Nieznośna kruchość bytu – literatura Młodej Polski wobec chorób ciała i ducha
Abstrakt
Schyłek wieku XIX odznaczał się osobliwym, wręcz afirmującym stosunkiem do ułomności, chorób i deformacji cielesnych. Po romantykach artyści Młodej Polski odziedziczyli fascynację gruźlicą, swoistą mitologizację chorych. Tuberkuloza była jednym z ulubionych tematów modernistycznych studiów nad ludzką ułomnością i śmiertelnością. Naturaliści z kolei wyposażyli wielkich prozaików belle époque w medyczny aparat pojęciowy, rozwinęli wyrafinowany język „literatury klinicznej”. Przełom wieków to także czas intensywnych badań nad chorobami umysłowymi. W artykule pochylono nad reprezentacyjnymi utworami, starając się zbadać, jak chorobowe doświadczenia ludzi przełomu wieków wpływały na teksty kultury – i na odwrót
Słowa kluczowe
Młoda Polska; dyskurs maladyczny; naturalizm; groteska; tuberkuloza
Bibliografia
Beauvoir, Simone. “Wtajemniczenie płciowe”. W: Simone de Beauvoir, Druga płeć, przeł. Gabriela Mycielska, 400–435, Warszawa: Czarna Owca, 2009.
Borkowska, Grażyna. “Solidarne i samotne”. Res Publica Nowa 10 (1993), 35–38. Czurabska, Anita. “Problem artysty w nowelistyce Młodej Polski”. Prace Polonistyczne 35 (1979), 163–179.
Daszczyński, Roman. “Miłość jej wszystko wybaczy”. Gazeta Wyborcza 202 (2010). http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/100634.html (20.01.2022).
Dawid, Jan Władysław. Mózg i dusza. Warszawa: Wydawnictwo “Społeczeństwo”, 1908.
Dąbrowski, Ignacy. Śmierć. Kraków: Universitas, 2001.
Grotowska, Aleksandra. “Ciało kobiety. Notatki z lektury: O czym się nawet myśleć nie chce Gabrieli Zapolskiej”. Prace Polonistyczne 66 (2011), 241–252.
Grotowska, Aleksandra. “O czym się nawet myśleć nie chce, a jednak trzeba o tym mówić. O dziełach Gabrieli Zapolskiej i ich recepcji w środowisku współczesnym autorce”. Napis XV (2009), 253–266.
Janicka, Anna. “Czytanie Zapolskiej – style, metodologie, idee”. W: Prace dedykowane profesor Swietłanie Musijenko, red. Anna Janicka i inni, 183–205, Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, 2013.
Janiuk, Jerzy. Obraz gruźlicy na przełomie XIX i XX wieku w literaturze pięknej okresu Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Aspra, 2010.
Jay, Martin. “Kryzys tradycyjnej władzy wzroku”, przeł. Jarosław Przeźmiński. W: Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze, red. Ryszard Nycz, 295–330. Kraków: Universitas, 1998.
Kasprowicz, Jan. “Z chałupy”. W: Poezje, 133–196. Lwów: Biblioteka Mrówki, 1889.
Kącka, Eliza. “‘Połniejszyjbardak i untiergang’. O degeneracji w literaturze (z nieustającym odniesieniem do Maxa Nordaua)”. Przegląd Humanistyczny 3 (2018), 83–95.
Kitrasiewicz, Piotr. “Wstęp”. W: Roman Jaworski, Historie maniaków, 7–16. Warszawa: JirafaRoja, 2004.
Kłosińska, Krystyna. Powieści o “wieku nerwowym”, 49–55. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1988.
Korzeniewska-Koseła, Maria. Gruźlica w Polsce – czynniki sukcesu leczenia, 1. Warszawa: Via Medica, 2007.
Lange, Antoni. “Modernizm”. Tygodnik Ilustrowany T. 1, nr 13 (1890), 202–203.
Lewandowski, Tomasz. “Wstęp”. W: Ignacy Dąbrowski, Śmierć, 5–42. Kraków: Universitas, 2001.
