Artykuł wstępny bieżącego tomu „Chowanny”, zatytułowany „Z zagadnień niepełnosprawności”, włącza się w nurt rozważań na ten temat. Teksty zamieszczone w prezentowanym tomie są bardzo zróżnicowane pod względem tematycznym (sztuka, edukacja, rozwój, rehabilitacja, opieka, resocjalizacja). Wybraliśmy te, które naszym zdaniem, są interesujące ze względu na podejmowany problem, spełniają kryteria formalne i mogą pobudzać refleksję: niepełnosprawni wśród nas? Wśród autorów artykułów w prezentowanym tomie „Chowanny” są osoby o ustalonej renomie: badacze, pedagodzy, organizatorzy życia społecznego, praktycy - nauczyciele i nauczyciele akademiccy, a także autorzy rozpoczynający pracę zawodową. Małgorzata Balukiewicz, Beata Ecler-Nocoń, Henryk Gąsior, Stanisław Juszczyk, Małgorzata Kowalska-Kantyka, Natalia Stankowska, Jerzy Stochmiałek, Antonia Tisovičova, Stefan Vašek, Tadeusz Wolan, Urszula Wrotniak, Alicja Żywczok reprezentują środowiska nauczycieli akademickich Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu w Bańskiej Bystrzycy, Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, Akademię Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, WSP-TWP Wydział Nauk Społeczno-Pedagogicznych w Katowicach, Anna Donder środowisko śląskich nauczycieli - wychowawców. Pani Halina Misiewicz jest dyrektorem ROPS - Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej województwa śląskiego.

Artykuł zajmuje się problematyką osób niepełnosprawnych w społeczeństwie – ich prawami, rehabilitacją, możliwościami oraz programami mającymi za zadanie wyrównywanie szans społecznych. Złożoność działań, jakie należy podjąć w celu poprawy warunków wyrównania szans osób niepełnosprawnych, przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu oraz uzyskania w tym zakresie wymiernych efektów, wymaga zaangażowania w realizację zadań samorządów terytorialnych, wielu instytucji i organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli środowiska osób niepełnosprawnych. Zakłada się, że w ramach programu mogą powstawać szczegółowe projekty tworzone w gminach i powiatach, a także w organizacjach pozarządowych, mające na celu realizację zadań programu. Ponadto samorząd województwa może przygotowywać odrębne programy celowe o charakterze wojewódzkim, służące realizacji celów operacyjnych zawartych w programie wieloletnim. Program może także stanowić podstawę do aplikowania o środki z funduszy strukturalnych. Szczególna rola w tym procesie przypada organizacjom pozarządowym działającym w imieniu i na rzecz osób niepełnosprawnych. To one powinny być ekspertami w kwestii niepełnosprawności, aktywnie uczestniczyć w identyfikowaniu potrzeb i priorytetów, planowaniu, wdrażaniu i ewaluowaniu rozwiązań dotyczących życia osób niepełnosprawnych. Tylko taka zasada partycypacji spowoduje, że cele, przedsięwzięcia i zadania wyznaczone w Wojewódzkim programie wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu na lata 2003-2005 zostaną osiągnięte.

Treść artykułu dotyczy problematyki czynników determinujących postawy rodzicielskie wobec dzieci upośledzonych umysłowo, które kształtują się w zależności od stopnia niepełnosprawności ich podopiecznych. Na rozwój pozytywnych postaw rodzicielskich wobec dzieci upośledzonych umysłowo znaczny wpływ mają następujące determinanty: stopień wykształcenia rodziców, poziom kultury pedagogicznej, warunki materialne, integralność rodziny, poczucie odpowiedzialności za los własnych dzieci niepełnosprawnych, wiedza dotycząca stopnia upośledzenia dziecka, procesu rehabilitacji i psychoterapii, atmosfera pedagogiczna w rodzinie i opinia w środowisku lokalnym o rodzinie mającej upośledzone dziecko. Niezbędne jest rozwijanie różnorodnych form pomocy dzieciom niepełnosprawnym i ich rodzicom w organizowaniu i podejmowaniu procesu rehabilitacji i psychoterapii oraz szerokiej edukacji integracyjnej w środowisku lokalnym. Wszystkie organizacje rządowe i pozarządowe, fundacje na rzecz dziecka niepełnosprawnego, służba zdrowia, a także Kościół, szkoły i ośrodki rehabilitacyjne mają tworzyć warunki optymalnego życia jednostkom pokrzywdzonym przez los.

