Celem artykułu jest przedstawienie różnych wymiarów i obszarów twórczej aktywności uczniów w szkole. Analiza tych wymiarów — oparta na obserwacjach oraz nielicznych, indywidualnych badaniach prowadzonych dotychczas w Polsce — ma na celu wskazanie głównych kierunków empirycznych dla badań diagnostycznych, które powinny stanowić punkt wyjścia do formułowania koncepcji edukacji twórczej i edukacji do twórczości na różnych poziomach kształcenia. Autor przedstawia hipotezy oraz potencjalne problemy badawcze dotyczące uwarunkowań, treści, metod i czynników sprzyjających rozwijaniu kreatywności uczniów w szkole. Problemy te zostały osadzone w trzech obszarach edukacji do twórczości w polskich szkołach: zdeformowanym, ignorowanym i zaniedbanym.

Badania prezentowane w artykule podejmują problem relacji między zachowaniami nauczyciela a twórczą samoskutecznością uczniów. Główna hipoteza zakłada, że twórcze (transformatywne) zachowania nauczyciela pośrednio wpływają na twórczą
samoskuteczność uczniów. Czynnikami pośredniczącymi w tej relacji (mediatorami) są motywacja samoistna uczniów i relacje interpersonalne panujące w klasie. Badania przeprowadzone na uczniach polskich szkół średnich (N = 435) z wykorzystaniem różnych
metod i strategii analitycznych (wielokrotna analiza mediacyjna, analiza ścieżek) potwierdziły sformułowaną hipotezę. Rezultaty są dyskutowane w świetle możliwości ich przełożenia na praktyki edukacyjne.

W artykule sformułowano i potwierdzono hipotezę synergii motywacyjnej w postawie twórczej. Zakłada ona, że dla rozwoju cech istotnych dla twórczości ważne są zarówno motywacje wewnętrzne, jak i zewnętrzne. W badaniu przeprowadzonym na dużej próbie uczniów szkół średnich (N = 589) postawy twórcze i naśladowcze mierzono za pomocą kwestionariusza KANH, a orientacje motywacyjne — przy użyciu polskiej adaptacji WPI autorstwa Karwowskiego (2009a). Stwierdzono, że motywacja zewnętrzna jest istotnym pozytywnym predyktorem konformizmu i zachowań algorytmicznych, natomiast w przypadku nonkonformizmu i zachowań heurystycznych relacje były odwrotne — motywacja wewnętrzna korelowała dodatnio, a zewnętrzna ujemnie. Zaobserwowano jednak istotny efekt interakcji, potwierdzający hipotezę synergii motywacyjnej: u osób o wysokim poziomie motywacji wewnętrznej wzrost motywacji zewnętrznej pozytywnie wpływał na kreatywność uczniów. W artykule omówiono także implikacje edukacyjne uzyskanych wyników.

Nabywanie kompetencji jest jednym z wyznaczników rozwoju. Aktywność twórczą można uznać za formę kompetencji. Artykuł dotyczy powiązania aktywności twórczej jednostki z nabywaniem kluczowych kompetencji, w tym kompetencji twórczych, emocjonalnych i społecznych. U podstaw procesu autokreacji leży potrzeba twórczości i ekspresji twórczej. Autokreacja to nieustanny proces samookreślania i samodoskonalenia. Kompetencje emocjonalne są ściśle związane z rozwojem i realizacją procesu samorealizacji ludzkiego potencjału. Skuteczność kompetencji społecznych warunkuje zdolność radzenia sobie w określonych sytuacjach społecznych. Kompetencje człowieka stanowią składnik twórczego rozwoju kompetencji kluczowych. Środowisko edukacyjne powinno być postrzegane jako ogólna przestrzeń prorozwojowa. Edukacja powinna być organizowana wokół czterech filarów: uczenia się, jak poznawać; uczenia się, jak działać; uczenia się, jak żyć razem; uczenia się, jak być.

Tekst stanowi próbę spojrzenia na dramat z perspektywy rozwojowej. Z jednej strony ukazuje, w jaki sposób dramat stymuluje rozwój człowieka, z drugiej — wskazuje na uwarunkowania rozwojowe wpływające na konstruowanie dramatu, takie jak: działanie — analiza działania, konkret — abstrakcja, ja — inni.

