Sojusznicy z oblężonych miast. Zbigniew Herbert, Stephen Watson i poezja w społeczeństwie (post)totalitarnym
Abstrakt
Artykuł dotyczy wycinka transferu kulturowego, do jakiego dochodziło pomiędzy poezją polską i południowoafrykańską w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. Analiza interakcji między aktorami i tekstami zaangażowanymi w ten proces pozwala rozpoznać stawkę zarówno sojuszy, które miały miejsce między nimi, jak i wzajemnych projekcji i/lub nieporozumień. Badania skupiają się na interpretacjach poezji Zbigniewa Herberta przez Stephena Watsona, południowoafrykańskiego poetę i eseistę, pracującego nad modelem poezji, która wspierałaby posttotalitarną transformację jego wspólnoty narodowej. Poprzez uważną lekturę tekstów Watsona, osadzonych w szerszym kontekście światowej recepcji tak zwanej “polskiej szkoły poezji”, zidentyfikowane i omówione zostaną idee aktywowane w kulturze południowoafrykańskiej w wyniku transnarodowej relacji z Polską.
Słowa kluczowe
światowa historia literatury polskiej; literatura RPA; Zbigniew Herbert; transfer kulturowy
Bibliografia
Agamben, Giorgio. Stan wyjątkowy. Homo sacer II, 1. Przeł. M. Surma-Gawłowska, Kraków: ha! art, 2008.
Anderson, Peter R. “Stephen Watson: poet, scholar and critic (1954-2011)”. South African Journal of Science 107, nr 5-6 (2011), http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0038-23532011000300007 [dostęp: 13.03.2023].
Badiou, Alain. “Francuski filozof w odpowiedzi polskiemu poecie”. Przeł. S. Królak, Kronos, nr 1 (2012): 142–147.
Butler, Guy. “Introduction”. W: A Book of South African Verse, red. G. Butler. Oxford University Press, 1959.
Carpenter, Bogdana. “Hiperborejczyk Seamusa Heaneya. Szkic do portretu Zbigniewa Herberta”. W: Herbert na językach. Współczesna recepcja twórczości Zbigniewa Herberta w Polsce i na świecie, red. Artur Grabowski, Jacek Kopciński, Jerzy Snopek. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2010.
Carpenter, Bogdana. “Poezja Zbigniewa Herberta w krytyce anglosaskiej”. Teksty Drugie, nr 3 (2000): 7–19.
Casanova, Pascale. Światowa republika literatury. Przeł. E. Gałuszka, A. Turczyn. Kraków: WUJ, 2017.
Chapman, Michael. “South African Poetry: A Perspective From The Other Europe”. English Academy Review: Southern African Journal of English Studies 18, nr 1 (2006): 54–72.
Chwin, Stefan. Zbrodnicze piękno. Kraków: Biblioteka “Tygodnika Powszechnego”, 2016.
Dante in South Africa, red. Stephen Watson, Patrick Cullinan. Cape Town: Centre for Creative Writing, 2005.
Espagne, Michel, Michael Werner. “Deutsch französischer Kulturtransfer im 18. und 19. Jahrhundert. Zu einem neuen interdisziplinären Forschungsprogramm des C.N.R.S.”. Francia, nr 13 (1985): 502–510.
Fiut, Aleksander. “Dwa spojrzenia na antyk: Kawafis i Herbert”. W: Poznawanie Herberta 2, red. Andrzej Franaszek. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, 270–294.
Witness out of Silence: Polish Poets Fighting for Freedom, red. Anthony Graham. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1980.
Heaney, Seamus. “Hiperborejczyk. Pamięci Zbigniewa Herberta”. Przeł. Stanisław Barańczak. Tygodnik Powszechny, nr 32 (1998).
Herbert, Zbigniew. Report from the Besieged City & Other Poems. Przeł. J. i B. Carpenter. Oxford: Oxford University Press, 1987.
Herbert, Zbigniew. Wiersze zebrane. Kraków: Wydawnictwo a5, 2011.
Jarniewicz, Jerzy. “Przekleństwo przekładalności, czyli Herbert po angielsku”. W: Język dalekosiężny. Przekłady i międzynarodowa recepcja twórczości Zbigniewa Herberta, red. Magda Heydel i in. Kraków: WUJ, 2010, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/150861/jarniewicz_przeklenstwo_przekladalnosci_2010.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 13.03.2023].
Jarzyńska, Karina. “Miłosz, Herbert i heretyckie alternatywy wobec ‘modernistycznej religii sztuki’”. W: Religijność Czesława Miłosza, red. Zbigniew Kaźmierczyk, Katarzyna Wojan. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2020, 305–311.
Kowalczyk-Twarowski, Krzysztof. “Imperialne przestworza, spolegliwi tubylcy: Polska, Rosja, RPA”. Er(r)go, nr 8 (2002): 173–186, https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/13269 [dostęp: 13.03.2023].