Artykuł zajmuje się problematyką rozwoju umysłowego dziecka, które korespondują z koniecznością rozwoju społecznego. Cechami charakterystycznymi tej sfery rozwoju są: umiejętność zachowania się zgodnego z obowiązującymi normami moralnymi lub obyczajowymi, samodzielność i zaradność, umiejętność samooceny, nawiązywania prawidłowych kontaktów z innymi i współdziałania w grupie, potrzeba pomagania innym, umiejętność podporządkowania się autorytetowi, liczenie się z potrzebami innych. Zakłócenia w rozwoju którejkolwiek ze sfer rzutują na kształtowanie się pozostałych, dlatego ta sfera jest równie ważna jak rozwój umysłowy. Nowe wiadomości i umiejętności zdobywamy przecież w drodze doświadczeń, które niemożliwe byłyby bez umiejętności komunikowania się, a umiejętność tę zdobywamy, nawiązując kontakty interpersonalne. Dziecko tkwiące w społecznej próżni nie jest w stanie korzystać ze swego potencjału i zdobywać nowych doświadczeń oraz doskonalić już nabytych, tak by jego rozwój stawał się coraz pełniejszy. Również komunikowanie się tylko z jedną lub kilkoma zaledwie osobami w znaczny sposób zubaża różnorodność zdobywanych doświadczeń. Przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w życiu poprzez rozwój społeczny jest bardzo ważne dla dziecka niepełnosprawnego. Możliwość takiego samodzielnego funkcjonowania to skarb dla dzieci pełnosprawnych - dla niepełnosprawnych - ratunek. Umiejętność nawiązywania i rozwijania kontaktów z innymi ludźmi, funkcjonowanie jako pełnoprawny członek grupy, poczucie, że jest się łubianym i szanowanym - to warunki prawidłowego rozwoju i pełnego przeżywania swojej pojedynczej egzystencji człowieka w ogóle, a w szczególności człowieka (więc również dziecka) niepełnosprawnego.

Artykuł opisuje metodę Bobathów, która przeznaczona jest przede wszystkim dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Także może być wykorzystywana w rehabilitacji dzieci z nieprawidłowym rozwojem ruchowym oraz dzieci z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego niewiadomego pochodzenia i rożnego stopnia. Może również stanowić formę profilaktyki oraz formę diagnozowania faz rozwoju dziecka. Metoda Bobathów zapobiega spastyczności i atetozie. Poszczególne ćwiczenia są bardzo czasochłonne, ale szybko dają efekty. W metodzie tej nie stosuje się żadnych zabiegów chirurgicznych oraz nie protezuje dziecka. Podczas usprawniania kładzie się nacisk na indywidualność oraz przestrzega przed schematycznym podejściem do ćwiczeń. Podejście terapeuty do dziecka oraz sposoby usprawniania go powodują, że metoda ta jest akceptowana przez dzieci. Metoda Bobathów ma charakter kompleksowy, oznacza to, że stymulacja dotyczy wszystkich sfer życia ludzkiego - ruchu, czucia, dotyku, słyszenia, widzenia, mowy, rozwoju emocjonalnego i innych. W terapii powinni brać udział równocześnie rehabilitanci, fizykoterapeuci, pedagodzy, psycholodzy i logopedzi. Każdy ze specjalistów, aby moc pracować tą metodą lub wykorzystywać jej elementy, musi poznać zasady usprawniania i postępowania według NDT-Bobath. Niestety, kursy organizowane dla specjalistów w Polsce nadal są bardzo drogie i nie dla każdego dostępne. Dlatego ważne jest, żeby na rynku znajdowała się jak największa ilość opracowań, skryptów, dzięki którym można uzupełniać swoją wiedzę teoretyczną, a przede wszystkim praktyczną.

Rzeczywistość otaczająca dziecko na co dzień to świat żywy, czyli ludzie, przyroda, fauna, flora oraz materia nieożywiona - świat przedmiotów. Sztuka pozwala tę różnorodność zorganizować, przybliżyć, poznać. Zwrócenie uwagi na estetyczną sferę życia i edukację poprzez sztukę wydaje się istotne zwłaszcza w konsumpcyjnym modelu życia. Rola sztuk plastycznych ma szczególne znaczenie w zajęciach z jednostkami upośledzonymi, które wymagają stosowania wobec nich przemyślanych działań pedagogicznych zmierzających do wyrównywania zaistniałych braków. Praca twórcza i wychowanie estetyczne nie tylko mają przygotowywać do odbioru sztuki i jej wytworów, ale przede wszystkim uwrażliwiać wychowanka na piękno otaczającego świata, rzeczywistości, w której żyje, oraz pobudzać do aktywności i samorealizacji. Ważne są także: określanie własnego miejsca wśród ludzi, kształtowanie poczucia przynależności oraz zaznaczanie własnej osoby; działania rozwijające umiejętność współżycia w większym kręgu osób odbierających świat, przeżywających emocje, podobnie czujących. Opracowywanie danego tematu plastycznego może przybliżyć uczniom to, w jaki sposób widzą problem pozostałe osoby, jakie skojarzenia są wspólne a jakie odrębne, co wynika z indywidualnych cech jednostki.