Łebkowska, Anna. “Romana Jaworskiego gry z odbiorcą”. Pamiętnik Literacki 72/1 (1981), 19–20.
Mann, Tomasz. Czarodziejska Góra, przeł. Jan Łukowski. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2004.
Markiewicz, Henryk. “Młoda Polska i ‘izmy’”. W: Kazimierz Wyka, Modernizm polski, 304–305. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1968.
Matuszek, Gabriela. Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Kraków: Universitas, 2008.
Mrówka, Adrian. “Podmioty ‘intensywne’ w powieściach Stanisława Przybyszewskiego (‘De profundis’, ‘Synowie ziemi’, ‘Krzyk’)”. Pamiętnik Literacki 2 (2016), 19–46.
Niedźwiecki, Zygmunt. “Sen”. Tygodnik Ilustrowany 38 (1898), 755.
Niemojewski, Andrzej. “Przedmowa”. W: Ignacy Dąbrowski, Śmierć. Studium, I–XV. Warszawa: Jan Fiszer, 1900.
Popiel Magdalena. “Wstęp”. W: Władysław Stanisław Reymont, Ziemia obiecana. Wrocław: Ossolineum, 2014.
Prus, Bolesław. “Sen”. W: Opowiadania wieczorne, 397–423. Warszawa: Paprocki i Spółka, 1895.
Prus, Bolesław. Emancypantki. Kraków: Wydawnictwo Mg, 2014.
Przybyszewski, Stanisław. Androgyne. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze we Lwowie, 1900.
Reymont, Władysław Stanisław. Ziemia obiecana. Wrocław: Ossolineum, 2014.
Różańska, Grażyna. “Fascynujące – osobliwe – odmienne. Młodopolskie wizerunki kobiet”. W: Deformacja, brzydota, odmienność, red. Grażyna Różańska, 83–100. Słupsk: Wydawnictwo APSL, 2020.
Sontag, Susan. Choroba jako metafora, przeł. Jarosław Anders. Kraków: Karakter, 2016.
Stępień, Ewelina. “‘Opowiadać o duszy’ – (nie)świadomość kobiet a zjawisko prostytucji w XIX wieku”. W: Seksualność w zwierciadle humanistyki, red. Anna Ponikowska i inni, 112–124. Poznań: Stowarzyszenie Nowa Humanistyka, 2012.
Szubert, Mateusz. Żyjąc w cieniu śmierci… Kulturowy obraz gruźlicy. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2011.
Tomkowski, Jan. “Neurotyczni bohaterowie powieści Prusa”. Pamiętnik Literacki 77/2 (1986), 27–63.
Tomkowski, Jan. “Lekcja profesora Dębickiego”. Pamiętnik Literacki, nr 74/4 (1984), 109–128.
Wilczyński, Marek. “Ciągłość szyn, ciągłość rynków i ogrodów. Wspólne przestrzenie Romana Jaworskiego, Stefana Grabińskiego i Brunona Schulza”. Schulz/Forum, nr 8 (2016), 31–42.
Zapolska, Gabriela. O czym się nawet myśleć nie chce. Kraków: Universitas, 2004.
Żeromski, Stefan. Dzieje grzechu, tom I–II, oprac. Elżbieta Jaworska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, 2015.
Żeromski, Stefan. Ludzie bezdomni. Kraków: Greg, 2005.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0002-6000-8157
Aleksandra Mikinka, ur. 24 stycznia 1989 r. w Radomsku, doktor nauk humanistycznych. Od 2018 r. zatrudniona jako adiunkt w grupie pracowników naukowo-badawczych w Zakładzie Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski Uniwersytetu Łódzkiego. W kręgu zainteresowań naukowych dr Mikinki znajduje się rekonstruowanie biografii XIX-wiecznych pisarzy minorum gentium, wpływ religii i filozofii Wschodu (szczególnie hinduizmu) na młodopolską twórczość artystyczną, literatura kobieca, XIX-wieczna literatura dziecięca i dydaktyczna (w tym elementarze dla dzieci) oraz odnajdywanie archetypu Wielkiej Bogini (Magna Mater) w literaturze przełomu XIX i XX wieku.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