Drama to forma sztuki, działanie praktyczne oraz dyscyplina intelektualna, która jest szczególnie dostępna dla młodych ludzi. W edukacji stanowi formę uczenia się, która skłania uczniów do nadawania sensu otaczającemu ich światu. Poprzez aktywną identyfikację z wyobrażonymi rolami i sytuacjami uczniowie mogą uczyć się analizować problemy, wydarzenia i relacje. Drama to odgrywanie rzeczywistych i wyimaginowanych zdarzeń w ramach ról i sytuacji. Umożliwia jednostkom i grupom symboliczne przedstawianie idei, uczuć i ich konsekwencji. Drama ma zdolność poruszania i zmieniania zarówno uczestników, jak i widzów — może wzmacniać i kwestionować wartości, kultury oraz tożsamości. Umożliwia uczniom zrozumienie i wpływanie na otaczający świat poprzez eksplorowanie ról i sytuacji, rozwija ich werbalne i niewerbalne umiejętności komunikacyjne, zarówno indywidualne, jak i zespołowe. Drama wspiera rozwój intelektualny, społeczny, fizyczny, emocjonalny i moralny uczniów, angażując ich myśli, emocje, ciało i działania. Oferuje inspirującą przestrzeń do omawiania i rozumienia własnych emocji, postaw i przekonań poprzez obserwację, empatię i eksplorację emocji postaci odgrywanych i spotykanych w roli. Drama to miejsce doświadczania emocji w sposób kontrolowany. W artykule pokazuję, w jaki sposób twórcza drama może wpływać na rozwój inteligencji emocjonalnej uczniów.

Artykuł stanowi analizę roli teatru w edukacji. Odbiór przedstawień artystycznych zachęca młodzież do własnej twórczości. Próby teatralne ukazują im proces tworzenia roli. Przygotowanie do odegrania roli staje się studiowaniem samego siebie — analizą własnych możliwości i ograniczeń. Artykuł opiera się na badaniach przeprowadzonych przez autorkę i opublikowanych w 2009 roku w monografii pt. Rola teatru w samorealizacji młodzieży. Przedstawia, jak opracowane przez nauczycieli programy zajęć teatralnych funkcjonowały w trzech szkołach średnich w Kielcach (I, III i XI LO), a także opisuje amatorskie grupy teatralne tworzone przez młodzież. W tekście zaprezentowano również biograficzne narracje najbardziej twórczych absolwentów szkół. Całość ukazuje różnorodne funkcje teatru w edukacji i procesie samokreacji młodzieży.

Zmiany zachodzące we współczesnym świecie stawiają nowe wyzwania zarówno przed edukacją ogólną, jak i artystyczną. Uczeń szkoły muzycznej, jako członek społeczeństwa uczącego się, ma wobec szkoły określone oczekiwania — dotyczące nie tylko podnoszenia kompetencji muzycznych, ale także zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do budowania szeroko rozumianych kompetencji osobistych i cywilizacyjnych. W pewnym stopniu wymusza to zmianę nie tylko ideowego podejścia do zagadnień wychowania, ale również funkcji szkolnej oceny. Ocena osiągnięć artystycznych we współczesnej szkole muzycznej nie powinna mieć wyłącznie charakteru dydaktyczno-informacyjnego, lecz powinna również pełnić funkcję rozwojową, wspierającą i motywującą. Pojawia się więc pytanie, czy nauczyciele czują się przygotowani do formułowania ocen tego rodzaju, gdyż wymagają one odpowiedniej wiedzy psychologicznej i określonych umiejętności. Fakt ten stanowi z pewnością kolejne wyzwanie dla systemu kształcenia nauczycieli szkół muzycznych.

Przedmiotem artykułu jest funkcjonowanie twórczości i ekspresji w nauczaniu/uczeniu się języków obcych. Autorka pragnie ukazać znaczenie ekspresji w działalności twórczej, ukierunkowanej na rozwój produktywnych sprawności językowych, ze szczególnym uwzględnieniem technik dramaturgicznych. W tym celu przedstawia wnioski wynikające z literatury przedmiotu oraz wyniki analizy wybranych współczesnych podręczników do języka francuskiego, stosowanych w szkołach ponadgimnazjalnych, przeprowadzonej we własnym zakresie.

Artykuł przedstawia podstawy idei wychowania przez sztukę, sformułowanej przez Herberta Reada. W nawiązaniu do jego teorii wskazano na konieczność i możliwości integracji wychowania przez sztukę z edukacją literacką dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Autorka dowodzi, że pewne cechy artystyczne utworów literackich są intuicyjnie odbierane przez dziecko, bez udziału świadomości, a dobrowolna ekspresja dziecka ujawnia ich wartości artystyczne. Podobnie jak Read, autorka podkreśla, że oddziaływanie literatury jako sztuki odbywa się w sferze nieświadomej, a procesy tam zachodzące w pewnym stopniu przyczyniają się do harmonizacji, regulacji i integrowania osobowości dziecka-odbiorcy. Na takich podstawach zaprezentowano autorski przykład pracy z tekstem literackim.