Autorka w artykule uzasadnia konieczność ukończenia studiów wyższych na kierunku pedagogiki specjalnej przez przyszłych nauczycieli i wychowawców mających pracować z dziećmi i młodzieżą z zaburzeniami psychospołecznymi. Ma to na celu zdobycie przez przyszłych absolwentów wiedzy specjalistycznej z przedmiotów propedeutycznych, czyli teorii i praktyki wychowania z jej poszczególnymi komponentami, przy czym główny nacisk powinien być położony na teorię i praktykę reedukacji i rehabilitacji ukierunkowanej na rodzaj i stopień zaburzeń przyszłych wychowanków. Oczywiście wymaga to kompleksowego opracowania treści teorii i praktyki toku przyszłych studiów, czyli ich nowego programu. Autorka zwraca też uwagę by nie rozdzielać procesów dydaktycznych od wychowawczych dzieci z zaburzeniami psychospołecznymi i należy je traktować łącznie.

Artykuł omawia zaburzenia zachowania, z uwzględnieniem ich diagnozy, etiologii oraz konieczności interwencji zarówno medycznych, jak i pedagogicznych. Zaburzenia te, w świetle klasyfikacji ICD-10, obejmują różnorodne podtypy, w tym te związane z używaniem substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, opioidy, kokaina czy marihuana, które wymagają interwencji specjalistycznej. W szczególności, przedstawiono zaburzenia psychiczne i zachowania, które mogą pojawić się w wyniku wpływu takich substancji, a także inne zaburzenia osobowości, takie jak specyficzne zaburzenia osobowości, zmiany osobowości, zaburzenia tożsamości płciowej i preferencji seksualnych. Autorka podkreśla znaczenie środowiska w rozwoju zaburzeń zachowania, wskazując na wpływ nie tylko czynników wychowawczych, ale także wrodzonych predyspozycji biologicznych. Zawarto także refleksję nad dylematem między podejściem psychospołecznym, które akcentuje wpływ środowiska, a podejściem medycznym, koncentrującym się na diagnozie zaburzeń na tle fizjologicznym i genetycznym. W artykule zauważono także, że zaburzenia te mogą być wynikiem negatywnego wpływu otoczenia lub niewłaściwego wychowania, co prowadzi do zaburzeń w adaptacji społecznej, emocjonalnej i komunikacyjnej jednostki. Autorzy wskazują na potrzebę zrozumienia tych zaburzeń jako zjawiska wieloaspektowego, które wymagają zarówno interwencji medycznych, jak i odpowiedniej pedagogiki specjalnej.

Artykuł zajmuje się problemem barier w życiu osób niepełnosprawnych oraz ich pokonywaniu w celu integracji. Najważniejsze problemy w zaspokajaniu potrzeb, jakie wystąpić mogą u każdego człowieka, a zwłaszcza u osób niepełnosprawnych, można w przybliżeniu sprowadzić do następujących: poruszanie się w przestrzeni, porozumiewanie się z innymi ludźmi, zdobywanie kwalifikacji do wykonania zawodu i zdobywania środków utrzymania, troska o własne zdrowie i o zaspokajanie potrzeb zdrowotnych rodziny, wpływ na sprawy publiczne w zakresie politycznym czy gospodarczym, uczestnictwo w odbiorze i tworzeniu dóbr kultury. Niepełnosprawność pociąga za sobą szereg problemów. Począwszy od leczniczych, na które składa się dostępność środków medycznych, wprowadzanie i rozwój nowych technologii i metod leczniczych, możliwości finansowania przez osobę niepełnosprawną kosztów leczenia; poprzez psychologiczne, związane z kwestią zaakceptowania swej odmienności, pogodzenia się z losem; zawodowe - brak pracy, trudności w przekwalifikowaniu; wreszcie trudności natury społecznej - bariery architektoniczne i urbanistyczne uniemożliwiające lub utrudniające kontakty z innymi ludźmi, a także występowanie negatywnych stereotypów w najbliższym środowisku.

