Utopia robotniczej Arkadii? (na przykładzie pracy Hermanna Reuffurtha <i>Giszowiec. Nowa górnośląska wieś górnicza</i>)
Abstrakt
For an abstract in English, scroll down.
Izabela Kaczmarzyk
Akademia Ignatianum w Krakowie
Utopia robotniczej Arkadii?
(na przykładzie pracy Hermanna Reuffurtha Giszowiec. Nowa górnośląska wieś górnicza)
Abstrakt: Artykuł jest poświęcony problematyce rozumienia kategorii utopii w odniesieniu do zrealizowanego projektu architektonicznego, jakim było patronackie osiedle robotnicze Giszowiec (Gieschewald) na Górnym Śląsku. Punktem wyjścia do refleksji nad specyfiką Giszowca jest koncepcja W. Tatarkiewicza, który w swojej pracy O szczęściu wskazywał, że można byłoby osiągnąć szczęście, gdyby w życiu wszystko było dobrze zaplanowane i racjonalne. Te dwie zasady: racjonalności i precyzyjnego zaplanowania każdego szczegółu osiedla tak, aby jego mieszkańcy (pracownicy spółki Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben) wiedli spokojne, szczęśliwe życie codzienne były podstawą projektu architektonicznego autorstwa Zillmanów. Projekt położonego na leśnym terenie osiedla małych domków przypominających wiejskie chaty wynikał z celów pragmatycznych – był sposobem na zabudowę terenów, pod którymi znajdowały się bogate złoża węgla. Jednak dzięki temu powstało interesujące założenie architektoniczne, nawiązujące do idei miasta-ogrodu, pozwalające w nowatorski sposób spojrzeć na kwestię mieszkań dla pracowników jednego z największych koncernów przemysłowych na początku XX wieku.
Słowa kluczowe: Górny Śląsk; dziedzictwo przemysłowe; regionalistyka
Utopia of a Working-class Arcadia?
(Based on Hermann Reuffurth’s Giszowiec. Nowa górnośląska wieś górnicza [Giszowiec. A New Upper-Silesian Coal-Mining Village]).
Abstract: The article is an attempt to understand the category of utopia with reference to the accomplished architectural project of Giszowiec (Gieschewald) – a patronal company town situated in Upper Silesia. The starting point of the reflections on the character of Giszowiec is the concept of happiness by W. Tatarkiewicz who in his work “Analysis of Happiness” („O szczęściu”) claimed that it could be achieved only if everything was well-planned and rational in life. These two rules – of rationality and precision in the arrangement of every detail of the estate, so that all its inhabitants (the workers of Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben industrial concern) could lead happy and peaceful everyday lives – were the basis of Zillmans’ architectural project. The project itself involved a housing estate of small cottage-like houses situated in a woody area and it resulted from pragmatism. It was a means of developing the sites which were rich in coal deposits. Nevertheless, it created an interesting architectural concept referring to the idea of a garden city, which made it possible to approach in an innovative way the issue of workmen’s housing provided by one of the biggest industrial concerns at the beginning of the 20th century.
Keywords: Upper Silesia, industrial heritage, regional studies
Słowa kluczowe
Górny Śląsk; dziedzictwo przemysłowe; regionalistyka
Bibliografia
Barucka E., W szkatułach zieleni. Europejski ruch miast ogrodów 1903-1930, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.
Bergman E., Giszowiec – górnicza wieś-ogród, w: O sztuce Górnego Śląska i przyległych ziem małopolskich. Materiały IV Seminarium Sztuki Górnośląskiej – Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Śląskiego i Oddziału Górnośląskiego SHS – odbytego w dniach 26-27 października 1987 roku w Katowicach, red. E. Chojecka, Wydawnictwo Oddziału Górnośląskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice 1993.
Bogdanowicz J., Główne kierunki rozwoju sztuki ogrodowej okresu międzywojennego na południu Polski, w: Sztuka dwudziestolecia międzywojennego. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, październik 1980, red. A. Marczak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
Cichy L., Gałuszka B., Kopalnia „Wieczorek” (1826-1985), Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1985.