Prace literackie studentów zostały przedstawione z uwzględnieniem analizy strukturalnej oraz psychologii i pedagogiki twórczości. Analizy dotyczą utworów poetyckich opartych na metaforze. Prace te zostały napisane podczas obowiązkowych zajęć w Katedrze Literatury Polskiej w Piotrkowie Trybunalskim przez studentów, którzy wcześniej nigdy nie tworzyli poezji.

W artykule przedstawiono zagadnienia związane z percepcją obrazu przez dzieci w starszym wieku przedszkolnym. Autorka ukazała możliwości stymulowania twórczych zdolności dziecka za pomocą obrazów wizualnych. Omówiono obrazy jako czynniki poznawcze oraz elementy umożliwiające dziecku doświadczanie otaczającej rzeczywistości, a także jako materiały dydaktyczne. Podkreślono, że obrazy wizualne mają zazwyczaj duży wpływ na kształtowanie obrazów umysłowych, a także na rozwój myślenia, mowy, wyobraźni i kreatywności dziecka. Następnie zaprezentowano autorską „technikę obrazów dynamicznych”, którą można wykorzystywać w stymulowaniu rozwoju dziecka poprzez analizę i interpretację obrazu lub poprzez zadania dywergencyjne powiązane z jego treścią.
Na zakończenie przedstawiono wyniki badań eksperymentalnych autorki, weryfikujących skuteczność techniki obrazów dynamicznych.

Artykuł przedstawia sposób prowadzenia zajęć plastycznych we współczesnej edukacji. Ukazuje specyfikę miejsca edukacji twórczej, jakim jest galeria sztuki współczesnej — przestrzeń, w której nie tylko znajduje się odpowiednie zaplecze dydaktyczne i materiały plastyczne, ale także można obcować z dziełami sztuki nowoczesnej. W galerii możliwy jest udział zarówno w zajęciach warsztatowych, jak i w wykładach z zakresu wiedzy o sztuce, organizowanych specjalnie dla grup młodzieży. W artykule zaprezentowano twórczość najbardziej znanych ekspresjonistów i przedstawicieli pop-artu XX wieku oraz spotkanie młodych ludzi z tym szczególnym rodzajem sztuki — pełnym emocji i działania. Opisano typowe postawy młodzieży: brak pewności siebie, liczne wątpliwości co do własnej kreatywności, nadmierna samokrytyka, a z drugiej strony — egocentryzm, nonszalancja, zbyt ekspresyjne zachowania, a nawet akty agresji. Okazuje się, że dzięki udziałowi w warsztatach z action painting oraz pop-artu, postawy te przekształcają się w twórczość, radosne tworzenie i poczucie wspólnoty. W podsumowaniu artykułu rozważana jest realna szansa na stymulowanie osobowości i kreatywności młodzieży — pokazano, w jaki sposób działania twórcze wpływają na wzrost pewności siebie i kształtowanie przyjaznej postawy społecznej.

C.G. Jung wprowadził do psychologii pojęcie mandali jako formy wiecznej i archetypowej. Uważał, że rytmy procesu zbliżania się i oddalania Ego od Jaźni zapisane są w formach mandali i że kierują one życiem psychicznym człowieka. Artykuł przedstawia podstawowe zasady psychologicznej analizy rysunku mandali: analizę koloru, liczby i kształtu, a także etapy Wielkiego Okręgu. Ukazuje terapeutyczną, diagnostyczną, a przede wszystkim ekspresyjną wartość mandali w procesie konstruowania tożsamości młodych ludzi.

Artykuł składa się z części teoretycznej i empirycznej. W części teoretycznej omówiono znaczenie codziennej kreatywności w rozwoju człowieka oraz zastanowiono się nad uwarunkowaniami samotności wśród młodzieży. Samotność traktowana jest jako czynnik ryzyka, który — niestety — w pewnym stopniu wpisany jest w ludzką egzystencję. Szczególnie newralgicznym okresem pod tym względem jest adolescencja, charakteryzująca się z jednej strony dużym dualizmem potrzeb, motywów i oczekiwań, a z drugiej — dążeniem do rozwoju osobowości i ustalenia własnych priorytetów. Przechodzenie przez ten etap wiąże się z ryzykiem doświadczania samotności. Wydaje się jednak, że jest ona przeżywana w różny sposób przez osoby o różnym poziomie predyspozycji do zachowań definiujących codzienną kreatywność. Nie można przyjąć, że współwystępowanie tych zjawisk jest przypadkowe, dlatego powstała część teoretyczna artykułu, mająca na celu wyjaśnienie ich podstaw. Z kolei w części empirycznej zaprezentowano badania przeprowadzone wśród młodzieży, które pozwalają ostrożnie wnioskować o skłonnościach młodych ludzi do kreatywności (w ujęciu subiektywnym), a następnie o ich postawach wobec samotności i ryzyka osamotnienia.

