Autor dokonuje ogólnego przeglądu kluczowych problemów, które — jego zdaniem — pojawiają się na styku psychologii i prawa, formułując na tym tle własne teoretyczne tezy. Omawia więc: (1) relacje psychologii z prawem, (2) psychologiczne i prawne podejście do analizy zachowań, (3) metodologiczną perspektywę tego, co obiektywne, ogólne i idiograficzne w psychologii, (4) pojęcie „informacji specjalnej” jako kryterium i podstawy powoływania biegłych, (5) przedmiot i zadania psychologii sądowej, (6) niektóre metodologiczne i zasadnicze problemy psychologa jako biegłego oraz (7) problemy etyczno-zawodowe biegłego psychologa.

Artykuł przedstawia zagadnienia dotyczące udziału biegłych w postępowaniu karnym, ich roli oraz granic kompetencji. Autor zauważa, że chociaż sąd karny cieszy się szeroką niezależnością prawną i faktyczną (art. 8 Kodeksu postępowania karnego), istnieją sytuacje, w których konieczne jest zasięgnięcie opinii biegłego, zwłaszcza w sprawach dotyczących stanu psychicznego oskarżonego. W dalszej części artykułu zaprezentowano instytucje prawne Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz innych ustaw, które wymagają lub uzasadniają udział biegłych psychiatrów i/lub psychologów.

Zarówno psychologia, jak i prawo obejmują praktykę orzeczniczą oraz szereg inicjatyw badawczych, których celem jest eksploracja i opis konstrukcji psychologicznych przydatnych w realizacji podstawowych funkcji społecznych prawa. Diagnoza procesów motywacyjnych stanowi doskonały przykład nowych wyzwań i niewykorzystanych możliwości psychologii sądowej. Autor stara się wykazać, że możliwe jest — biorąc pod uwagę aktualny stan wiedzy — zastosowanie pojęć współczesnych teorii motywacji w procesie diagnozy psychologiczno-kryminalnej. Szczególnie przydatne w praktyce psychologa sądowego jest podejście eklektyczne oraz wykorzystanie rozwijanych teorii, takich jak teoria regulacji osobowości Reykowskiego. Próby operacjonalizacji i konceptualizacji konstruktu motywacji w systemie wymiaru sprawiedliwości okazują się szczególnie użyteczne w konkretnych sytuacjach: przy opiniowaniu poczytalności, decyzjach o środkach zabezpieczających, ocenie stanu afektu fizjologicznego czy przestępstwach na tle seksualnym. W artykule udowodniono również istnienie związku między procesami motywacyjnymi sprawcy a elementami struktury czynu zabronionego wskazywanymi w nauce prawa karnego. Wprowadzenie pojęcia „motywacji” do Kodeksu karnego uczyniło z niego szczególną kategorię sądową, która wymaga dodatkowej operacjonalizacji znaczenia i skali. Sąd zobowiązany jest również do odpowiedzi na pytanie, dlaczego dana osoba naruszyła porządek prawny. Są to niezwykle istotne pytania dotyczące motywacji konkretnego zachowania przestępczego.

Spośród wszystkich interesujących tematów w dziedzinie psychologii sądowej to właśnie psychopatia budzi prawdopodobnie największe zainteresowanie. Badania wykazały, że termin „psychopatia” może być zasadnie stosowany ze względu na istniejące różnice diagnostyczne pomiędzy wyróżnionymi typami osobowości. Artykuł stanowi przegląd konstruktu psychopatii, który zyskuje coraz większe znaczenie w psychiatrii i psychologii sądowej, zwłaszcza w badaniach empirycznych dotyczących prognozy prawnej, predyktorów opiniowania oraz skuteczności terapii. Psychopatia wiąże się z wczesnym początkiem zachowań przestępczych, większą liczbą i cięższym charakterem przestępstw z użyciem przemocy, większą liczbą ofiar w przypadku sprawców gwałtów oraz niekorzystnymi prognozami prawnymi. Najnowsze badania wskazują również, że leczenie psychopatów jest utrudnione z powodu niskiej motywacji do terapii i wysokiego wskaźnika rezygnacji z leczenia. Z diagnostycznego punktu widzenia (psychologicznego i psychiatrycznego) psychopatia wiąże się z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, uzależnieniami oraz zaburzeniami osobowości z grupy A i B, szczególnie z osobowością antyspołeczną i borderline. Co więcej, komponent behawioralny okazuje się najmniej istotny w wyjaśnianiu nasilenia cech psychopatycznych i łamania norm prawnych.