Artykuł zajmuje się problemem rewalidacji osób niepełnosprawnych za pomocą technologii komputerowych i informatycznych. Człowiek niepełnosprawny z powodu choroby, uszkodzenia i dysfunkcji niektórych organów ciała czy zaburzenia jednej lub kilku sfer rozwoju ma specjalne potrzeby zdrowotne i edukacyjne. Niepełnosprawność dziecka jest rozumiana jako ograniczenie, zaburzenie lub niemożność wykonywania czynności (realizowania sprawności) nabywanych w procesie rozwoju fizyczno-motorycznego, psychicznego i społecznego. Może mieć charakter przejściowy lub względnie trwały, może być jednorodna (obejmować tylko jedną sferę lub tylko niektóre jej procesy i funkcje) lub wieloraka (w postaci ograniczeń i zaburzeń sprzężonych, występujących w wielu sferach rozwoju). Niepełnosprawność utrudnia życie i percepcję zmysłową osoby, ale jej dążenia i działania podobne są do działań ludzi sprawnych. W Polsce młodzież niepełnosprawną kształci się nie tylko w podstawowych szkołach specjalnych, specjalnych szkołach zawodowych, zakładach rehabilitacji zawodowej, ośrodkach szkolno-wychowawczych, ale także w szkołach powszechnych - w klasach integracyjnych. Jednakowe metody pedagogiczne stosowane wobec osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych stają się jednak źródłem trudności wychowawczych osób niepełnosprawnych w szkole tradycyjnej. Gdy w działaniach wychowawczych i kształcących zapomina się o naturalnym zróżnicowaniu jednostek i pedagogicznych konsekwencjach tych działań, ponosi się pedagogiczne porażki. Wielu pedagogów przyczyn takiego stanu rzeczy upatruje w zatraceniu podmiotowości wychowanka. Barierą utrudniającą zaspokajanie zainteresowań osób niepełnosprawnych są zaburzenia ich rozwoju fizycznego (motorycznego, sensorycznego), somatycznego lub psychicznego.

Autorki artykułu prezentują autoterapię oraz proces samowychowania jako psychiczne mechanizmy samoregulacji odbudowujące afirmatywne postawy życiowe. Wola samorozwoju oraz towarzysząca jej radość życia kierują człowieka wprost ku źródłom autentycznego zdrowia psychicznego. Świadomość niedoskonałości, a równocześnie znacznej potencjalności człowieka stwarza szansę spojrzenia na siebie jak na osobę samodoskonalącą się, która stale szuka nowych styczności ze światem oraz jakościowo lepszej komunikacji z samym sobą. Autoterapia i samowychowanie - dwa osobliwe filary ludzkiej auto kreacji odsłaniają wagę dynamizmu autonomii wewnętrznej samostanowienia o sobie oraz psychicznej „niezawisłości” w stosunku do otoczenia społecznego. Osoba niepełnosprawna, w stanie zdrowia lub choroby, posiada przysługujące wszystkim ludziom zasoby emocjonalne oraz duchowe do przezwyciężenia sytuacji uciążliwej, a nawet do inicjowania satysfakcjonującego rozwoju wewnętrznego. Niepełna sprawność człowieka niewątpliwie stanowi utrudnienie jego egzystencji. Niemniej wezwanie do rozwoju jest skierowane do każdej osoby ludzkiej. Swego czasu ks. Józef Tischner napisał: „Losem człowieka jest: dać się pokonać nadziei. Ginie ten, kto przestaje jej ulegać”. Nadzieja ma moc rozwojową i terapeutyczną. W filozofii osoby mieści się całe morze ludzkich nadziei.