Artykuł przedstawia wybrany aspekt badań przeprowadzonych metodą eksperymentalną, w których autorka sprawdzała, czy działania ekspresyjnej biblioterapii wpływają na rozumienie istoty emocji przez dzieci w wieku szkolnym. Zakładając, że relacja edukacyjno-terapeutyczna to relacja dwóch osób, które stają wobec siebie w sytuacji odsłaniania własnego oblicza — swojego „ja”, autorka analizuje jakość tej relacji, osadzając ją w kontekście działań biblioterapeutycznych o charakterze ekspresyjnym.
Odsłanianie „twarzy” dokonuje się poprzez coraz głębsze poznawanie siebie i Innego. Wybrane wyniki badań wskazują, że głębsze poznanie siebie, wynikające z lepszego rozumienia istoty emocji — zwłaszcza poprzez doskonalenie wiedzy i doświadczenia w zakresie emocji takich jak „współczucie” — przekłada się na poprawę relacji społecznych. Oznacza to, że zmiana zachodzi nie tylko w obszarze intrapersonalnym, ale również interpersonalnym.

Artykuł stanowi raport z badań jakościowych (w formule studium przypadku), poświęconych społecznym efektom terapeutycznym zajęć tanecznych. Pomysł na zbadanie wpływu tańca na efekty terapii społecznej w pracy z młodzieżą z grup ryzyka zrodził się z praktycznych działań (zajęć tanecznych) realizowanych w Ośrodku Terapii Społecznej w Chorzowie. Celem badania było sprawdzenie wpływu zajęć tanecznych na rozwój fizyczny, emocjonalny i społeczny uczestników. W artykule przedstawiono wiedzę teoretyczną dotyczącą edukacji tanecznej i terapii tańcem oraz raport z badań — opisy trzech wybranych uczestników (studia przypadków). Uzyskane efekty, czyli zmiany w zakresie rozwoju społecznego, emocjonalnego i fizycznego, zarówno grupy, jak i poszczególnych uczestników, pokazują, że zajęcia taneczne stanowią znakomite uzupełnienie terapii społecznej.

Dzieci z niepełnosprawnościami wymagają szczególnej opieki i zainteresowania ze strony otoczenia, w którym żyją. Umożliwienie im udziału w różnych formach aktywności wraz z dziećmi zdrowymi wydaje się nieodzowną formą terapii. Przykładem takiej terapii są integracyjne zajęcia taneczne. Udział dzieci z niepełnosprawnościami w zajęciach tanecznych zwiększa ich pewność siebie, a także staje się źródłem radości. Mając na uwadze właściwy rozwój dzieci z niepełnosprawnościami, warto przyjrzeć się bliżej korzyściom płynącym z ich zaangażowania w tego typu aktywności oraz wpływowi, jaki mają one na poprawę jakości ich życia — zwłaszcza samopoczucia i nastroju.

Artykuł dotyczy metody pracy z dziećmi wymagającymi wsparcia (które mają specyficzne trudności w adaptacji szkolnej, wynikające z zaburzeń dynamiki procesów nerwowych). Metoda ta wykorzystuje wizualizację — istotny sposób radzenia sobie z własnymi problemami i deprywacjami. Celem tego „teatru ruchu”, opartego na kinetycznym transferze intersemiotycznym, jest autoekspresja uczestników — prezentacja ich sposobu postrzegania oraz manifestowania ciała, emocji i umysłu. Celem badań empirycznych było określenie wpływu zajęć teatralnych opartych na metodzie wizualizacji na zachowanie dzieci i ich adaptację społeczną.

Autor artykułu podejmuje rozważania koncentrujące się wokół trzech głównych zagadnień: doświadczania niepłodności jako źródła kryzysu tożsamości osobistej i małżeńskiej, znaczenia przekroczeń otwierających jako czynników uruchamiających proces autokreacji oraz „duchowych narodzin” rodzica poprzez osobistą autokreację w rodzicielstwo adopcyjne. Artykuł ukazuje proces wewnętrznej przemiany par małżeńskich jako twórczą pracę nad sobą w poszukiwaniu sensu niepłodności, rodzicielstwa i adopcji. Analizowana jest także relacja między ich aktywnością transgresyjną a transcendentalną, która przejawia się w pragnieniu wartości, jaką jest adopcja, oraz autokreacją rozumianą jako świadomie projektowane dążenie do urzeczywistnienia tego pragnienia.