Celem badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie: czy można wyróżnić różne typy sprawców przemocy domowej, biorąc pod uwagę określony profil czynników osobowościowych i cech temperamentu oraz sposoby radzenia sobie w sytuacjach stresowych? Badania przeprowadzono w grupie 325 mężczyzn skazanych za przemoc wobec członków rodziny. Wśród cech osobowości sprawców przemocy uwzględniono: umiejscowienie kontroli, samoakceptację, agresywność, wrogość, poziom IQ oraz cechy temperamentu.
W badaniu wykorzystano następujące techniki badawcze: Skalę Inteligencji Wechslera, Skalę Samoakceptacji Bergera, Kwestionariusz Delta R. Drwala, Kwestionariusz SABD (Bussa-Durkee), Inwentarz Temperamentu FCZ-KT autorstwa J. Strelaua, Kwestionariusz Radzenia Sobie WCQ autorstwa R.S. Lazarusa i S. Folkman, wywiad skategoryzowany oraz analizę akt sądowych. W wyniku przeprowadzonej analizy wyodrębniono cztery podgrupy (klastry) sprawców różniących się pod względem wybranych cech osobowościowych: sprawcy agresywni reaktywnie, sprawcy o niskich kompetencjach prewencyjnych, sprawcy psychopatyczni i odwetowi oraz sprawcy o dużym potencjale adaptacyjnym. Następnie scharakteryzowano te grupy pod względem strategii radzenia sobie ze stresem, wykazując, że procesy psychologiczne związane z radzeniem sobie z trudnościami przebiegały odmiennie w analizowanej grupie.

Naturalną i charakterystyczną potrzebą człowieka jest stawianie pytań dotyczących wymiaru osobowościowego oraz pytań związanych z własnym istnieniem, jego sensem i wartością. Tym, co nadaje ludzkim zachowaniom szczególny charakter, jest dążenie do poszukiwania racjonalnych odpowiedzi i uzasadnień dotyczących osobowości i egzystencji. Zachowanie to nabiera szczególnego znaczenia u osób decydujących się na adopcję dziecka. Motywacja, uznawane wartości oraz relacje interpersonalne są przedmiotem szczegółowych badań i analiz prowadzonych metodą studium przypadku. Celem tych badań i analiz jest również poszukiwanie odpowiedzi dotyczących znaczenia podmiotowego, osobowego „ja” w procesie ludzkiego bycia i stawania się. Mam nadzieję, że zebrane dane oraz przeprowadzone badania i analizy staną się źródłem informacji pogłębiających wiedzę o człowieku, a także podstawą do sformułowania wniosków, które mogłyby zostać wykorzystane przez ośrodki adopcyjne w procesie adopcji i właściwego doboru rodzin.

Opiniowanie psychologiczne na potrzeby wymiaru sprawiedliwości zazwyczaj opiera się na teoriach psychologicznych lub na pewnych (często nieuświadomionych) założeniach wynikających z tych teorii. Niestety, proces ten może prowadzić do nieprawdziwych wniosków, co szczególnie wyraźnie widać w przypadku teorii cech osobowości lub teorii modelujących relacje społeczne. Interesujące jest uświadomienie sobie, jakie wnioski można wyciągnąć, gdy potraktujemy czas jako zmienną. Niniejszy artykuł pokazuje, że niektóre teorie formułują swoje oczekiwania względem „przeszłości”, inne wobec „teraźniejszości”, a tylko nieliczne wobec „przyszłości”. Tymczasem pytania zadawane w sądzie zazwyczaj dotyczą zachowania sprawcy (świadka, przyszłości dziecka, stanu psychicznego autora testamentu itd.) w przeszłości lub przyszłości (np. dobro dziecka, efekty psychoterapii czy resocjalizacji). Psycholog może badać osobę poddaną opiniowaniu tylko w określonym punkcie czasu. W ten sposób psycholog może jedynie formułować założenia, posługując się modelami (np. teoriami) dostarczonymi przez jego wiedzę specjalistyczną. Proces ten jest w dużym stopniu zależny od początkowego punktu wyjścia. W artykule autor wskazuje na zjawiska, które szczególnie utrudniają proces wnioskowania.