Codzienność w literaturze XIX (i XX) wieku. Od Adalberta Stiftera do współczesności, red. G. Borkowska, A. Mazur, Wydawnictwo Uniwerystetu Opolskiego, Opole 2007.
Głazek D. Gdzie ongiś mieszkał robotnik, w: Historyczne osiedla robotnicze, red. G. Bożek, Katowice 2005.
Głazek D., Giszowiec i Nikiszowiec na tle tendencji urbanistycznych przełomu XIX i XX wieku, „Rocznik Katowicki”, T. XI, Katowice 1983.
Górny Śląsk. Ziemia nieznana, zdjęcia R. Kucia, komentarz D. Głazek, Videograf II, Katowice 2002.
Hall E. T., Ukryty wymiar, tłum. T. Hołówka, wstęp A. Wallis, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976.
Harris T., The German Garden City Movement: Architecture, Politics and Urban Transformation 1902-1931, http://academiccommons.columbia.edu/catalog/ac:144007
Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. VI od 1870 do 1918, red. B. Baranowski, J. Bartycz, T. Sobczak, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
Horacy, Wybór poezji. Oprac. J. Krókowski, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, BN II, nr 25.
http://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35019,9082719,Giszowiec_nie_jest_miastem_ogrodem.html
Jaworski P., Osiedla patronackie koncernu Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben – pytanie o tożsamość przestrzeni sąsiedzkiej, „Czasopismo Techniczne”, zesz. 16, 5-A/2011, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, https://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i5/i3/i8/i7/r5387/JaworskiP_OsiedlaPatronackie.pdf
Kochanowski J., Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997.
Köchel H., Der oberschlesische Arbeitergarten. Ein Gartenbau – Leitfaden für die oberschleschischen Berg- und Hüttenarbeiter, Laurahütte 1893.
Kossakowska-Jarosz K., Szczęście w drobiazgach życia codziennego – echa biedermeieru w śląsko-polskiej kulturze, w: Śląskie pogranicza kultur, T. 2, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2013, http://www.ifp.uni.wroc.pl/data/files/pub-8639.pdf
Łakomy K., Pracownicze ogrody górnośląskich osiedli przemysłowych z przełomu XIX i XX wieku w świetle wybranych publikacji z epoki, https://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i6/i3/i0/i0/r16300/LakomyK_PracowniczeOgrody.pdf
Łakomy K., Zieleń XIX-wiecznych górnośląskich miast i ośrodków przemysłowych. Zarys problematyki, „Architektura Krajobrazu. Studia i Prezentacje” 4/2011.
Porządek roboczy dla kopalni węgla kamiennego konsolidierte Giesche-Steinkohlengrube i Reserve, Karl Bater’s Buchbruderei, Rosdzin O-S, 1913.
Reuffurth H., Gieschewald ein neues oberschlesisches Bergarbeiterdorf der Berkwerkgesellschaft Georg von Giesche's Erben nach Entwurfen der Architekten E. und G. Zillmann, Charlottenburg, Verlag von Gebrüder, Kattowitz O-S, 1910.
Reuffurth H., Giszowiec. Nowa górnośląska wieś górnicza Spółki Górniczej Spadkobierców Georga von Giesche, tłum. B. Machnik, Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec”, Katowice 2006.
Seidl K., Der Arbeiterwohnungswesen in der Oberschlesien Montanindustrie, Kattowitz O-S 1913.
Spory o biedermeier, wybór, wstęp i oprac. J. Kubiak, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006.
Szacki J., Spotkania z utopią, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.
Szaraniec L., Kopalnia Węgla Kamiennego Wieczorek. Zarys monograficzny, KWK Wieczorek, Katowice 2001. Gerlich H., Kopalnia Wieczorek (1826-2006), KWK Wieczorek, Toruń 2006.
Szejnert M., Czarny ogród, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.
Tatarkiewicz W., O szczęściu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.
Yi Fu-Tuan, Przestrzeń i miejsce, tłum. A. Morawińska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
Akademia Ignatianum w Krakowie Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
