Epidemia jako performans więcej-niż-ludzki
Abstrakt
Wychodząc od antropauzy (Rutz et al. 2020) towarzyszącej obecnej pandemii COVID-19, niniejszy artykuł proponuje nowe podejście do epidemii jako performansu więcej-niż-ludzkiego. Chodzi tu o działanie powstające w wyniku splątanych ze sobą sprawczości ludzi i nieludzi, które wywołuje konkretne efekty w danym kontekście społeczno-politycznym, ekonomicznym i kulturowym. Takie podejście stanowi alternatywę wobec dominujących narracji o epidemii, które wciąż traktują epidemię przede wszystkim jako zjawisko z zakresu ludzkiego zdrowia publicznego, lekceważąc sprawczość więcej-niż-ludzkich instancji sprawczych w jej powstawaniu i zapobieganiu jej. Analizując wybrane (re)prezentacje epidemii w kulturze popularnej, autor skupia uwagę na trzech aspektach epidemii jako performansu więcej-niż-ludzkiego. Zastanawia się nad wytwarzanym przez nią nowy model społeczeństwa, problematyzuje dotychczasowe sposoby myślenia o ludzkim i nieludzkim ciele oraz pokazuje więcej-niż-ludzkie sposoby radzenia sobie z epidemiami.
Słowa kluczowe
epidemia; science fiction; społeczności więcej-niż-ludzkie; antropauza; antropocen
Bibliografia
Adamczewska-Baranowska, Izabella. “Wirusocentryczne narracje reporterskie z nurtu “mrocznej biologii””. Zagadnienia Rodzajów Literackich 3 (2020), 9–25.
Cheah Pheng, Spectral Nationality: Passages of Freedom from Kant to Postcolonial Literatures of Liberation (New York, Chichester: Columbia University Press), 2003.
Crutzen, Paul J., Eugene F. Stroemer. “The ‘Anthropocene’”. Global Change Newsletter 41 (2000), 17–18.
De Wolff, Kim. “Plastic Naturecultures: Multispecies Ethnography and the Dangers of Separating Living from Nonliving Bodies”. Body & Society 20, 10 (2017), 1–25.
Haider, Najmul, Peregrine Rothman-Ostrow, Abdinasir Yusuf Osman, Liã Bárbara Arruda, Laura Macfarlane-Berry, Linzy Elton, Margaret J. Thomason, Dorothy Yeboah-Manu, Rashid Ansumana, Nathan Kapata, Leonard Mboera, Jonathan Rushton, Timothy D. McHugh, David L. Heymann, Alimuddin Zumla, Richard A. Kock. “COVID-19-Zoonosis or Emerging Infectious Disease?”. Frontiers in Public Health 8 (2020), https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2020.596944/full (20.02.2022).
Hogan, Chuck. The Blood Artists. New York: William Morrow, 1998.
Jaque, Andrés, Marina Otero Verzier, Lucia Pietroiusti, red. More-than-Human. Amsterdam–London: Het Nieuwe Instituut, Serpentine Galleries, Manifesta Foundation, 2020.
Latimer, Joanna. “Being Alongside: Rethinking Relations amongst Different Kinds”. Theory, Culture & Society 30 (2013), 77–104.
Latour, Bruno. Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką, przeł. Krzysztof Abriszewski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013.
Latour, Bruno. “Agency at the Time of the Anthropocene”. New Literary History 45 (2014), 1–18.
Latour, Bruno. Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej, przeł. Maciej Gdula. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2011.
Lowe, Celia. “Viral Clouds. Becoming H1N1 in Indonesia”. Cultural Anthropology 25, 4 (2010), 625–649.
Lunstrum, Elizabeth, Neel Ahuja, Bruce Braun, Patricia J. Lopez, Rebecca W.Y. Wong, Rebeca Collard. “More-than-Human and Deeply Human Perspectives on COVID-19”. Antipode 53, 5 (2021), 1503–1525.
Quammen, David. Spillover. Animal Infections and the Next Human Pandemic. New York–London: W. W. Norton & Company, 2013.
Rutz, Christian, Matthias-Claudio Loretto, Amanda E. Bates, Sarah C. Davidson, Carlos M. Duarte, Walter Jetz, Mark Johnson, Akiko Kato, Roland Kays, Thomas Mueller,
Richard B. Primack, Yan Ropert-Coudert, Marlee A. Tucker, Martin Wikelski and Francesca Cagnacci. “COVID-19 Lockdown Allows Researchers to Quantify the Effects of Human Activity on Wildlife”. Nature Ecology and Evolution 4 (2020), 1156–1159.
Sampson, Tony D., Virality. Contagion Theory in the Age of Networks. Minneapolis and London: University of Minnesota Press, 2012.
Schechner, Richard. Performatyka. Wstęp, przeł. Tomasz Kubikowski. Wrocław: Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, 2006.
Searle, Adam, Jonathon Turnbull, Jamie Lorimer. “After the Anthropause: Lockdown Lessons for More-than-Human Geographies”. The Geographical Journal 1 (2021), 69–77.
Singer, Merill. Introduction to Syndemics. A Critical Systems Approach to Public and Community Health. San Francisco: Jossey-Bass, 2009.
Strathern, Marilyn. Relations. An Anthropological Account. Durham and London: Duke University Press, 2020.
Sugiera, Małgorzata. Syndemiocen, czyli antropocen opisany językiem pandemii, źródło niepublikowane.
The Rain, reż. Kenneth Kainz, Natasha Arthy. Netflix, Dania, 2018–2020.
Tsing, Anna, “More-than-Human Socialities. A Call for Critical Description”. W: Anthropology and Nature, red. Kirsten Hastrup, 27–42. New York and London: Routledge, 2013.
Tsing, Anna. “When the Things We Study Respond to Each Other. Tools for Unpacking the ‘Material’”. W: More-than-Human, red. Andrés Jaque, Marina Otero Verzier, Lucia Pietroiusti, 16–21. Amsterdam–London: Het Nieuwe Instituut, Serpentine Galleries, Manifesta Foundation, 2020.
Wald Priscilla. Contagious. Cultures, Carriers and the Outbreak Narratives. Durham and London: Duke University Press, 2008.
Waterton Claire, Kathryn Yusoff. “Indeterminate Bodies: Introduction”. Body & Society 20, 10 (2017), 1–20
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-6490-2340
Mateusz Chaberski - adiunkt w Katedrz Performatyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 2016 roku otrzymał stypendium Start Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za innowacyjne badania w obszarze nauk humanistycznych. Jego zainteresowania naukowe obejmują teorię performatywności i asamblaży, badania afektywne i krytyczne studia nad antropocenem. W 2015 roku opublikował Doświadczenie (syn)estetyczne. Performatywne aspekty przedstawień (Księgarnia Akademicka, Kraków), w 2019 roku Asamblaże, Asamblaże. Doświadczenie w zamglonym antropocenie (Księgarnia Akademicka, Kraków). Ostatnio współredagował: wraz z Mateuszem Borowskim i Małgorzatą Sugierą Emerging Affinities: Possible Futures of Performative Arts (Transcript Verlag 2019) oraz z Ewą Bal Situated Knowing: Epistemic Perspectives on Performance (Routledge 2020).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
