„Wtedy przyjdzie ktoś i przerzuci przez Kłodnicę most z papieru”. Górny Śląsk jako mit i utopia w twórczości Horsta Bienka.
Abstrakt
For an abstract in English, scroll down.
Daniel Juliusz Pietrek
Uniwersytet Opolski
Wydział Filologiczny
Instytut Filologii Germańskiej
„Wtedy przyjdzie ktoś i przerzuci przez Kłodnicę most z papieru”. Górny Śląsk jako mit i utopia w twórczości Horsta Bienka
Abstrakt: Horst Bienek był osobą bardzo znaną, wpływową i niezwykle cenioną w środowisku literackim RFN. Jest też autorem szczególnie ważnym dla literatury śląskiej ze względu na jego rolę w wewnątrzniemieckim i niemiecko-polskim dyskursie o ojczyźnie, pamięci i tożsamości. W moim tekście pokazuję strategie poetologiczne i „metodykę”, którą posługiwał się gliwicki pisarz, tworząc swoje mityczne wyobrażenia o Śląsku i (co jest nierozerwalne w przypadku jego twórczości) równocześnie o sobie samym.
Słowa kluczowe: historia literatury, literatura niemiecka, literatura śląska, Horst Bienek, utopia
Upper Silesia as a Myth and Utopia in the works of Horst Bienek
Abstract: Horst Bienek was a very well known and influential personality in the literary circles in Germany. His works are also important for the history of Silesian literature because of his role in the intraGerman and German-Polish discourse about the homeland, history and identity. In the article the author presents poetical strategies and methodology which Bienek used while creating his mythic representations of Silesia and (at the same time) of himself.
Keywords: literary history, German literature, Silesian literature, Horst Bienek, utopia
Słowa kluczowe
Historia literatury; literatura niemiecka; literatura śląska; Horst Bienek; utopia
Bibliografia
Ahrens, Thomas B. Heimat in Horst Bieneks Gleiwitzer Tetralogie. Erinnerungsdiskurs und Erzählverfahren, Peter Lang Publishing Inc., New York 2003.
Assmann, Aleida und Dietrich Harth, wyd. Mnemosyne. Formen und Funktionen kultureller Erinnerung, Fischer Taschenbuch Verlag, Frankfurt am Main 1993.
Assmann, Aleida. Geschichte im Gedächtnis, w: Nach der Sozialgeschichte. Konzepte für eine Literaturwissenschaft zwischen Historischer Anthropologie, Kulturgeschichte und Medientheorie, red. Martin Huber und Gerhard Lauer, Niemeyer, Tübingen 2000.
Assmann, Jan. Das kulturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, C. H. Beck, München 1992.
Assmann, Jan. Religion und kulturelles Gedächtnis. Zehn Studien. C. H. Beck, München 2000.
Bhabha, Homi. Die Verortung der Kultur, Stauffenburg Verlag, Tübingen 2000.
Bienek, Horst. Beschreibung einer Provinz. Aufzeichnungen. Materialien. Dokumente, Carl Hanser Verlag, München 1983.
Bienek, Horst. Czas bez dzwonów, Wydawnictwo „Wokół nas”, Gliwice 1999.
Bienek, Horst. Die erste Polka, Carl Hanser Verlag, München 2000.
Bienek, Horst. Dziennik 9, w: Horst Bienek Archiv, Bil. 131/9.
Bienek, Horst. Einführung in eine Lesung (Typoskrypt), w: Horst Bienek Archiv, Biw 31.
Bienek, Horst. Kommunikation, w: Vorgefundene Gedichte. Poèmes trouvés, Carl Hanser Verlag, München 1969.
Bienek, Horst. Pierwsza polka, Wydawnictwo „Wokół nas”, Gliwice 2008.
Bienek, Horst. Porträtskizze eines Vergessenen. Arthur Silbergleit, w: Der Blinde in der Bibliothek. Literarische Porträts, Carl Hanser Verlag, München 1986.
Bienek, Horst. Vorgefundene Gedichte. Poèmes trouvés, w: „Merkur. Deutsche Zeitschrift für europäisches Denken“, r. XXIII, z. 3, marzec 1969.
Bourdieu, Pierre. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego, przeł. Andrzej Zawadzki, Wydawnictwo Universitas, Warszawa 2001.
Böll, Heinrich: Das Schmerzliche an Oberschlesien, w: „Frankfurter Rundschau“, 11. październik 1975.
Bronfen, E., B. R. Erdle, S. Weigel, wyd. Trauma. Zwischen Psychoanalyse und kulturellem Deutungsmuster, Böhlau Verlag, Köln–Weimar–Wien 1999 (Literatur – Kultur – Geschlecht, Kleine Reihe 14).
Broszat, Martin. Eine zeitgeschichtliche Roman-Tetralogie, w: Horst Bienek. Aufsätze. Materialien. Bibliographie, red. Tilman Urbach, Carl Hanser Verlag, München 1990.