Krakowiak, Małgorzata. “Oblężenie: metafora i diagnoza”. W: Oblężenie: strategia pisarska – postrzeganie światła – motyw literacki, red. M. Krakowiak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014.
Kusek, Robert. “‘Niesamowite dziecko’ Europy Środkowej. Deborah Levy i oduczanie się ‘swojości’”. Teksty Drugie, nr 5 (2021), 113–130; DOI: 10.18318/td.2021.5.7, https://rcin.org.pl/Content/237218/WA248_273424_P-I-2524_kusek-niesamowite_o.pdf [dostęp: 13.03.2023].
Kwiatkowski, Jerzy. “Polski archetyp oblężenia. Historia — Sienkiewicz — Mrożek — Herbert”. W: tegoż, Magia poezji. (O poetach polskich XX wieku). Kraków 1995.
MacKenzie, Rod. “If Rhodes goes, Jesus Christ must go”. Mail & Guardian Thought Leader 26.03.2015, https://thoughtleader.co.za/if-rhodes-goes-jesus-christ-must-go/ [dostęp: 11.03.2023]).
McCammon, Holly. “Discursive Opportunity Structure”. W: The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements, red. David A. Snow i in. Blackwell Publishing, 2013.
Miłosz, Czesław. “Preface”. W: Postwar Polish Poetry, red. Czesław Miłosz. Berkeley 1983.
Pick, Dominick. “Czym jest transfer kultury? Transfer kultury a metoda porównawcza. Możliwości zastosowania transferts culturels na gruncie polskim”. W: Monolog, dialog, transfer. Relacje kultury polskiej i niemieckiej w XIX i XX wieku, red. M. Zielińska, M. Zybura. Wrocław: Centrum Willy’ego Brandta, 2013, https://www.human.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Czym_jest_transfer_kultury_Transfer_kult.pdf [dostęp: 11.03.2023].
Prokop, Jan. “Raport z oblężonego miasta po (prawie) dwudziestu latach”. Ethos, nr 4 (2000), http://cw.kul.lublin.pl/Content/29557/32937__Prokop--Jan-----Rapo_0000.pdf [dostęp: 11.03.2023].
Raffel, Burton. “Introduction”. W: Shifting Borders: East European Poetries of the Eighties, red. W. Cummings. Fairleigh Dickinson University Press, 1993.
Rosenthal, Mira. “Polska szkoła poezji Czesława Miłosza w przekładzie na angielski”. Przekładaniec, nr 25 (2011): 223–230, https://doi.org/10.4467/16891864PC.12.015.0442
Ryś, Paweł W. “Potęga smaku Zbigniewa Herberta w kontekście dychotomii ‘pana’ i ‘chama’”. Konteksty Kultury, z. 1 (2015), https://doi.org/10.4467/23531991KK.15.004.3700.
Wade, Jean-Philippe. “Stephen Watson: The Critic as Young Fogey”. English in Africa, nr 19:1 (1992), https://www.jstor.org/stable/40238690 [dostęp: 13.03.2023].
Watson, Stephen. “Bitten-off Things Protruding”: The Limitations of South African English Poetry Post-1948. University of Cape Town 1993.
Watson, Stephen. “Introduction”. W: A City Imagined. Cape Town and the Meanings of a Place, red. Stephen Watson. Johannesburg: Penguin Books, 2006.
Watson, Stephen. Cape Town Days, and other Poems. Cape Town: Cecil Skotnes & Clarke’s Bookshop, 1989.
Watson, Stephen. In This City, David Philip, Cape Town, 1986.
Watson, Stephen. Selected Essays 1980–1990. Cape Town: The Carrefour Press, 1990.
Watson, Stephen. The Other City. Selected Poems 1977–1999. Cape Town: David Philip Publishers, 2000.
Zagajewski, Adam. “Wiersze o Polsce”. Zapis, nr 15 (1980).
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0001-9568-4027
Karina Jarzyńska zajmuje się kulturową historią literatury polskiej XX wieku, także w kontekście globalnym, oraz badaniem relacji między literaturą a religią. Współpracuje z Ośrodkiem Badań nad Twórczością Czesława Miłosza, Ośrodkiem Badań nad Kulturami Pamięci WP UJ i Ośrodkiem Transnarodowych Badań Literackich UJ. Członkini redakcji czasopisma naukowego „Konteksty Kultury”, laureatka stypendium MNiSW dla młodych naukowców. Od 2022 roku realizuje indywidualny projekt Uświatawianie lokalnego imaginarium: transkulturowa historia eposu w literaturze polskiej XX wieku (grant Sonata, NCN). Autorka książki Literatura jako „ćwiczenie duchowe”. Dzieło Czesława Miłosza w perspektywie postsekularnej (Kraków 2018) oraz wielu artykułów.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
