Etyka jako utopia społeczna. Analiza w perspektywie filozofii wartości
Abstrakt
For an abstract in English, scroll down.
Mariusz Wojewoda
Instytut Filozofii
Wydział Nauk Społecznych
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Etyka jako utopia społeczna
Analiza w perspektywie filozofii wartości
Abstrakt: Artykuł poświęcony jest zagadnieniu obecności wątku utopijnego w etyce, szczególnie w etyce opartej na filozofii wartości. Ogólnym punktem odniesienia jest tutaj koncepcja niemieckiego filozofa Nicolai Hartmanna. Etyka normatywna z istoty swojej nastawiona jest na zmianę ludzkich zachowań moralnych w kierunku jakiejś istotnej wartości (dobra), szczególnie dobra społecznego. Nigdy nie ma pewności, że zalecenia etyczne będą realizowane, dlatego w pewnym sensie mają charakter utopijny. To jednak nie przeszkadza w formułowaniu programów etycznych proponujących zmianę postaw i zachowań. Odróżniam utopizm etyczny od utopizmu. Ten ostatni wiążę z klasycznymi teoriami ideologów życia społecznego i współczesnych specjalistów od zarządzania organizacjami. Utopizm etyczny przejawia się w pewnym sposobie rozumienia kodeksów etycznych jako czegoś co zakłada instytucjonalnie wymuszanie postaw i zachowań moralnych w przedsiębiorstwie.
Słowa kluczowe: utopia etyczna, utopizm etyczny
Ethics as Social Utopia
An Analysis in the Perspective of the Philosophy of Values
Abstract: The article is devoted to the issue of the presence of the utopian motif in ethics, particularly in ethics based on the philosophy of value. The general point of reference here is the work of the German philosopher Nicolai Hartmann. Normative ethics is intrinsically oriented towards the change of human moral behaviours to an important value (good), especially social good. We are never sure that ethical recommendations will be implemented, therefore, in a way, ethics displays utopian character. However, it does not inhibit formulating ethical programs promoting the change of attitude and behaviour. In the article I distinguish the ethical utopism from utopism. I associate the last one with the classical theories of ideologists of the social life and contemporary specialists in managing organizations. The ethical utopism manifests itself in a certain way of understanding ethical codes as something that institutionally forces attitudes and moral behaviour within a company.
Keywords: philosophy, ethics, applied ethics
Słowa kluczowe
utopia etyczna; utopizm etyczny
Bibliografia
Baczko Bronisław, Światła utopii, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2016.
Czakon Tomasz, Między paternalizmem a restrykcyjnością. Prawa pracownicze w kodeksach etycznych firm, Wydawnictwo Duet, Toruń 2013.
Duchliński Piotr, Rola wartości osobowych w kształtowaniu sumienia. Próba rozwinięcia koncepcji sumienia przy założeniach etyki teoretycznej Romana Ingardena, w: Dziedzictwo aksjologii fenomenologicznej. Studia i szkice, red. P. Duchliński, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, s. 145 – 183.
Filek Jacek, Wartość, powinność, człowiek w etyce Nicolaia Hartmanna, w: Tenże, Filozofia jako etyka. Eseje filozoficzno-etyczne, Kraków 2001, s. 294 – 305.
Findley John N., Axiological Ethics (New Study in Ethics), St. Martin’s Press, Macmillian, London – New York 1970.
Górnicka-Kalinowska Joanna, Syndrom wobec pokus, czyli syndrom słabej woli, w: Idea sumienia w filozofii moralnej, Wydawnictwo UW, Warszawa 1993, s. 51 – 62.
Hartmann Nicoali, Ethik, t. 1 – 3, wydanie 4, Walter de Gruyter & Co., Berlin 1962.
Hartmann Nicolai, Aktualny stan zagadnienia wartości, tłum. Włodzimierz Galewicz, w: Z fenomenologii wartości, red. Włodzimierz Galewicz, PAT, Kraków 1988, s. 110 – 130.
Hartmann Nicolai, O istocie wartości etycznych, tłum. Jacek Filek, „Logos i Ethos” 1993, nr 2, s. 185 – 224.
Hume David, Traktat o naturze ludzkiej, tłum. Czesłąw Znamierowski, t. II, PWN Warszawa 1963.
Kamińska Joanna, Nowe wspaniałe światy. Współczesne projekty doskonałego społeczeństwa, Nomos, Kraków 2012.
Kopciuch Leszek, Wolność a wartości. Max Scheler, Nicolai Hartmann, Dietrich von Hildebrand, Hans Reiner, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010.
Kant Immanuel, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. Mścisław Wartenberg, przekład przejrzał Roman Ingarden, PWN, Warszawa 1984.
Łuków Paweł, Do czego potrzebne są teorie etyczne? w: Etyka u schyłku drugiego tysiąclecia, red. Jacek Ziobrowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2013, s. 9 – 21.
Mannheim Karl, Ideologia i utopia, przeł. Jan Miziński, Wydawnictwo Test, Lublin 1992.
Mazur Tomasz, Współczesna praktyka stoicka, „Przegląd Filozoficzny” 2010, z. 2 (74), s. 235 – 250.
Nietzsche Fryderyk, Z genealogii moralności, przeł. Grzegorz Sowiński, Znak, Kraków 2003.
Scheler Maks, Resentyment i moralność, tłum. Jan Garewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977.
Scheler Maks, Wartości „wyższe” i „niższe”. Tłum. Włodzimierz Galewicz. W: M. Scheler: Z fenomenologii wartości. Teksty filozoficzne. Wybrał i przedmową opatrzył Włodzimierz Galewicz. Kraków: Wydawnictwo PAT, 1988, s. 67─84.
Scruton Roger, Pożytki z pesymizmu i niebezpieczeństwa fałszywej nadziei, tłum. Tomasz Bieroń, Wydawnictwo Zysk i Spółka, Poznań 2012,
Stefaniak Łukasz, Utopizm: źródła myślowe i konsekwencje cywilizacyjne, Wydawnictwo KUL, Lublin 2011.
Szacki Jerzy, Spotkania z utopią, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.
Wiśniewski Ryszard, O trudnościach wpływania etyki na moralność, czyli o różnych wymiarach i granicach absolutyzacji i deabsulutyzacji etyki, [w:] Etyczne aspekty badań społecznych, redakcja naukowa Krystyna Zamiara, Człowiek i Społeczeństwo, t. XXIV, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005, s. 29 – 42.
Wiśniewski Ryszard, Za i przeciw kodeksom etycznym firm, „Diametros” nr 6 (grudzień 2005), s. 135 – 139.
Wojewoda Mariusz, Spory o rozumienie pluralizmu aksjologiczno-etycznego, w: Pluralizm aksjologiczny i jego implikacje we współczesnej filozofii religii, Wydawnictwo UŚ, Katowice 2010.
Zwoliński Zbigniew, Byt i wartość u Nicoali Harmanna, PWN, Warszawa 1974.
Uniwersytet Śląski, Instytut Filozofii Polska
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