Dimter, Walter. Kontrastierung und Mitexistenz. Zur Bedeutung Eichendorffs bei Bienek, w: Horst Bienek. Aufsätze. Materialien. Bibliographie, red. Tilman Urbach, Carl Hanser Verlag, München 1990.
Erll, Astrid. Erinnerungshistorische Literaturwissenschaft, w: Kulturwissenschaftliche Literaturwissenschaft: Disziplinäre Ansätze, theoretische Positionen und transdisziplinäre Perspektiven, red. Ansgar Nünning und Roy Sommer, Narr Francke Attempto, Tübingen 2004.
Aussage zur Person. Zwölf deutsche Schriftsteller im Gespräch mit Ekkehart Rudolph. Tübingen/Basel 1977.
Frühwald, Wolfgang. Sprache als Heimat. Zu Horst Bieneks Gleiwitzer Tetralogie, w: „Arbitrium: Zeitschrift für die Rezensionen der germanistischen Literaturwissenschaft“ 1984, Nr 3.
Frühwald, Wolfgang. Grenzgänger der Erinnerung, w: Horst Bienek. Aufsätze. Materialien. Bibliographie, red. Tilman Urbach, Carl Hanser Verlag, München 1990.
Frühwald, Wolfgang. Sprache als Heimat: zum Verhältnis von Erinnerung und Geschichte im Werk Horst Bieneks, w: „Loccumer Protokolle“ 1983, Nr 30, (1983)
Louis, Ferdinand Helbig, Der ungeheure Verlust. Flucht und Vertreibung in der deutschsprachigen Belletristik, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1987.
Hollender, Martin. Die politische und ideologische Vereinnahmung Joseph von Eichendorffs. Einhundert Jahre Rezeptionsgeschichte in der Publizistik (1888-1988), Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 1997.
Horch, Hans Otto. Gleiwitz, Lubowitz, Auschwitz. Die Dimension der Schoah in den Gleiwitz-Romanen Horst Bieneks, w: „Zeitschrift für Deutsche Philologie“, 1995.
Jaspers, Karl. Psychologie der Weltanschauungen, Berlin 1919.
Joachimsthaler, Jürgen. Das Atmen der Sätze in der Enge des Wort-Raums. Zu Horst Bieneks Schreibweise, w: Horst Bienek: Ein Schriftsteller in den Extremen des 20. Jahrhunderts, red. Reinhard Laube / Verena Nolte, Wallstein Verlag, Göttingen 2012.
Kramberg, K. H. Gleiwitz, Karfreitag 1943, w: „Süddeutsche Zeitung“, 21/22.1.1978.
Lewandowski, Jan. F. Czterdziestu wybiera kanon, w: „Fabryka Silesia”, Katowice 2012, Nr 1, s. 16. Całość ankiety prezentowana jest na stronach 15-41.
Nycz, Ryszard. Osoba w nowoczesnej literaturze: ślady obecności, w: Osoba w literaturze i komunikacji literackiej, red. Edward Balcerzan
i Włodzimierz Bolecki, Wydawnictwo IBL, Warszawa 2000.
Orłowski, Hubert. Überwachung und Ausgrenzung. Horst Bienek. Das allmähliche Ersticken von Schreien. Sprache und Exil heute, w: Literatur und Herrschaft – Herrschaft und Literatur, red. Hubert Orłowski, Oppelner Beiträge zur Germanistisk, T. 2, Peter Lang Verlag, Opole 2000.
Pietrek, Daniel. Ich erschreibe mich selbst. (Autor)Biografisches Schreiben bei Horst Bienek. Thelem Verlag, Dresden 2012.
Walter Schmitz (Wyd.): Die Zerstörung Dresdens. Antworten der Künste, Thelem Verlag, Dresden 2005.
Schmitz, Walter. Das Haus Wiesenstein. Gerhart Hauptmanns dichterisches Wohnen, Thelem Verlag, Dresden 2009.
Silbergleit, Arthur. Der ewige Tag. Gedichte, red. Horst Bienek, Berlin 1978
Surynt, Izabela. Assimilation, Abgrenzung und Austausch als kategoriale Formen der Interkulturalität in der Namensgebung bei Bienek, w: Assimilation – Abgrenzung – Austausch. Interkulturalität in Sprache und Literatur, red. Maria Katarzyna Lasatowicz und Jürgen Joachimsthaler, Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 1999.
Thorer, Axel. Aids. Des Dichters Bienek lange Reise in den Tod, „Bunte“. 19.12.1990, s. 50.
Erzählverfahren, Peter Lang Publishing Inc., New York 2003.
Zielińska, Mirosława. Narrative Bewältigung von Schuld und Trauma in der deutschsprachigen Autobiographik vor 1989/1990, Wydawnictwo Atut, Wrocław 2011.
Luhmann, Niklas. Soziale Systeme. Grundrißeiner allgemeinen Theorie, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1984.
Uniwersytet Opolski Wydział Filologiczny Instytut Filologii Germańskiej Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