Artykuł analizuje korzyści wynikające z zastosowania mediacji rodzinnej jako alternatywnej metody rozwiązywania konfliktów rodzinnych oraz problemy pojawiające się przy jej wprowadzaniu do życia społecznego we współczesnych społeczeństwach. Z analizy wynika, że rozwój mediacji rodzinnej w Polsce przebiegał podobnie jak w innych krajach europejskich. W Polsce, podobnie jak w innych państwach Europy, mediacja rodzinna została najpierw „odkryta” przez profesjonalistów zajmujących się konfliktami rodzinnymi, następnie uzyskała odpowiedni status prawny i została włączona do kodeksów cywilnych. Kolejną fazą był długotrwały proces akceptacji metody mediacji przez prawników, strony konfliktu oraz innych specjalistów, którzy mogliby wspierać rozwój mediacji rodzinnej. W ramach analizy korzyści z mediacji rodzinnej przeprowadzono przegląd stanu badań dotyczących skuteczności procesu mediacyjnego i satysfakcji klientów, wskazując na krótkoterminowe i długoterminowe zalety tej metody. Artykuł dowodzi, że nie istnieje liniowy związek między skutecznością procedur mediacyjnych a akceptacją tej metody w praktyce sądowej i w społeczeństwie. Dlaczego więc ludzie nie wybierają mediacji, mimo jej logicznych przewag nad konfrontacyjnym procesem sądowym? W poszukiwaniu odpowiedzi autor przedstawia analizę potencjalnych źródeł oporu wobec mediacji, posługując się pojęciami oporu moralnego i oporu społecznego. Oba te pojęcia pomagają zrozumieć, dlaczego strony konfliktu wolą konfrontacyjne postępowania sądowe z wyraźnym „zwycięzcą” i „przegranym” od pokojowego rozwiązania, jakie oferuje mediacja, umożliwiającego porozumienie i „zachowanie twarzy”.

Celem niniejszego artykułu było podkreślenie interdyscyplinarnego charakteru współczesnej sądowej analizy pisma ręcznego. Autorzy zilustrowali to na przykładach spraw, w których biegły z zakresu pisma musiał posiadać podstawową wiedzę z innych dziedzin. Przytoczono przypadki, w których na ruchy pisma wpływały schorzenia somatyczne lub psychiczne. W takich sytuacjach wydanie trafnej opinii było bardzo trudne (lub niemożliwe), jeśli ekspert nie wiedział, w jaki sposób zaburzenia te oddziałują na funkcje psychomotoryczne (zautomatyzowane ruchy pisma). Autorzy podkreślili także znaczenie współpracy i spotkań ekspertów reprezentujących różne dziedziny kryminalistyki.

Celem badań była ocena temperamentalnych i rodzinnych uwarunkowań kształtowania strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami kontaktów społecznych u młodzieży emocjonalnej (skoncentrowanej na unikaniu i przejawiającej zachowania unikowe).
Do pomiaru zmiennych zastosowano autorski kwestionariusz do badania radzenia sobie młodzieży z trudnymi sytuacjami społecznymi (RTSS), Inwentarz Temperamentu Strelaua, autorski kwestionariusz do badania strategii radzenia sobie rodziców z trudnymi sytuacjami społecznymi w percepcji ich dorastających dzieci (RRTSS) oraz kwestionariusz PCR Form III opracowany przez A. Roe i M. Siegelmana. Badaniami empirycznymi objęto 460 nastolatków (246 dziewcząt i 214 chłopców) w wieku 13–15 lat. Przeprowadzone analizy wykazały, że typ układu nerwowego ma znaczenie w kształtowaniu postawy unikowej wobec trudnych sytuacji społecznych. Ponadto wzorzec postaw emocjonalnych między rodzicami a dzieckiem wywiera istotny wpływ na jego rozwój społeczny, stanowi model funkcjonowania w społeczeństwie oraz sposób radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Potwierdzono również, że spośród rodzinnych determinant strategii skoncentrowanej na unikaniu istotne znaczenie ma przekazywanie przez rodziców określonych wzorców strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami społecznymi.