Poezja otwartych ran. Stygmateksty Teresy Ferenc
Abstrakt
Niniejszy artykuł stanowi propozycję odczytania poezji Teresy Ferenc przez pryzmat feministycznej polityki żałoby. Posługując się pojęciem „stygmatekstu”, ukutym przez Hélène Cixous, wskazuję, że w centrum wyobraźni twórczej poetki znajduje się otwarta rana. Figura ta odsyła ona nie tylko do tragedii, jaką była pacyfikacja Soch, rodzinnej wsi poetki, ale też do szczególnie rozumianej, ponadjednostkowej więzi z matką. Matczyność funkcjonuje bowiem u Ferenc jako synekdocha stygmatyzowanej inności. Poezja otwartych ran staje się zatem nieodzownym elementem programu etycznego Ferenc, wymierzonego w fallogocentryczną logikę wojny, śmierci i zniszczenia.
Słowa kluczowe
żałoba; filozofia feministyczna; stygmatekst; Hélène Cixous; poezja kobiet
Bibliografia
Bachórz, Józef. “Krótkie opisanie tych rzeczy, których nie ma, oraz tych rzeczy, które są w poezji Teresy Ferenc”. Gdański Rocznik Kulturalny, nr 15 (1994), 126–140.
Caruth, Cathy. “Trauma and Experience: Introduction”. W: Trauma: Explorations in Memory, red. Cathy Caruth, 3–12. Baltimore–London: The John Hopkins University Press, 1995.
Cixous, Hélène. “From the Word of Life, with Jacques Derrida”. W: White Ink: Interviews on Sex, Text and Politics, red. Susan Sellers, 166–179. New York: Routledge, 2008.
Cixous, Hélène. “Preface: On Stigmatexts”. W: Stigmata: Escaping Texts, x–xii. London–New York: Routledge, 2005.
Cixous, Hélène. Stigmata: Escaping Texts. London–New York: Routledge, 2005.
Derrida, Jacques, Elizabeth, Roudinesco. Z czego jutro… Dialog, przeł. Waleria Szydłowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2016.
Derrida, Jacques. “I Have a Taste for the Secret”. W: A Taste for the Secret, red. Giacomo Donis, David Webb, przeł. Giacomo Donis, 1–92. Cambridge: Polity Press, 2001.
Derrida, Jacques. “Rams: Uninterrupted Dialogue – Between Two Infinities, the Poem”. W: Sovereignties in Question: The Poetics of Paul Celan, red. Thomas Dutoit, Outi Pasanen, 135–163. New York: Fordham University Press, 2005.
Derrida, Jacques. “Sarah Kofman (1934–94): ………”, por. https://monoskop.org/images/6/65/Derrida_Jacques_The_Work_of_Mourning_2001.pdf. W: The Work of Mourning, red. Pascale-Anne Brault, Michael Naas, 165–188. Chicago–London: The University of Chicago Press, 2001.
Derrida, Jacques. Cinders, przeł. Ned Lukacher. Minneapolis–London: University of Minnesota Press, 2014.
Ferenc Teresa. “[Bez tytułu]”. W: Grzeszny pacierz. Poznań: Wydawnictwo “W drodze”, 1983.
Ferenc, Teresa. “Dojrzeć do życia. Z poetką Teresą Ferenc rozmawia Henryka Dobosz”. W: Ogniopis. Wybór wierszy, 5–30. Warszawa: Wydawnictwo Nowy Świat, 2009.
Ferenc, Teresa. “Otwarcie”. W: Poezje wybrane, 5–13. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1980.
Ferenc, Teresa. Poezje wybrane i nowe 1958–1975. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Ferenc, Teresa. Poezje wybrane. Warszawa: Czytelnik, 1984.
Ferenc, Teresa. Wypalona dolina. Warszawa: Czytelnik, 1979.
Freud, Zygmunt. “Żałoba i melancholia”. W: Psychologia nieświadomości, przeł. Robert Reszke, 145–159. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2009.
Freud, Zygmunt. “Poza zasadą rozkoszy (1920)”. W: Psychologia nieświadomości, przeł. Robert Reszke, 161–215. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2009.
Grzemska, Aleksandra. Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2020.
Irigaray, Luce. Thinking the Difference: For a Peaceful Revolution. London: Athlone Press, 1994.
