First published Tue Jan 8, 2008; substantive revision Fri May 6, 2016.
Bekoff, Marc. O zakochanych psach i zazdrosnych małpach. Emocjonalne życie zwierząt. Translated by Marta Stasińska-Buczak. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2010: 42.
Bickerton, Derek. Language and Human Behavior. Washington: University of Washington Press, 2001: 15–16.
de Waal, Frans. Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność? Translated by Bartosz Brożek and Michał Furman. Kraków: Copernicus Center Press, 2013: 85–94.
Fisher, John Andrew. “The Myth of Anthropomorphism.” In Readings in Animal Cognition, edited by Marc Bekoff and Dale Jamieson, 6–8, 15. Cambridge, Massachusetts, London: The MIT Press, 1996.
Griffin. Donald R. Umysły zwierząt. Czy zwierzęta mają świadomość? Translated by Magda Ślósarska, Anna and Tabaczyńska. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004
Mitchell, Sandra D. “Anthropomorfism: Cross – Species Modeling.” In Thinking with Animals: New Perspectives on Anthropomorphism, edited by Lorraine Daston and Gregg Mitman, 100–118. New York: Columbia University Press, 2005.
Morgan, C. Lloyd. An Introduction to Comparative Psychology. London: W. Scott, Limited, 1894: 53.
Paton, William. Człowiek i mysz. Badania medyczne na zwierzętach. Translated by Stefan Kasicki, Marta Umińska, and Krzysztof Turlejski. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1997: 9–21.
Pisula, Wojciech. Psychologia zachowań eksploracyjnych zwierząt. Gdańsk: GWP, 2003: 13–14.
Ryle, Gilbert. Czym jest umysł? Translated by Witold Marciszewski. Warsaw: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970: 48–52.
Thomas, Elizabeth Marshall. The Hidden Life of Dogs. Boston–New York: Houghton Mifflin Harcourt, 2010.
Trojan, Maciej. Na tropie zwierzęcego umysłu. Warsaw: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2013: 13–14.
Zbigniew, Wróblewski. Natura i cele. Dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody. Lublin: KUL, 2010: 104–107.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Polska
https://orcid.org/0000-0003-4477-6903
Zbigniew Wróblewski – dr hab., prof. KUL, kierownik Katedry Filozofii Przyrody Ożywionej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Autor monografii naukowej Natura i cele. Dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody (Lublin 2010); współredaktor (wspólnie z S. Kozłowskim) książki Wokół Mnożnika Cztery (Lublin 2000) i (wspólnie z S. Ziębą) tomu Ekologia a transformacje cywilizacyjne na przełomie wieków (Lublin 2000) oraz redaktor pracy Natura i norma. Kontrowersje filozoficzne (Lublin 2010). Członek komitetu redakcyjnego półrocznika „Człowiek i Przyroda” (1994–2003). Zajmuje się filozofią ekologiczną, etyką środowiskową i praktyczną filozofią przyrody. Jako stypendysta Katholischer Akademischer Ausländer-Dienst przebywał w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Technicznego w Darmstadt.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