Komunikacja stanowi jeden z kluczowych problemów pedagogiki specjalnej, ponieważ możliwości edukacyjne osób ze specjalnymi potrzebami wychowawczymi są bezpośrednio zależne od ich zdolności komunikacyjnych. Artykuł przedstawia proces komunikacyjny jako cykl informacyjny, którego efektywność zależy od działania systemów recepcyjnych, przetwarzających, przechowujących i ekspresyjnych. Wskazuje się, że u osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności mogą występować istotne bariery w każdym z tych obszarów, co wpływa na jakość przyswajania informacji i ich przekształcania w wiedzę. Autor omawia zarówno werbalne, jak i niewerbalne formy komunikacji, a także prezentuje metody wspierające edukację, m.in. multisensoryczne przetwarzanie, wzmacnianie motywacji, zastosowanie systemów alternatywnej i wspomagającej komunikacji (AAC), takich jak posługiwanie się językiem migowym, daktylografią, piktogramami, rebusami czy systemem Bliss. Szczególną uwagę poświęca się również systemowi MAKATON, który łączy znaki, mowę i symbole w celu zwiększenia efektywności porozumiewania się. Artykuł podkreśla znaczenie indywidualizacji podejścia w komunikacji edukacyjnej osób z zaburzeniami rozwojowymi i niepełnosprawnościami.

Opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym na ziemiach polskich jeszcze na początku XIX stulecia zawierała się w opiece nad dziećmi ubogimi, nie wyróżniano kategorii niepełnosprawności, traktując ją jako jedną z przyczyn ubóstwa. Opieka nad ubogimi rodziła się z obowiązku okazywania miłosierdzia i dawania jałmużny, który leży u podstaw moralności chrześcijańskiej. Obowiązek ten spoczywał w pierwszym rzędzie na zwierzchnikach prowincji kościelnych oraz na zakonach, których reguła kładła szczególny nacisk na działalność charytatywną. Parafialne domy dla ubogich, zwane „ptochium”, stopniowo różnicowały się na zakłady dla starców, chorych, podróżnych-pielgrzymów, tworząc cały system zakładów opieki. W XVII stuleciu zaczęto wydzielać zakłady opieki nad dzieckiem. Wszystkie instytucje miłosierdzia nosiły początkowo nazwę szpitali, dopiero w XIX wieku nazwę tę zarezerwowano wyłącznie dla zakładów przeznaczonych do leczenia chorych. Zakłady dobroczynne fundowali biskupi lub osoby świeckie, miejsca te traktowano jako darowizny na rzecz Kościoła zatwierdzane przez jego zwierzchników, a tym samym stawały się instytucjami podległymi hierarchii kościelnej. W myśl dekretów papieża Grzegorza IX wszystkie instytucje miłosierdzia na terenie diecezji były poddane władzy biskupa tejże diecezji. W połowie XVIII wieku powstał pierwszy we Lwowie zakład opieki dla dzieci pod wezwaniem św. Kazimierza. W zakładzie tym przebywały dzieci osierocone i porzucone, źródła nie wymieniają szczegółowych przyczyn porzucenia.

Artykuł koncentruje się na dwóch głównych tematach, z których pierwszy dotyczy pedagogiki resocjalizacyjnej, szczególnie jej wydzieleniem z pedagogiki specjalnej i praktycznego zastosowania. Drugim tematem zaś są placówki opiekuńczo wychowawcze ale nie ich rola w systemie edukacji, a sposób ich funkcjonowania i sposoby usprawnienia ich działań w oparciu o rozwój ich kadry pedagogicznej. Teoria i praktyka oświatowa stają przed pytaniem, jakie należy respektować zasady i jakie tworzyć warunki organizacyjne, by skutecznie przygotowywać kadrę pedagogiczną do edukacji zmiany. W raportach i opracowaniach na temat stanu edukacji narodowej wskazuje się wymóg większej koncentracji na kształtowaniu postaw nauczycieli realizujących nowy proces edukacyjny. Obawy wzbudzają nieprawidłowości w realizacji reformy systemu opieki nad dzieckiem. W literaturze przedmiotu i w publicystyce wśród ujemnych czynników pracy szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych, w tym resocjalizacyjnych, wymienia się anachronizm ich struktur w obliczu nowych potrzeb społeczno-ekonomicznych. Zwraca się uwagę na wymóg ograniczania zjawiska izolowania placówek od życia społecznego, dystansowania się od wydarzeń rozgrywających się w środowisku, niekorzystne relacje zachodzące pomiędzy placówkami a ich społecznym środowiskiem. Ważną rolę w procesie przemian odgrywać powinny przygotowanie i włączanie kadry pedagogicznej do realizacji zamierzeń reformy systemu profilaktyki, opieki wychowawczej i resocjalizacji. Tymczasem dostrzega się niski zakres podmiotowego usytuowania kadry pedagogicznej w wewnętrznej strukturze organizacyjnej placówek, wyrażający się m.in. jej ograniczonym zaangażowaniem w proces planowania, decydowania i kontroli.

Recenzja

Recenzja

Recenzja