Klimczuk, Małgorzata. “Poezja Teresy Ferenc. Lektura poprzez chiazm”. W: Katarzyna Wądolny-Tatar, Małgorzata Klimczuk, Fenografia rodzinna. Studia i szkice o twórczości Teresy Ferenc, Zbigniewa Jankowskiego, Anny Janko, Mileny Wieczorek. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2017.
Kłosińska, Krystyna. “‘Metonimizacja wywodu’. ‘Dwie wargi’ Luce Irigaray”. W: Feministyczna krytyka literacka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.
Kłosińska, Krystyna. “Praca żałoby”. W: Miniatury. Czytanie i pisanie “kobiece”, 18–21. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
Kłosińska, Krystyna. “Żyć utratą”. W: Miniatury. Czytanie i pisanie “kobiece”, 22–25. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
Kristeva, Julia. Czarne słońce. Depresja i melancholia, przeł. Michał Paweł Markowski, Remigiusz Ryziński. Kraków: Universitas, 2007.
Oliver, Kelly. “Meaning against Death”. W: Psychoanalysis, Aesthetics, and Politics in the Work of Kristeva, red. Kelly Oliver, S. K. Keltner, 49–63. New York: Suny Press, 2009.
Pawlik-Kopek, Aleksandra. Rzeczy pierwsze w poezji Teresy Ferenc. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2019.
Pietruszewska-Kobiela, Grażyna. “Gąszcz zalążni: o poezji Teresy Ferenc”. Prace Naukowe. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury, nr 6 (1996), 23–32.
Pollock, Griselda. “Trauma, czas i malarstwo: Bracha Ettinger i estetyka macierzy”, przeł. Michał Kisiel. W: Bracha L. Ettinger: Eurydyka – Pieta / Eurydice – Pieta, red. Anna Chromik, 45–65. Katowice: Muzeum Śląskie, 2018.
Robson, Kathryn. Writing Wounds: The Inscription of Trauma in Post-1968 French Women’s Life-writing. Amsterdam–New York: Rodopi, 2004.
Sellers, Susan. “Introduction”. W: The Hélène Cixous Reader, red. Susan Sellers, xxv–xxxiv. London: Routledge, 1994.
Smoleń, Barbara. “Mimetyzm Luce Irigaray”. W: Ciało, płeć, literatura. Prace ofiarowane Profesorowi Germanowi Ritzowi w pięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Magdalena
Hornung, Marcin Jędrzejczak, Tadeusz Korsak. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001.
Szopa, Katarzyna. Poetyka rozkwitania. Różnica płciowa w filozofii Luce Irigaray. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 2018.
Waśkiewicz, Andrzej K. “Wszechźródło życia”. Życie Literackie, nr 47 (1979), 10.
Wądolny-Tatar, Katarzyna. “Powroty traumy w poezji Teresy Ferenc”. Ruch Literacki, z. 2 (2016), 239–257
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0002-5880-092X
Katarzyna Szopa – literaturoznawczyni, pracuje na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, wykładowczyni na Gender Studies IBL PAN. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół współczesnych teorii i filozofii feministycznych. Autorka monografii: Poetyka rozkwitania. Różnica płciowa w filozofii Luce Irigaray (Lupa Obscura, Wydawnictwo IBL, 2018) oraz Wybuch wyobraźni. Poezja Anny Świrszczyńskiej wobec reprodukcji życia społecznego (WUŚ 2022), a także licznych tekstów i artykułów naukowych poświęconych między innymi filozofii Luce Irigaray, współczesnej poezji kobiet i krytyce feministycznej. Współredagowała książki zbiorowe: Dyskursy gościnności. Etyka współbycia w perspektywie późnej nowoczesności (Wydawnictwo IBL, 2018), a także Płeć awangardy (Wydawnictwo UŚ, 2019). Od 2014 roku współpracuje z prof. Luce Irigaray oraz prowadzi stronę internetową filozofki: workingwithluceirigaray.com. Teksty Luce Irigaray tłumaczyła na język polski. Publikowała między innymi na łamach „Pamiętnika Literackiego”, „Tekstów Drugich”, „Praktyki Teoretycznej”, „Wielogłosu” i „Znaku”. Członkini redakcji „Praktyki Teoretycznej” i „Śląskich Studiów Polonistycznych”.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
