Queerowy biodramat. Bajka dla dorosłych O mężnym Pietrku i sierotce Marysi
Abstrakt
Celem artykułu jest próba analizy queerowego biodramatu Jolanty Janiczak O mężnym Pietrku i sierotce Marysi z 2019 roku. Strategia dramaturgiczna Janiczak zastosowana w jej “bajce dla dorosłych” opiera się na rewizji zastanych narracji biograficznych odnoszących się do wybranych faktów z życia Marii Konopnickiej i Marii Dulębianki, a wraz z nimi dominujących dyskursów społecznych i utrwalonych w nich regułach myślenia właściwych dla przełomu XIX i XX wieku. Przywoływane w dramacie fakty biograficzne poddawane są nieustającemu procesowi rewizji i stają się punktem wyjścia do krytycznego spojrzenia na losy obu bohaterek, a tym samym na utrwalone w literaturze i kulturze narracje o ich życiu. Autorski sposób prezentacji materiału faktograficznego podporządkowany zostaje strategii autotematycznej i metatekstowej, co w kontekście przemian kulturowych XXI wieku nadaje utworowi dodatkowych znaczeń, czyniąc z niego przykład queerowej metabiografii, zbudowanej na pograniczu przywoływanej przeszłości i anektowanej teraźniejszości.
Słowa kluczowe
biodramat; bioteatr; queer; J. Janiczak; M. Konopnicka; M. Dulębianka
Bibliografia
Adamiecka-Sitek, Agata, Dorota Buchwald, red. Kobiety w historii i współczesności teatru polskiego. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2006.
Adamiecka-Sitek, Agata, Dorota Buchwald, red. Koniec męskości? Konstrukcje męskiej tożsamości w polskim dramacie i teatrze w perspektywie gender i queer. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2011.
Brach-Czaina, Jolanta. “Wprowadzenie”. W: Od kobiety do mężczyzny i z powrotem. Rozważania o płci w kulturze, red. Jolanta Brach-Czaina, 7–9. Białystok: Trans Humana, 1997.
Burzyńska, Anna, Michał Paweł Markowski. Teorie literatury XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2007.
Cixous, Hélène. “Śmiech Meduzy”, przeł. Anna Nasiłowska. Teksty Drugie, 4/5/6 (1993), 147–166.
Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer. Wstęp, wybór i oprac. Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak, Błażej Warkocki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2021.
Dobrowolski, Piotr. Teatr i polityka. Dyskursy polityczne w polskiej dramaturgii współczesnej. Poznań: Wydawnictwo “Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2019.
Dzimira-Zarzycka, Karolina. Samotnica. Dwa życia Marii Dulębianki. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2022.
Filipiak, Izabela. Obszary odmienności. Rzecz o Marii Komornickiej. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2006.
Fita, Stanisław. “Nieznane listy Marii Konopnickiej i Marii Dulębianki do Stefanii Wekslerowej. 1908–1910”. Pamiętnik Literacki 91, nr 2 (2000), 181–187.
Górnicka-Boratyńska, Aneta. Chcemy całego życia. Antologia polskich tekstów feministycznych z lat 1870–1939. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2018.
Irigaray, Luce. Ta płeć (jedną) płcią niebędąca, przeł. Sławomir Królak. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
Janiczak, Jolanta. “O mężnym Pietrku i sierotce Marysi”. Dialog 750, nr 5 (2019), 5–27.
Jankowski, Edmund, red. Maria Konopnicka. Korespondencja, t. 2, Konopnicka – Orzeszkowa. 1879–1910. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
Kasprzyk, Oliwia. “Współczesny teatr biograficzny: przyczynek do problematyki”. Studia Teatralne Europy Środkowo–Wschodniej 1 (2020). http://pracownia-teatr-dramat-esw.uw.edu.pl/studia-teatralne-europy-srodkowo-wschodniej-nr-1/ (2.08.2023).
Konopnicka, Maria. Listy do synów i córek, opracowała, wstępem i przypisami opatrzyła Lena Magnone. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Badań Literackich PAN, 2010.
Magnone, Lena. Maria Konopnicka. Lustra i symptomy. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2011.
Partyga, Ewa. “Biografia w dramacie. Rekonesans”. W: Dramat w tekście – tekst w dramacie, red. Artur Grabowski, Jacek Kopciński, 271–284. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Badań Literackich PAN, 2014.
Popczyk-Szczęsna, Beata. “Biogramat – nowa forma dramatyczna czy hybryda gatunkowa?”. W: Gatunki dramatyczne: rekonfiguracje, red. Ewa Wąchocka, 59–80. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020.
Popczyk-Szczęsna, Beata. “Bioteatr”. Teatr 5 (2020). https://teatr-pismo.pl/7716-bioteatr/ (2.08.2023).
“Queer studies”. W: Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. Monika Rudaś-Grodzka i inni, 461–464. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2014.
Sikorska-Krystek, Aleksandra. “O Marii Konopnickiej w korespondencji Marii Dulębianki z różnymi osobami”. Ruch Literacki 63, nr 4 (2022), 639–660.
Sugiera, Małgorzata. “Zgoda co do faktów – pakt biograficzny”. W: Nowe historie 02. Wymowa faktów, red. Agata Adamiecka-Sitek, Dorota Buchwald, 185–192. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2011.
Szypowska, Maria. Konopnicka jakiej nie znamy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1973.
Świetlik, Katarzyna, Paweł Woś. “‘Gdzie kilka kobiet weźmie się za sprawę…’, czyli emancypacja na przykładzie Marii Dulębianki”. W: Ruchy kobiece na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Stan badań i perspektywy, red. Małgorzata Dajnowicz, Adam Miodowski, 107–129. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2020.
Tokarczuk, Olga. “Czuły narrator”. W: Czuły narrator, 261–289. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2020.
Tomasik, Krzysztof. Homobiografie. Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2008.
Żółkoś, Monika. “Dramaty kobiecych historii”. Dialog, 7/8 (2016), 41–49.
Uniwersytet Pomorski w Słupsku Polska
https://orcid.org/0000-0001-5155-0393
Anna Sobiecka – dr hab., prof. Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku, literaturoznawca i teatrolog, autorka monografii poświęconych dramatopisarstwu Michała Bałuckiego (Michał Bałucki i teatr. Wybrane problemy i aspekty, Słupsk 2006; Bałucki na scenie 1867-1901, Słupsk 2007), krytyce teatralnej (Krytyka teatralna i krytycy. Studia z zakresu krytyki drugiej połowy XIX i początku XX wieku, współautor A. Podstawka, Słupsk 2021) oraz cyklu artykułów i prac obejmujących dzieje teatru w Słupsku (Dzieje teatru w Słupsku 1945-2008. Zarys historyczno-dokumentacyjny, Słupsk 2009; Teatr w Słupsku. Instytucja artystyczna, Słupsk 2012; Teatr w Słupsku. Historie (o)powiedziane, Słupsk 2017). Kierownik grantu Małe i zapomniane – formy Michała Bałuckiego (Małe i zapomniane – formy Michała Bałuckiego, Słupsk 2022) w ramach projektu „Doskonała nauka – Wsparcie monografii naukowych”. Zainteresowania badawcze skupia na historii teatru i dramatu polskiego drugiej połowy XIX oraz przełomu XIX i XX wieku, najnowszej dramaturgii polskiej, a także zagadnieniach związanych z działaniami instytucji teatralnych w warunkach kultury lokalnej.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
